DİJİTAL SANAT BAĞLAMINDA YAPAY ZEKÂ ALGORİTMALARININ KULLANIMINA YÖNELİK ELEŞTİREL BİR İNCELEME: REFİK ANADOL’UN “MAKİNE HATIRALARI: UZAY” SERGİSİ

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 1, 1 - 21, 20.03.2023

Simge Özselçuk

Öz

Yeni iletişim teknolojileri aracılığıyla dönüşüm süreci yaşayan sanat, dijitalize hale gelmiş günümüz dünyasının bilişsel kavrayışlarında da anlamsal değişimlere yol açmaktadır. Post-modern çağın yeni sanat anlayışını şekillendiren yapay zekâ uygulamaları, izleyici ile etkileşim odaklı bir süreci mümkün kılarken aynı zamanda gerçeklik ve özne/nesne ilişkisini de ters düz etmektedir. Dijital çağın en önemli bileşeni olan “veri”, algoritmalar aracılığıyla sanatın formunu değiştirmekte ve zaman ve mekân algısında yaşanan kopuş sonucu sanatçı ve izleyici arasındaki mesafenin yok olduğu, etkileşimsel deneyime dayalı çok boyutlu ve estetize bir sanat evreni yaratmaktadır. Dijital sanat uygulamaları ile anlam üretmekten uzak olan ve tüketilebilir bir meta haline gelen sanat, biricikliğini de kaybetmiştir. Yapay zekâ algoritmalarının sanatta yarattığı dönüşümü eleştirel bir şekilde ele alan çalışma, dijital sanatın bireylerin anlam dünyasında yol açtığı düşünülen kırılmaları, Türkiye’de yapay zekâ ile üretilen ilk sanat eserlerinde imzası olan yeni medya sanatçısı Refik Anadol’un “Makine Hatıraları: Uzay” sergisi bağlamında anlamayı ve yorumlamayı amaçlamaktadır. Sanatçının eserleri, geleceğin sanatına ışık tutarken makineye bellek işlevi yükleyerek insanileştirme girişiminde bulunmakta ve “yeni soyut dışavurum” un izleri çerçevesinde pek çok eleştiriye maruz kalmaktadır. Sinestezik etki yaratarak izleyicilerin algılarına ve duyularına etki eden dijital dönemin yeni sanat anlayışını temsil eden Anadol’un eserlerinin felsefi anlamda düşünsel boyut taşıyıp taşımadığı konusu her zaman sorgulanmaya açık olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Dijital Sanat, Veri, Yapay Zekâ, Refik Anadol

