OSMANLI DEVLETİ’NDE KARAFERYE KIPTÎLERİNİN SOSYO-DEMOGRAFİK YAPISI

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 2, 147 - 157, 15.04.2023

Yasin Ersin

https://doi.org/10.59445/ijephss.1251655

Öz

Osmanlı Devleti’nde Kıptî-Çingene taifesi, can, mal ve namusları güven içinde yaşayan bir topluluktur. Bu taife insanları Osmanlı nüfus defterlerinde Kıpti başlığı adı altında Müslüman ve Gayrimüslim Kıptîler şeklinde sınıflandırılmıştır. Makalemiz Kıpti-Çingene taifesi insanlarının genel olarak Osmanlı Devleti’ndeki durumunu, özel olarak Kareferye Kazası baz alınarak sosyal, demografik ve ekonomik yönlerini ortaya koymaya çalışmıştır. Araştırmamızda Kıpti ve Çingene isimlerinin nereden geldikleri, Karaferye’de özel statü kazanmış olan “Evlad-ı Fatihan” olarak geçen çiftliklerdeki kişilerin bu unvanı nasıl almış olabildikleri ayrıca tartışılmaya çalışılmıştır. Çingenelerin yaşayışları, işleri, vergilerini nasıl ve ne miktarda vereceklerine ilişkin bilgiler için arşiv belgelerinden faydalanılmıştır. Böylece Osmanlı Devleti’nde yaşayan Kıptilerin nasıl bir sosyal ve ekonomik yapıya sahip oldukları incelenmiştir. Kıptî-Çingene taifesi büyük tarihi hadiseler içinde kendine yer edinememiş pek çok topluluktan biridir, bu sebeple makalemiz daha çok 1834-35 senesi 4937 numaralı Karaferye kazası nüfus defteri temel alınarak, Kıptîlerin Osmanlı Devletindeki durumları hakkında genel bir sonuç çıkarma denemesidir. Elimizdeki resmî kayıtlarından öğrenebildiğimiz kadarıyla bu taife insanlarının isimlerinin menşelerinden fizyolojik özelliklerine, iktisadi faaliyetlerinden bu faaliyetlerin çeşidi ve boyutlarına kadar elde edilen bilgiler analiz edilmiştir. Ayrıca nüfus defterlerinin yanında arşiv belgelerinde Çingeneleri konu edinen resmi kayıtlarından da istifade edilerek Gayrimüslim ve Müslüman olmak üzere ikiye ayrılan Sancak Çingenelerinin yaşayışları hakkında fikir edinilmeye çalışılıp devlet ile olan ilişkileri değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kıpti, Çingene, Karaferye, Romanlar, Osmanlı Devleti’nde Çingeneler

SOCIO-DEMOGRAPHIC STRUCTURE OF KARAFERYE COPTS IN THE OTTOMAN STATE

Öz

In the Ottoman Empire, the Coptic-Gypsy group is a community whose life, property and honor live in safety. The people of this taife were classified as Muslim and non-Muslim Copts under the title Coptic in the Ottoman population books. Our article tried to reveal the situation of the Coptic-Gypsy people in the Ottoman Empire in general and their social, demographic and economic aspects based on Kareferye District in particular. In our research, we tried to discuss where the Coptic and Gypsy names came from, how the people in the farms, who gained a special status in Karaferye, as "Evlad-ı Fatihan", got this title. Archival documents were used for information about the Gypsies' lives, jobs, how and in what amount they would pay their taxes. Thus, it was examined what kind of social and economic structure the Copts living in the Ottoman Empire had. The Coptic-Gypsy group is one of the many communities that could not find a place in the great historical events. For this reason, our article is an attempt to draw a general conclusion about the situation of the Copts in the Ottoman State, based on the Karaferye county population register of 1834-35, numbered 4937. As far as we can learn from the official records we have, the information obtained from the origins of the names of these taife people to their physiological characteristics, from their economic activities to the types and dimensions of these activities has been analyzed. In addition, by making use of the official records of the Gypsies in archive documents as well as the population registers, it was tried to get an idea about the life of the Sanjak Gypsies, who were divided into two as non-Muslim and Muslim, and their relations with the state were evaluated.

Anahtar Kelimeler

Coptic, Gypsy, Romany, Veria, Gypsies in the Ottoman Empire.

