HUMAN RIGHTS COMPENSATION COMMISSION IN SOLVING STRUCTURAL AND SYSTEMIC PROBLEMS

Yıl 2024, Cilt: 42 Sayı: 1 (Cumhuriyetin 100. Yılında Ulusal İnsan Hakları Mekanizmaları Sempozyumu Özel Sayısı), 1 - 38, 13.08.2024

Özgem Tuğçe Gümüş Boyacı

https://doi.org/10.69958/ihy.1497844

Öz

In this article, the effectiveness of the Human Rights Compensation Commission, which is established as a result of such a decision, in solving the structural or systemic problem is examined, based on the decisions of the European Court of Human Rights and the Constitutional Court of Türkiye, which identified a structural or systemic problem and applied the pilot judgment procedure. The study first examines the pilot judgment procedure and the term “structural and systemic problem” which has become synonymous with the procedure. It then introduces the relevant domestic remedy through the establishment, structure, working principles and mandate of the Human Rights Compensation Commission established following the Ümmühan Kaplan pilot judgment of the European Court of Human Rights against Türkiye. Finally, the effectiveness of the Compensation Commission will be examined in the light of the “structural and systemic problem” approach of the European Court of Human Rights and the Constitutional Court. The article aims to trace the common components in the identification of “structural or systemic problems” in the relevant court decisions. While avoiding a categorical analysis of the limited jurisprudence of the Court on the identification of these problems, it evaluates the functionality of the Human Rights Compensation Commission’s solution to the identification of the problem through the clues of recognizing and defining these problems. For this purpose, important judgments of the European Court of Human Rights and the Constitutional Court are taken as reference.

Anahtar Kelimeler

Compensation Commission, pilot judgment procedure, European Court of Human Rights, Constitutional Court, structural and systemic problem.

YAPISAL VE SİSTEMİK SORUNUN ÇÖZÜMÜNDE İNSAN HAKLARI TAZMİNAT KOMİSYONU

Öz

Bu makalede, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin ve Anayasa Mahkemesi’nin yapısal ve sistemik bir sorun tespit eden ve pilot karar usulü uyguladığı kararlarından hareketle, bu tür bir kararın sonucu olarak tesis edilen İnsan Hakları Komisyonu’nun yapısal veya sistemik sorunun çözümündeki etkililiği ele alınmaktadır. Çalışmada ilk olarak, pilot karar usulü ve usulle özdeşleşen “yapısal ve sistemik sorun” terimi incelenmektedir. Ardından Avrupa İnsan Hakları Mahkemesince Türkiye aleyhine verilmiş olan Ümmühan Kaplan pilot kararının akabinde tesis edilen İnsan Hakları Tazminat Komisyonu’nun kuruluşu, yapısı, çalışma esasları ve görev alanı üzerinden ilgili iç hukuk yolu tanıtılmaktadır. Son olarak ise Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Anayasa Mahkemesi’nin “yapısal ve sistemik sorun” yaklaşımı ekseninde Tazminat Komisyonu’nun etkililiği değerlendirmelerine yakından bakılmaktadır. Makale, ilgili mahkeme kararlarındaki “yapısal veya sistemik sorunlar” saptamasındaki ortak bileşenleri izlemeyi amaçlamaktadır. Bu sorunların tespitine ilişkin sınırlı Mahkeme içtihadının kategorik bir analizinden kaçınılmakla birlikte bu sorunları tanıma ve tanımlamanın ipuçları üzerinden İnsan Hakları Tazminat Komisyonu’nun sorunun tespitine yönelik çözüm işlevselliği değerlendirilmektedir. Bunun için Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin ve Anayasa Mahkemesi’nin konuya ilişkin önemli kararları referans alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tazminat Komisyonu, pilot karar usulü, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Anayasa Mahkemesi, yapısal ve sistemik sorun

