Eski Uygurcada Mañjuśrī Bodhisattva’yı Anlatan Bir Terim Üzerine

Year 2023, Volume: 8 Issue: 4, 632 - 441, 20.12.2023

Alican Özkan

Abstract

Mañjuśrī Bodhisattva, bütün Budizm mezhepleri içerisinde çok önemli bir yere sahip olmakla birlikte özellikle Mahāyāna mezhebi içerisindeki en büyük müritlerden biri olarak kabul edilmektedir. Sanskritçede Mañju “güzel”, śrī ise “iyi şans, fazilet, muhteşem efendi” anlamlarına gelmekte ve kendisi cehaleti yok etmek amacıyla ortaya çıkan “Bilgelik Bodhisattvası” olarak ortaya çıkmaktadır. Bodhisattva, Çince 文殊师利 “Wén shū shī lì”, Birman dilinde မဥ္ဇူသီရိ (Mu juu seri), Japonca 文殊(Monju), 文殊師利 (Monjushiri) ya da 妙吉祥 (Myōkisshō), Tibetçe kdjam-dpal ve Eski Uygurcada Mançuşiri ismiyle anılmaktadır.
Çin kaynaklarına göre I. Köktürk Kağanlığı döneminde Türkler Budizmle ilişki içerisindedir. Kuzey Zhou Hanedanının kurucusu olan Xiao Min Di, başkentinde bir Türk tapınağı yaptırmış ve halefi olan Ming Di ise Mukan Kağan’ın Budizm’i kabul ettiği noktada bir yazıt diktirmiştir. Ayrıca Kuzey Qi imparatoru tarafından Tapar Kağan’a gönderilen elçilik heyetinde bulunan Hui Lin isimli Budist rahip, Tapar Kağan’ın Budizm’i kabul etmesinde önemli rol oynamış ve ona Mahāparinirvāna Sutra’yı hediye etmiştir.
840 yılına gelindiğinde Ötüken Uygur Kağanlığının yıkılması sonucunda Uygurlar Kansu ve Tarım Havzası gibi çeşitli coğrafyalara göç etmişlerdir. Bunun sonucunda Budizm Uygurlar arasında etkisini artırmıştır. Günümüze ulaşan belgelerin en eski tarihlisi IX. yüzyıla aittir. Bu durum çeviri faaliyetlerinin bu tarihte yoğunluk kazandığını göstermektedir.
Popüler bir Bodhisattva olması sebebiyle Mañjuśrī Bodhisattva’nın birçok adı ve Budizm literatüründe onu anlatan pek çok terim bulunmaktadır. Makalede Tibet Budizmine ait Eski Uygurca Mañjusrīnāmasaṃgīti (Mañjusrī’nin Niteliklerinin Övgüsü) eserine ait U 4736 ( T III M 225) numaralı fragmanın c sayfasında geçen v(a)şir kädiltürtäçi uluġ käḍilṭürtäçi ibaresi ve anlamı üzerinde durulacaktır. Doküman analizi yöntemi kullanılmıştır. Veriler için Turfanforschung-Digitales Turfan-Archiv, metnin diğer dillerdeki versiyonları üzerine yapılan çalışmalar ve ilgili sözlükler kullanılmıştır.