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Meşihat Şer'iyye Sicilleri Defterleri (MŞH.ŞSC.d.) N. 1091/567/26.
• Mühimme Defterleri (A.{DVNSMHM.d.) N. 5-208, N. 23-231, N. 23-484, N. 27-714, N. 74-595, N. 78-155, N. 80-1021. Nafia (C..NF.) N. 52-2566.
• Nüfus Defterleri (NFS.d.) N. 4937, N. 598.
• Matbu ve Araştırma Eserler-Makaleler
• Abdel-Sayed, E. (1992). Les Coptes d’Egypte, Les Premires Chretiens du Nil, Paris.
• Altınöz, İ. (1995). “Osmanlı Toplumunda Çingeneler”, Tarih ve Toplum, S. 137: 22-29.
• ______, (2013). Osmanlı Toplumunda Çingeneler, TTK Yayınları, Ankara.
• ______, (2020a). Çingeneler, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 1: 291-294.
• ______, (2020b). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Çingenelerin Sosyo-Ekonomik Yapıları”, OTAM, S. 48: 1-34.
• Akgündüz, A. (1992). Osmanlı Kanunnameleri ve Hukukî Tahlilleri, II. Bayezid Devri Kanunnameleri, Faisal Eğitim ve Yardımlaşma Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Asker, A. (2012). “Nazi Irk Tasnifinde Türkler ve Ortadoğu Halkları”, Journal Of Modern Turkish History Studies, XII/25: 79-99.
• Aydinçe, N. (2015). “Balkanlarda Tarikatlar; Makedonya’daki Halvetîliğe Genel Bakış”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 2: 75-90.
• Barkan, Ö. L. (tarih basılmamış). Kolonizatör Türk Dervişleri, Hamle Yayınları, İstanbul.
• Çibik, T. H., Umaroğulları, F. (2017). “Balkanlarda Bektaşilik ve Bektaşi Tekkeleri”, İnsan Ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 1: 458-481.
• DİA, (2022). Kıptîler, TDV İslâm Ansiklopedisi, Ankara, C. 25: 423-425.
• Dingeç, E. (2010). “Osmanlı Toplumunda Kadınların Üretime Katkıları”, History Studies, Volume 2/1: 10-30.
• ______, (2021). “Romanlar (Kıptiler) ve Cizye: Silistre Kazası Örneği (1843)”, Trakya Üniversitesi Roman Dili ve Kültürü Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, C. 2, S. 1: 35-56.
• Erdem, M. (1997). “Kıpti Kilisesi Üzerine Bir Araştırma”, İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. XXXVI: 143-178.
• Gara, E., Kıel, M. (2001). Karaferye, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, C. 24: 391-394.
• Göncüoğlu, S. F., Yavuztürk Ş. P. (2010). “Sulukule ve Çingeneleri”, Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, S. 23: 118.
• Göyünç, N. (1979). “Hâne Deyimi Hakkında”, İÜ. EFTD, S. 32: 331-348.
• Halaçoğlu, Y. (1995). Evlâd-ı Fâtihân, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, C. 11: 524-525.
• Halliday, W. R. (1924). Folklore Studies Ancient and Modern, London.
• Kamil, M. (1986). Coptic Egypt, Cairo, 1986.
• Kanar, M. (2011). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Sayı Yayınları, İstanbul.
• Karal, E. Z. (1997). Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı 1831, II. Baskı, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara.
• Özkan, A. R. (2000). Türkiye Çingeneleri, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Paspati, A. G. (1973). Etudes Sur Ies Tchinghianes: ou, Bohemiens De L’empire Ottoman, Osnabrück.
• Şemseddin Sami (1900). Kamus-i Türki, İkdam Matbaası, İstanbul.
• Thollier, M. (1928). Dictionnaire des Religions, Belgique.
• Türk, İ. (2015). “Kosova ve Makedonya’da Halvetilik”, IntJSCS Dergisi, S. 11: 429-441.
• Yüksel, E. (2017). “Osmanlı Cellatları”, Yeditepe Üniversitesi Tarih Bölümü Araştırma Dergisi, 1/1: 78-84.
• İnternet Kaynakları
• Gökbilgin, T. “Osmanlı Toplumunda Çingeneler”, http://eski.tariharastirmalari.com/cingeneler.html (19.09.2021). http://www.lugatim.com/s/aylak (19.09.2021).