Kaynakça

• Altıparmak, Kerem: “Kopya Davalar ve Pilot Kararlar: Bir Kararda Bin Adaletsizlik?”, 50. Yılında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi: Başarı mı, Hayal Kırıklığı mı?, Ankara Barosu Yayınları, 2009, s.60-107.
• Alyanak, Servet, Bozkurt Cengiz, Burcu: “Anayasa Mahkemesinin Pilot Karar Uygulaması ve Kararların Yasama Organına Bildirilmesi”, Yasama Dergisi, Sayı 48, 2023, s.117-153.
• Apostol, Lilian, Council of Europe: “Methodology for Assessment of Systemic Human Rights Violations”, February 2020.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Yapılmış Bazı Başvuruların Tazminat Ödenmek Suretiyle Çözümüne Dair Kanun, Kanun No. 6384. Kabul Tarihi: 9/1/2013, RG, 10 Ocak 2013-Sayı 28533.
• Bakanlar Kurulu, 6384 Sayılı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Yapılmış Bazı Başvuruların Tazminat Ödenmek Suretiyle Çözümüne Dair Kanun Gereğince Kurulan Komisyonun Yetkisinin Genişletilmesine İlişkin Karar, Karar Sayısı: 2016/8509, RG, 9 Mart 2016-Sayı 29648.
• Bakanlar Kurulu, 6384 Sayılı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Yapılmış Bazı Başvuruların Tazminat Ödenmek Suretiyle Çözümüne Dair Kanun GereğinceKurulan Komisyon’un Yetkisinin Genişletilmesine İlişkin Karar, Karar Sayısı: 2014/5917, RG, 16 Mart 2014-Sayı 28943.
• Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, Kanun No.7145, Kabul Tarihi: 25.07.2018, RG, 31.07.2018-Sayı 30495.
• Beyazıt, İbrahim Hakkı: “İnsan Hakları Tazminat Komisyonunun Genişleyen Yetki Alanı”, İnsan Hakları Dergisi, Adalet Bakanlığı İnsan Hakları Dairesi Başkanlığı Yayınları, S. 3, 2019, Ankara, s.42-44.
• Beyoğlu, Cem Ümit: “Türk Anayasa Mahkemesi’nin Bireysel Başvuru Kararlarında Tespit Edilen Yapısal Sorunlara Dair Çözüm Önerileri”, Akdeniz Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 12, S. 2, 2022, s.761-809.
• Ceza Muhakemesi Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, Kanun No.7499, Kabul Tarihi: 02.03.2024, RG, 12.03.2024-Sayı 32487 (https://ihtk.adalet.gov.tr/SayfaDetay/tazminat-komisyonu-baskanligi14032024045134, Erişim:27.05.2024).
• Cihangir, Abdil: “Pilot Karar Uygulamasına Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Anayasa Mahkemesi Kararları Çerçevesinde Genel Bakış”, İnsan Hakları Dergisi, Sayı 10, 2022, s.35-43.
• Council of Europe Committee of Ministers: Recommendation Rec(2004)6 of the Committee of Ministers to member states on the improvement of domestic remedies (adopted by the Committee of Ministers on 12 May 2004, at its 114th Session).
• Council of Europe, CM/Res(2004)3: Resolution of the Committee of Ministers on judgments revealing an underlying systemic problem (adopted by the Committee of Ministers on 12 May 2004 at its 114th session).
• Cumhurbaşkanı Kararı, “6384 sayılı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Yapılmış Bazı Başvuruların Tazminat Ödenmek Suretiyle Çözümüne Dair Kanun Gereğince Kurulan Komisyonun Yetkisinin Genişletilmesine İlişkin Karar”, Karar Sayısı: 809, RG, 08.03.2019-Sayı 30708.
• Çakmak, Ramazan: “İkincillik İlkesi Çerçevesinde Türkiye’de İnsan Hakları Tazminat Komisyonu”, Terazi Hukuk Dergisi, Cilt:16, Sayı:177, Mayıs 2021, s.882-890.
• Doğan, İlyas (Ed.): İnsan Hakları Hukuku, Astana, Ankara, 2019.
• Esen, Selin: “Makul Sürede Yargılanma Hakkının Korunması: Mevcut Durum ve Öneriler”, Türkiye Barolar Birliği, Kasım 2023.
• European Court of Human Rights, Analysis of Statistics 2010, January 2011.
• European Court of Human Rights, Analysis of Statistics 2011, January 2012.
• European Court of Human Rights, Interlaken Follow-up, Principle of Subsidiarity, 08/07/2010, s. 2, (https://www.echr.coe.int/documents/d/echr/2010_Interlaken_Follow-up_ENG, Erişim: 20.05.2024).
• European Court of Human Rights: Rules of Court, Strasbourg: Registry of the Court.
• European Court of Human Rights: The Pilot-Judgment Procedure – Information note issued by the Registrar, (https://www.echr.coe.int/documents/d/echr/pilot_judgment_procedure_eng, Erişim: 24.02.2024).
• Fyrnys, Markus: “Expanding Competences by Judicial Lawmaking: The Pilot Judgment Procedure of the European Court of Human Rights”, German Law Journal, Vol. 12, No. 05, 2011, s.1231-1260.
