Bir Finansman Kurumu Olarak Orta Sandıklar

Yıl 2021, Sayı: 10, 93 - 115, 15.12.2021

Recep Özdemir

Öz

Tarih boyunca insanlar bir ticari faaliyetlerde bulunmuşlardır. Ticari faaliyetler, zorunlu olarak borç ilişkilerini, finansman temin ihtiyacını gündeme getirmiştir. Hayatın her alanı için çözüm önerileri sunan İslam dini ticari alanda meydana gelen sorunlar için de çözüm önerileri sunmuştur. Bu bağlamda İslam dünyasında ilk dönemlerden günümüze sermaye temini için, karz, murabaha, müdarebe, tevverruk, ıstisna gibi işlemler faizsiz finansman temin etmek için etkin bir şekilde kullanılagelmiştir. Selçuklu ve Osmanlı devletlerinde bu yönetmelerin yanısıra ahilik kurumunun etkisiyle teşekkül eden orta sandıklar da diğer fonksiyonlarının yanı sıra bir finansman kurumu olarak işlev görmüştür. Orta sandıklar, Selçuklu ve Osmanlı toplumunda çeşitli sosyal ve dini görevleri yerine getirmek için kurulmuşlardır. İslam’ın yardımlaşma ve dayanışmaya yönelik ilkelerine ve bölgede yaşayan Müslümanların teşkilatlanma ruhuna dayanan orta sandıkları; Anadolu, Kafkasya ve Balkan coğrafyasının İslam’la buluşmasında önemli bir roller oynamıştır. Orta sandıklar vasıtasıyla sosyal güvenlik ve finansman ihtiyacı giderilmiş, fakirlere yardım yapılmış, faaliyetlerini sürdürmesi esnafa kredi sağlanmıştır. Orta sandıklarda titiz bir işletim sistemine yer verilmiş, gelir ve gider dengesi sağlanmıştır. Orta sandıklar, işletim sistemi ve icra ettiği fonksiyonlarla günümüzde faaliyet sürdüren sivil-toplum ve kamu kuruluşlarına örnek olmaktadır.

Anahtar Kelimeler

islam hukuku, Ticaret, Orta Sandıklar, Finansman, Ahilik

Orta Funds as a Financial Institution

Öz

Throughout history, people have engaged in many commercial activities. Commercial activities necessarily brought debt relations and the need for financing. The religion of Islam, which offers solutions for all areas of life, also offers solutions for the problems that occur in the commercial field. In this context, transactions such as qard, murabaha (futures sales), mudarebe, tawwarruk and Istısna (order) have been used effectively to provide interest-free financing from the earliest times in the Islamic world to the present day. In addition to these methods in the Seljuk and Ottoman states, the Orta Funds , which were formed by the influence of the Akhism also functioned as a financial institution. Orta Funds were established to fulfill various social and religious functions in Seljuk and Ottoman society. Orta Funds based on the principles of Islam for cooperation and solidarity and the spirit of organization of the Muslims living in the region, played an important role in the meeting of Anatolia, the Caucasus and the Balkan geography with Islam. Through the Orta Funds, social security and financing needs were met, aided the poor and to continue its activities provided loans to tradesmen. A meticulous operating system is included in the Orta Funds, income and expenditure balance is always maintained. Because of the operating system and the functions it performs Orta Funds sets an example for non-governmental and public organizations operating today.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Trade, Orta Funds, Financing, Akhism