Kaynakça

• Akbulut, Doğan. (2018). Dijital Çağda Sanatın ve Sanatçının Konumu. İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, 8(17) , s. 117-123. Doi: 10.16950/iujad.449731
• Akbulut, Kültigin Kağan. https://argonotlar.com/refik-anadol/, 20.04.2021.
• Al, B. (2019). Generatif Sanat Kavramı ve Görsel Sanatlarda Sayısal Yaratıcılık. Tasarım Enformatiği, 1(2), 78-91. Alpan Ezgi Deniz. (2016). Baudrillard ve Estetik Üzerine Düşünceleri, Lifeartsanat, https://lifeartsanat.com/2016/07/30/baudrillard-ve-estetik-uzerine-dusunceleri-ezgi-deniz-alpan/ 30.07.2016.
• Arslan, Canan. (2018). Dijital Yeniden Üretim Çağında Sanat Eseri: “Aura” Kavramının Dijital Sanat Bağlamında Yeniden Değerlendirilmesi, Art-Sanat Dergisi, (9), 405-413.
• Artan, Çiğdem E. (2007). Fotoğrafın Sanatsal Değerinin Ötesinde Kullanım Alanları Üzerine Bir Tartışma: Bilgi mi, Propaganda mı?” Cogito (52). YKY: İstanbul.
• Artun, A. (2021). Refik Anadol ve Algoritma Sanatı. https://www.e-skop.com/skopbulten/refik-anadol-ve-algoritma-sanati/6111, 29.03.2021.
• Atan, A., Uçan, B. & Bilsel, Ç. (2015). Dijital Sanat Uygulamaları Üzerine Bir İnceleme. İstanbul Aydın Üniversitesi Dergisi, 7(26), 1-14. Baker, U. (bt). İnternette Sanat Mümkün mü? https://www.korotonomedya.net/kor/index.php?id=21,150,0,0,1,0
• Baudrillard, Jean. (2005). Çağdaş Sanat: Kendi Kendisiyle Çağdaş Sanat. “Art… Contemporary of Itself”, The Conspiracy of Art içinde, (ed.) Sylvère Lotringer, çev. Ames Hodges (New York ve Los Angeles: Semiotext(e), 2005) s. 89-97. https://ozgurdenizli.com/cagdas-sanat-kendi-kendisiyle-cagdas-sanat-jean-baudrillard/, 14.02.2020.
• Baudrillard, Jean. (2012). Trans-Estetik, E-skop, Çev. Işıl Ergüden, Kötülüğün Şeffaflığı: Aşırı Fenomenler Üzerine Bir Deneme içinde https://www.e-skop.com/skopbulten/cagdas-estetik-trans-estetik/996, 13.12.2012.
• Bayraktar, K. O. (2018). Yeni Medya mı Formalist Pornografi mi? http://postdergi.com/yeni-medya-mi-formalist-pornografi-mi/ 22.03.2018.
• Benjamin, Walter (2012). Tekniğin Olanaklarıyla Yeniden Üretim Çağında Sanat Eseri. Çev. A. Cemal, YKY: İstanbul.
• Çaşkurlu Belgesay, M. & Erkayhan, Ş. (2014). Teknoloji ve Sanatın Etkileşimi: Yeni Medya Sanatı Türkiye’de Güncel Durum ve Öneriler. Sanat ve Tasarım Dergisi, 1(14), 5-62. Doi: 10.18603/std.57178
• Çelebi, B. (2021). 20. Yy’dan Günümüze Makinenin Sanata ve Sanat Eserine Etkisi ile Sanatçının Dönüşümü. Sakarya Üniversitesi S.B.E. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Çokokumuş, B. (2012). Dijital Ortamda Kültür ve Sanat. International Journal of New Trends in Arts, Sports & Science Education (IJTASE), 1(3), 51-66.
• Deleuze, G. , & Guattari, F. (1993). Felsefe Nedir? Çev. Turhan Ilgaz. YKY. 2. Basım.
• De Mul, Jos. (2008). Siberuzayda Macera Dolu Bir Yolculuk. Çev. Ali Özdamar. Kitapyayınevi: İstanbul.
• Derrida, Jacques. (1993). Aporias. Trans. Thomas Dutoit. Stanford University Press: California.
• Ertan, E. (2015). Dijital Sonrası Tarihçe: Türkiye’de Yeni Medya Sanatı. “Dijital Sonrası Tarihçeler” içinde. Akbank Sanat Yayınları, 149-179.
• Ferhat, S. (2016). Dijital Dünyanın Gerçekliği, Gerçek Dünyanın Sanallığı Bir Dijital Medya Ürün Olarak Sanal Gerçeklik”. TRT Akademi Dergisi, 1(2), 724-746.
