The Dimension of Wisdom and Symbolic Structure of Hajj

Yıl 2022, Sayı: 12, 120 - 146, 15.12.2022

Enver Polatoğlu

https://doi.org/10.54958/iiad.1193153

Öz

The communication between God and man is provided through worship. Undoubtedly, the most inclusive and the most striking of the worships in terms of the way they are performed and their characteristics is the hajj worship. Hajj worship known for its universal qualities; It contains many wisdoms in terms of physical, spiritual and social aspects. The foundations of which were laid with Adam, systematized with Abraham and the worship in question, which reached perfection with Mohammad, constitutes an important turning point in the examination of servitude. Hajj, which draws attention with its symbolic expressions and whose time, conditions, place and legal framework are clear, comes to the fore with its features that affect the level of consciousness and consciousness. It is of great importance to understand the behind the scenes of this symbolic meaning and also to determine the bene-fits that pilgrimage brings to individual and social life. This study aims to discover the deep meanings expressed with symbols and to reveal the achievements gained from sociological, psychological and other aspects. This study has been designed by considering the deep feelings experienced there by starting with the symbols of the pilgrimage, and the effects on those who perform this worship in the post-hajj period, without going into the fiqh considerations in the fiqh literature. In line with this method, care was taken to create the text of the study in a simple and understandable style. After all, pilgrimage is not only to the inner world of man; at the same time, it appears as a journey to his eternal life, to his brothers in religion, to the depths of history and most importantly to his Lord. Each behavior displayed with symbols here points to one aspect of real life. Accordingly, continuing the journey of servitude with great seriousness and discipline without hiding behind any privileges and status, as well as the effort to reach the peak of surrender through prayer and repentance in an atmosphere of intense emotion, have great positive effects on people.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Hajj, Wisdom, Symbol, Hz. Abraham

Haccın Hikmet Boyutu ve Sembolik Yapısı

Öz

Allah Teâlâ ile insan arasındaki iletişim, ibadetler yoluyla sağlanmaktadır. Yapılış şekilleri ve özellikleri itibarıyla ibadetlerin en kapsayıcı ve en dikkat çekeni kuşkusuz hacdır. Evrensel nitelikleriyle bilinen hac ibadeti; bedenî, ruhî ve sosyal açıdan pek çok hikmetleri içinde barındırmaktadır. Hz. Âdem ile ilk temelleri atılan, Hz. İbrâhim ile sistemleşen ve Hz. Muhammed ile kemale ulaşan söz konusu ibadet, kulluk sınavının önemli bir dönüm noktasını teşkil etmektedir. Zamanı, şartları, yeri ve fıkhî çerçevesi belli olan, sembolik ifade biçimleriyle dikkat çeken hac, bilinç ve şuur düzeyini etkileyen özellikleriyle ön plana çıkmaktadır. Bu sembolik mananın perde arkasını kavramak, ayrıca haccın bireysel ve toplumsal hayata kazandırdığı faydaları tespit etmek büyük önem taşımaktadır. İşte bu çalışma, sembollerle ifade edilen derin manaları keşfetmeyi, sosyolojik, psikolojik ve diğer açılardan edinilen kazanımları ortaya çıkarmayı hedeflemektedir. Fıkıh literatüründe hac ibadetine yönelik serdedilen fıkhî mülahazalara girmeden, hacdaki sembollerden başlamak suretiyle orada yaşanan derin duygular ve hac sonrası dönemde bu ibadeti îfâ edenler üzerindeki etkiler dikkate alınarak söz konusu çalışma kurgulanmıştır. Bu yöntem doğrultusunda çalışmanın metni sade ve anlaşılır bir üslupla oluşturulmaya özen gösterilmiştir. Neticede hac yolculuğu, insanın sadece iç dünyasına değil; aynı zamanda ebedi hayatına, din kardeşlerine, tarihin derinliklerine ve en önemlisi de Rabbine yaptığı bir yolculuk olarak karşımıza çıkmaktadır. Burada sembollerle sergilenen her bir davranış, gerçek hayatın birer yönüne işaret etmektedir. Buna göre hiçbir imtiyaz ve statünün arkasına sığınmadan büyük bir ciddiyet ve disiplin içerisinde kulluk yolculuğuna devam etmek, bunun yanında yoğun bir duygu atmosferi içerisinde dua ve tevbe yoluyla teslimiyetin zirvesine ulaşma gayreti, insan üzerinde pozitif anlamda büyük etkiler oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Hac, Hikmet, Sembol, Hz. İbrahim