• Göztepe, Ece: “Bireysel Başvuru Kararlarının İcrası: Anayasa Mahkemesi’nin Doğrudan ve Dolaylı ‘Çağrı Kararları’ Üzerine Bir İnceleme”, Anayasa Yargısı, Cilt:38, Sayı:1, 2021, s.43-83.
• Haider, Dominik: The Pilot-Judgment Procedure of the European Court of Human Rights, Leiden : Brill | Nijhoff, 2013.
• Harris, David, O’Boyle, Michael, Bates, Ed, Buckley, Carla (Eds.): Harris, O’Boyle, and Warbrick: Law of the European Convention on Human Rights, Fourth Edition, Oxford University Press, 2018.
• Helfer, Laurence R.: “Redesigning the European Court of Human Rights: Embeddedness as a Deep Structural Principle of the European Human Rights Regime”, The European Journal of International Law, Vol. 19, No. 1, s.125-159. Kanadoğlu, Korkut: Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru, On iki Levha, İstanbul, 2015.
• Karakaş, Işıl: “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtihatlarında Etkili Başvuru Yolu: Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru Çerçevesinde Gözlemler”, Anayasa Hukuku Dergisi, Cilt:4, Sayı:7, 2015, s.245-259.
• Keller, Helen, Andreas, Fischer, Kühne, Daniela: “Debating the Future of the European Court of Human Rights after the Interlaken Confeence: Two Innovative Proposals”, The European Journal of International Law, Vol. 21 No. 4, 2010, s.1025-1048.
• Keller, Helen, Stone Sweet, Alec: “Assessing the Impact of the ECHR on National Legal Systems”, in Helen Keller, and Alec Stone Sweet (Eds), A Europe of Rights: The Impact of the ECHR on National Legal Systems, Oxford, UK: Oxford University Press, 2008, s.677-711.
• Kılıç, Abbas: “Anayasa Mahkemesinin Bireysel Başvuru Kararlarının Türkiye Büyük Millet Meclisine Bildirilmesi”, Anayasa Yargısı, Cilt:38, Sayı:1, 2021, s.85-126.
• Kindt, Eline: “The Pilot Judgment Procedure at the European Court of Human Rights : An Evaluation in the Light of Procedural Efficiency and Access to Justice”, Ghent, Belgium: Ghent University, Faculty of Law and Criminology, 2018.
• Köküsarı, İsmail: “Anayasa Mahkemesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarında Pilot Karar Uygulaması”, Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. XXIII, S. 3–4, 2019, s.181-243.
• Leach, Philip, Hardman, Helen, Stephenson, Svetlana: “Can the European Court’s Pilot Judgment Procedure Help Resolve Systemic Human Rights Violations? Burdov and the Failure to Implement Domestic Court Decisions in Russia”, Human Rights Law Review, Vol. 10, Issue 2, 2010, s.346-359.
• Öz, Muammer: AİHM Kararlarının Uygulanması ve Türkiye Örneği, Seçkin, Ankara, 2023.
• Parliamentary Assembly: States with major structural/systemic problems before the European Court of Human Rights: statistics, Committee on Legal Affairs and Human Rights, AS/Jur/Inf (2011) 05 rev 2 18 April 2011.
• Rainey, Bernadette, McCormick, Pamela, Ovey, Clare (Eds.): Jacobs, White and Ovey : The European Convention on Human Rights, Eighth edition, Oxford University Press, 2020.
• Salihpaşaoğlu, Yaşar: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Yargılamada Kullandığı Yöntem, İlke ve Usuller, Adalet Yayınevi, Ankara, 2020.
• Sundholm, Miranda: “Addressing Systemic Human Rights Violations at the European Court of Human Rights”, Master’s Programme in Public International Law, Åbo Akademi, Finland, 2021.
• Susi, Mart: “The Definition of ‘Structural Problem’ in the Case-Law of the European Court of Human Rights Since 2010, German Yearbook of International Law, 55, 2012, s.385-418.
• Şirin, Tolga: Türkiye’de Anayasa Şikâyeti (Bireysel Başvuru), On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2013.
• Wildhaber, Luzius: “Pilot Judgments in Cases of Structural or Systemic Problems on the National Level”, in R. Wolfrum and U. Deutsch (Eds.), The European Court of Human Rights Overwhelmed by Applications: The Problems and Possible Solutions, Springer-Verlag Berlin Heidelberg, 2009, s.69-75.
• Yıldırım, Zeki: “6384 Sayılı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Yapılmış Bazı Başvuruların Tazminat Ödenmek Suretiyle Çözümüne Dair Kanun: İnsan Hakları İhlallerinin Çözümüne Dair Farklı Bir Yaklaşım”, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 17(2), Ocak 2013, s. 1725-1756.