• Gülaçtı, İ. E. & Kahraman, M. E. (2021). The Impact of Artificial Intelligence on Photography and Painting in The Post-Truth Era and The Issues of Creativity and Authorship. Medeniyet Sanat, 7(2), 243-270. Doi: 10.46641/medeniyetsanat.994950
• Güney, E. (2020). Kültürel Değişimler İlişkisinde Post-Dijital Sanat: Sınır ihlallleri. Journal of Arts, 3 (2), 129-142. Doi: 10.31566/arts.3.010
• Güney, E. & Yavuz, H. (2020). Yapay Zekâ ile Sanatsal Üretim Pratiğinde Sanatçının Rolü ve Değişen Sanat Olgusu. Sanat ve Tasarım Dergisi, (26), 415-439.
• Hemm Klok, C. (2018). The Ganfather: The Man Whos Given Machines The Gift of Imagination. MIT Technology Review. https://www.technologyreview.com/2018/02/21/145289/the-ganfather-the-man-whos-given-machines-the-gift-of-imagination/ Erişim Tarihi: 30.06.2021.
• Jameson, F. (1990). Postmodernizm Ya Da Geç Kapitalizmin Kültürel Mantığı, Postmodernizm içinde, Der. Necmi Zeka, çev. Gülengül Naliş, Dumrul Sabuncuoğlu, Deniz Erksan, Kıyı Yayınları, İstanbul.
• Johsnon, Harold & Shaw, John S., vd. (2005). Glossary of Digital art And Printmaking. Digital Art Practices & Terminology Task Force (DAPTTF). https://www.bermangraphics.com/dapttf/GlosDigArt.pdf, Erişim Tarihi: 23.06.2022.
• Kayıhan, Bahar. (2021). Dijital Medya ile Sanatın Dönüşümü: Çağdaş Sanatçıların Instagram Paylaşımları Üzerine Bir İnceleme, Akademik İncelemeler Dergisi, 16(1), 2-25. Doi: 10.17550/akademikincelemeler.838162 Manovich, L. & Arielli, E. (2021). Artificial Aesthetics: A Critical Guide To Ai, Media and Design.
• Özel Sağlamtimur, Zühal. (2010). Dijital Sanat. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 10(3), 213-238.
• Pepi, M. (2020). How Does A Human Critique Art Made By Ai? Art In America, 108(4), 26-29.
• https://www.artnews.com/art-in-america/features/creative-ai-art-criticism-1202686003/ Purves, T. (2005). What We Want Is Free, State University of New York Press.
• Shen, Yan & Yu, Fang (2021). The Influence of Artificial Intelligence On Art Design In The Digital Age. Hindawi Scientific Programming. 1-10. Doi: 10.1155/2021/4838957
• Simmel, Georg. (2015). Sanat Sergileri Üzerine. Çev. Tanıl Bora & Umut Özmakas. E-skop. 15.9.2015
• Sönmez, A. (2021). Refik Anadol’un Makine Hatıralarının Hatırlattıkları. http://www.sanatatak.com/view/refik-anadolun-makine-hatiralarinin-hatirlattiklari-4, 23.03.2021.
• Tandırlı, Emre. (2012). Güncel Sanatta Sayısal Resimsellik. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(2), 157-167. Doi: 10.1501/sbeder_0000000050
• Toprak, A. (2020). Yapay Zekâ Algoritmalarının Dijital Enstalasyona Dönüşmesi. Ege Üniversitesi İletişim Fakültesi Yeni Düşünceler E-Hakemli Dergisi, (14), 47-59.
• Toy, E. (2017). İnteraktif Sanatın Oluşum Süreci ve Günümüzdeki Durumu. Görsel İletişim Tasarımı ve Animasyon, İstanbul, Pegem Akademi, 108-120.
• Wands, Bruce. (2006). Dijital Çağın Sanatı. Çev. Osman Akınhay, Akbank Yayınları: İstanbul.
• Winegard, Ebru. (2019). Dijital Medya Teknolojilerinin Sanatın ve Tasarımın Yaygınlaşmasındaki Yeri ve Önemi. İstanbul Üniversitesi S.B.E., Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Jeff Talks: Ouchhh, https://manifold.press/jeff-talks-ouchhh, 7.05.2019.
• https://kultur.istanbul/refik-anadol-sergi/ 11.03.2021.
• https://www.ibb.istanbul/arsiv/37796/refik-anadolun-makine-hatiralari-uzay-sergisi, 1.05.2021.