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed. el-Müsned. thk. Ahmed Muhammed Şakir. 8 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1995.
• Akpınar, Ali. “Kur’an Âyetlerine Göre Hac İbadetinin Zamanı ve Daha Sağlıklı Bir İbadet İçin Bazı Teklifler”. Marife Dergisi, 3/1, (2003), 89-106.
• Bayyiğit, Mehmet. Sosyo-Kültürel Yönleriyle Türkiye’de Hac Olayı. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1987.
• Cürcânî, Muhammed Şerif, Kitabu’t-Ta’rîfât, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1983.
• DİB Hac ve Umre Hizmetleri Genel Müdürlüğü, 2020 Pandemi Sürecinde Hac ve Umre Organizasyonunda Alınan Tedbirler, Ankara 2020.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “Niyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/169-172. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as es-Sicistânî. es-Sünen. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-‘Asriyye, ts.
• Erul, Bünyamin ve Keleş, Ekrem. Haccı Anlamak. Ankara: DİB Yayınları, 2016.
• Esed, Muhammed. Kur’an Mesajı. çev. Cahit Koytak-Ahmet Ertürk. 3 Cilt. İstanbul: İşaret Yayınları, 5. Basım, 1999.
• Ezrakî, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Abdullah. Aḫbâru Mekke ve mâ câʾe fîhâ mine’l-âs̱âr. thk. Rüşdî es-Sâlih. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Endelüs, 3. Basım, 1403/1983.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. İḥyâʾü ʿulûmi’d-dîn. 4. Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• Geçioğlu, Ahmet Rıfat. “Hac İbadetine Psikolojik Bir Yaklaşım”. ÇÜİFD. 16/1. (2016), 219-243.
• Görgün, Tahsin. “Hac”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/397-399. İstan-bul: TDV Yayınları, 1996.
• Görmez, Mehmet. “Açılış Konuşması”. Bütün Yönleriyle Hac Sempozyumu. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015, 23-29.
• Hamidullah, Muhammed. “İslamda Hac”. İslam Tetkikleri Dergisi. çev. M. Akif Aydın. 8/1-4 (1984), 123-162.
• Heyet, Hadislerle İslâm. 7 Cilt. Ankara: DİB Yayınları, 1. Basım, 2013.
• Heyet, Hayrettin Karaman, Mustafa Çağrıcı, İbrahim Kâfi Dönmez, Sadrettin Gümüş. Kur‘an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: DİB Yayınları 2008.
• Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisi. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
• https://www.aa.com.tr/tr/dunya/savaslar-olaylar-ve-salgin-hastaliklar-gecmiste-kabenin-defalarca-kapatilmasina-neden-oldu/1757988 (Erişim Tarihi: 07.03.2020)
• http://www.dinibulten.com/hac-umre/haccin-yapilmadigi-yillar/11624/ (Erişim Tarihi: 06.04.2020)
• https://www.gzt.com/mecra/kabenin-kapatilmasina-yol-acan-tarih-olaylar-3530820. (Erişim Tarihi: 07.03.2020)
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdulmelik. es-Sîretü’n-Nebeviyye. 4 Cilt. byy.: Turasu’l-İslam, ts.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İsmâîl b. Ömer b. Kesîr ed-Dımeşkî. Kasasu’l-Enbiyâ. thk. Mustafa Abdulvahid. Kahire: Dâru’t-Te’lîf, 1. Basım, 1968.
• İbn Manzûr, Muhammed, Lisânü’l-‘Arab, 15 Cilt. Beyrut: Dâr Sâdr, 3. Basım, h. 1414.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd el-Kazvinî. Sünen. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 2 Cilt. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-Arabiyye, 1336/1918.
• İsfahânî, Râğıb Ebu’l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed, el-Müfredât fî Ğarîbi’l-Kur’ân, thk. Safvan Adnan ed-Dâvî, Beyrut: Dâru’l-Kalem 1. Basım, 1412.