Kaynakça

• Ahilik Ansiklopedisi, Tc. Gümrük Ve Ticaret Bakanlığı, Ankara 2014.
• Akçi, Yavuz, Çelik, Mücahit ve Özdemir, Recep. Ahilik ve Mesleki Etik, Ankara, Gazi Kitabevi,2018.
• Aktepe, İshak Emin. İslam Hukuku Çerçevesinde Finasman ve Bankacılık. İstan-bul: Hayat Yay., 2012.
• Apaydın, H. Yunus. “Karz”. Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi. 44 cilt. İstanbul: TDV Yay., 2001.
• Demirpolat, Anzavur - Akça, Gürsoy. “Ahilik ve Türk Sosyo- Kültürel Hayatına Katkıları”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 15, 2004, 369.
• Arslan, Hüseyin. “Ahilik Tekilatı’nın Sosyo-İktisadi Yapısı ve Örneklik Değeri”, Akademik Bakış Dergisi 49, 2015.
• Aydın, Nevzat. “Ahilikte İş ve Ticaret Ahlakının Hz. Peygamber’in Sünnetindeki Temel Referansları”, Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergi-si 2/1, 2015.
• Aytekin, Ebubekir. Tarihten Günümüze Fütüvvet ve Ahilik. İstanbul: Kayıhan, 2017.
• Ayva, Aziz. “Esnaf Keseleri”, Ahilik Ansiklopedisi. 2 cilt. Ankara, 2020.
• Bayram, Selahattin, “Osmanlı Devleti’nde Ekonomik Hayatın Yerel Unsurları: Ahilik Teşkilatı ve Esnaf Loncaları”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakül-tesi Dergisi 21, 2012.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâ‛îl, Sahîhu’l-Buhârî (Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâi’l-‛Arabî, Beyrut, 2001.
• Canbaz, Muhammet Fatih. İslâmi Finans Aracı Olarak Karzı Hasen ve Katılım Bankaları İçin Bir Model Önerisi. Afyonkarahisar: Afyonkarahisar Üni-vesitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Cebeci, İsmail. “Teverruk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44 cilt. İstanbul: TDV Yayınevi, 2019.
• Ceylan, Kazım. Ahi Evranı Veli ve Türk Dünyasına Etkileri. Erişim adresi: https://tasam.org/Files/Icerik/File/AHİ_EVRANI_VELİ_VE_TÜRK_DÜNYASINA_ETKİLERİ_pdf, Erişim Tarihi: 13.10.2021.
• Çağatay, Neşet. Bir Türk Kurumu Olan Ahilik. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1997.
• Çeker, Faysal,“Ahlaki ve Sosyo-Ekonomik Bir Teşkilat Olarak Ahilik”. Dicle Üni-versitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 7/12, 2017.
• Dönmez, İbrahim Kafi.“Mürabaha”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44 cilt. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Durak, İbrahim. “Sosyal Girişimcilik Ve Ahilik Teşkilatı: Teorik Çerçeve”. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 47, Haziran 2016.
• Ebû Dâvud, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî. Sünenu Ebî Dâvud. Dımeşk: Mektebe-tu İbn Hazm, 2004.
• Ekinci, Yusuf. Ahilik. İstanbul: Damla Ofset, 1998.
• Gürsoy, Çiğdem. “Osmanlı Esnaf ve Avarız Sandıklarının Günlük Hayata Katkısı”. History Studies İnternational Journal of History 10/8, 2018.
• İbn Cuzey, Muhammed b. Ahmed. el-Kavâninu’l-fıkhiyye. Beyrut: Mektebetu’l-asriyye, 2012, 307.
• İbn Mâce, Ebû ‛Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünenü İbn Mâce. Şam: Mektebetu İbn Hacer, 2004.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed el-Kurtubî el-Hafîd. Bidâyetu’l-Müçtehid ve Nihâyetu’l-Muktesid. 2 cilt. Beyrut: Müessetu’r-Risâle Nâşirûn, 2010.
• Kallek, Cengiz. “Mudârebe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 44 cilt. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Karagül, Mehmet - Masca, Mahmut. “Ahilik Düşüncesinin İktisadi Hayata Bakışı ve Kapitalist Sistemle Karşılaştırılması”. AKÜ İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 19/2, 2017.
• Karagül, Mehmet. Türk İslam Medeniyetinde Ahiliğin İktisadi Hayat ve Devletin Oluşumundaki Rolü, İstanbul: Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, erişim adresi: https://tasam.org/Files/Icerik/File/Pages_from_DTF5kit_pdf_7cb0e0b8-4b17-4b79-a504-008aa3c538b3.pdf, erişim tarihi: 19.10.2021
• Koçak, Orhan- Gürün, Fethi. “Ahilik Geleneğinin Günümüzde Sosyal İçerme Poli-tikalarına Olabilecek Katkıları”. Hak İş Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi 4/8, 2015.
• Kumaş, M. Salih - Abdullayev, Elman. “Bir Finansman Modeli Olarak Mudâra-be’nin Faizsiz Bankacılıkta Etkin Şekilde Kullanılması Sürecinde Sivil Toplum Örgütlerinin Aktif Rol Üstlenmesi”. International Journal of Is-lamic Economics and Finance Studies 2/2. 2016.
• Mahiroğulları, Adnan. “Selçuklu- Osmanlı Döneminde Kurumsal Bir Yapı: Ahi-lik/Gedik Teşkilatı Ve Sosyo-Ekonomik İşlevleri”. Sosyal Siyaset Konfe-ransları Dergisi 54, Sivas. 2008, 139–154.
• Müslim, Ebu’l-Husayn Muslim b. el-Haccâc en-Neysâbûrî. Sahîhu Müslim. Beyrut: Dâru’l-Ma‛rife, 2007.
• Öntuğ, M. Murat. Ahilik Ansiklopedisi. 2 cilt. Ankara 2014.
• Sancar, M.A. “Türkiye’de Teverruk ve Yeniden Yapılandırmada Teverruka Alter-natif Bir Ürün Olarak Yeniden Yapılandırma Tekafül Fonu”. İslam Eko-nomisi ve Finansı Dergisi 5/2, 2019, 169-195.
• Soykut, Refik H. İnsanlık Bilimi: Ahilik. İstanbul: Türkiye Halk Bankası, 1980.
• Tabakoğlu, Ahmet. İktisat Tarihi. İstanbul: Kitabevi, 2005.
• Tuncay, A. Can. “İslam’da Sosyal Güvenlik”. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/787657, erişim tarihi, 31.08.2021.
• Uludağ, Süleyman. “Fütüvvet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44 cilt. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• https://dergi.diyanet.gov.tr/makaledetay.php?ID=18454, erişim tarihi: 08.10.2021.
• https://www.turkiyefinans.com.tr/tr-tr/hakkimizda/katilim-bankaciligi-sistemi/sayfalar/finansman-yontemleri.aspx, 28.09, 2021.