• Kahtânî, Saîd b. Ali. Menâsiku’l-Hac ve’l-Umre fi’l-İslâm fî Davi’l-Kitâb ve’s-Sünne. el-Kasb: Merkezu’d-Da’ve ve’l-İrşâd, 2. Basım, 2010.
• Karaca, Fatih. “Psikolojik Perspektiften Hac”. Bütün Yönleriyle Hac Sempozyumu. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015, 225-246.
• Karaman, Fikret. “Hacda Geleneksel İnanç ve Davranışlar”. Türkiye’de Hac Organizasyonu Sempozyumu. Ankara: DİB Yayınları, 2007, 455-467.
• Keleş, Ekrem. Umre Rehberi. Ankara: DİB Yayınları, 9. Basım, 2015.
• Koç, Mustafa. “Hac Psikolojisi I: İngiltereli Türk Diaspora Hacıları Üzerine Nitel Bir Durum Çalışması”. SÜİFD. 15/27 (2013), 49-74.
• Koç, Mustafa. “Hac Psikolojisi II: İngiltereli Türk Diaspora Hacıları Üzerine Nitel Bir Durum Çalışması”, SÜİFD. 15/28 (2013), 193-222.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân. thk. Ahmed el-Berdûnî - İbrâhim Ettafeyyiş. 20 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1384/1964.
• Müslim, Ebü’l-Huseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Neysâbûrî. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, ts.
• Onay, Ahmet. “Hac ibadetinin Sosyo-Kültürel Hayatımıza Yansımaları”. Türkiyede Hac Organizasyonu Sempozyumu. Ankara: DİB Yayınları, 2007, 474-489.
• Öğüt, Salim. “İhram”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/539-542. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Öğüt, Salim. “Sa‘y”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/206-207. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Özel, Ahmet. “Altın Oluk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/537-538. İstanbul: TDV Yayınlar 1989.
• Öztürk, Necati. Hicaz Albümü. Ankara: DİB Yayınları, 11. Basım 2013.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahreddîn. et-Tefsîru’l-Kebîr (Mefâtîhu’l-Ğayb). Beyrut: Dâru-İhyâ’i-Turasi’l-‘Arabî, 3. Baskı, 1420.
• Saylan, İbrahim. Hadisleri Anlama Yöntemi Olarak Esbâb-ı Vürûd. Ankara: TDV. Yayınları, 2021.
• Saylan, İbrahim. “Hacc-ı Ekber Günü Hakkında Şârihlerin Yaklaşımları” İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi- 8/2 (Temmuz 2022), 567-601.
• Şâfiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdrîs el-Kuraşî. el-Müsned. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1400/1980.
• Şah Veliyyullah, Ahmed b. Abdirrahîm b. Vecîhiddîn ed-Dihlevî. Hüccetullahi’l-Bâliğa. thk. Seyyid Sabık. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1. Basım, 2005.
• Şeker, Dursun Ali. “Müzdelife”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/239. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• Şeriati, Ali. Hacc. İstanbul: Şura Yayınları, 7. Basım, ts.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kurʾân. thk. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Mısır: Dâru Hicre, 1. Basım, 1422/2001.
• Tirmizî, Ebû ‘Îsâ Muhammed b. ‘Îsâ. Sünen. thk. Ahmed Muhammed Şâkir vd. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, ts.
• Yılmaz, Hasan Kamil. “Haccın Ruhu, Hac Menâsikinin Sembolik Anlamı”. Bütün Yönleriyle Hac Sempozyumu. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1. Basım, 2015, 95-109.
• Yüksel, Mukadder Arif. Haccın Ahkâmı ve Menâsiki. Ankara: TDV Yayınları, 1. Basım, 2019.
• Zebîdî, Muhammed Murtaza, Tacu’l-‘Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs. thk. Mecmûâtun Mine’l-Muhakkikîn, byy: Dâru’l-Hidâye, ts.