Keywords

Tibet Budizmi, Eski Uygurca, Mañjusrīnāmasaṃgīti, Mañjuśrī Bodhisattva

On a Term for Mañjuśrī Bodhisattva in Old Uyghur

Abstract

Mañjuśrī Bodhisattva has a very important place in all sects of Buddhism, and is especially recognised as one of the greatest disciples in the Mahāyāna sect. In Sanskrit, Mañju means "beautiful" and śrī means "good fortune, virtue, great master", and he appears as the "Bodhisattva of Wisdom" who arises to destroy ignorance. Bodhisattva, Chinese 文殊师利 "Wén shū shī lì", Burmese မဥ္ဇူသီရိ (Mu juu seri), Japanese 文殊(Monju), 文殊師利 (Monjushiri) or 妙吉祥 (Myōkisshō), Tibetan kdjam-dpal and Old Uyghur Manchushiri.
According to Chinese sources, the Turks were in contact with Buddhism during the First Kokturk Khaganate. Xiao Min Di, the founder of the Northern Zhou Dynasty, built a Turkish temple in his capital, and his successor Ming Di erected an inscription at the point where Mukan Kagan accepted Buddhism. In addition, a Buddhist monk named Hui Lin, who was part of the embassy delegation sent by the North Qi emperor to Tapar Khan, played an important role in Tapar Khan's acceptance of Buddhism and presented him with the Mahāparinirvāna Sutra.
By 840, as a result of the collapse of the Uighur Khaganate of Ötüken, the Uighurs migrated to various geographies such as Kansu and the Tarim Basin. As a result, Buddhism increased its influence among the Uighurs. The oldest surviving documents date back to the IXth century. This shows that translation activities intensified at this time.
As a popular Bodhisattva, Mañjuśrī Bodhisattva has many names and there are many terms for him in Buddhist literature. This article focuses on the phrase v(a)şir kädiltürtäçi uluġ käḍilṭürtäçi and its meaning on page c of fragment U 4736 (T III M 225) of the Old Uyghur Mañjusrīnāmasaṃgīti (Praise of Mañjusrī's Qualities) of Tibetan Buddhism. Document analysis method was used. Turfanforschung-Digitales Turfan-Archiv, studies on the versions of the text in other languages and related dictionaries were used for the data.

Keywords

Mañjuśrī Bodhisattva, Tibetan Budhism, Old Uyghur, Mañjusrīnāmasaṃgīti

References

• Ağca, F (2021). Dillik Ölçütlere Göre Eski Uygurca Metinlerin Tarihlendirilmesi. Ankara: TDK Yayınları.
• Beer, R (1999). The Encyclopedia of Tibetan symbols and motifs. Boston: Shambhala Publications.
• Buswell, RE, Lopez DS (2013). The Princeton Dictionary Of Buddhism. Princeton: Princeton University Press. Chinese-English Dictionary (t.y.). ET, 04.09.2023, Erişim: www.mdbg.net
• Clauson, SG (1972). An Etymological Dictionary Of Pre–Thirteenth Century Turkish. Oxford: Oxford University Press.
• Davidson, RM (1981). “The Litany of Names of Mañjuśrī Text and Translation of the Mañjuśrīnāmasaṃgīti”. İçinde Strickmann, M (Ed.). Mélanges chinois et bouddhiques [= Tantric and Taoist Studies in Honour of R. A. Stein, Vol. 1]. Bruxelles: Institut belge des hautes études chinoises, 1(20): 1-69.
• Elverskog, J (2020). Budist Uygur Edebiyatı (çev. Ağca M ve Uzunkaya D). Ankara: TDK Yayınları.
• Khyentse, F (2020). Global Recitation of MAÑJUŚRĪ-NĀMA-SAṀGĪTI: In Celebration of the 200th Birthday of Jamyang Khyentse Wangpo. ET, 04.09.2023, Erişim: https://khyentsefoundation.org/manjushri-nama-samgiti-text-for-download-and-print/
• İsi, H (2021). Eski Türkçe Tantrik Bir Metin: Uṣṇīṣa Vijayā Dhāraṇī Sūtra. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• İsi, H (2022). Tantrik Türk Budizmi Metinlerinde Budist Şahsiyet ve Varlıklar Tematik ve Dilsel İnceleme. Çanakkale: Paradigma Akademi.
• Kara G, Zieme P (1977). Die uigurischen Übersetzungen des Guruyogas „Tiefer Weg” von Sa-skya Paṇḍita und der Mañjuśrīnāmasaṃgīti. Berlin: Akademie-Verlag. (Berliner Turfantexte VIII)
• Kidambi S, Kaya K (2013). Hindī-Türkçe Sözlük. Ankara: TDK Yayınları.
• Krist, G (2016). Research and Conservation in the Western Himalayas. Viyana: Böhlau Verlag.
• Lessing, F (2003). Moğolca-Türkçe Sözlük 1 (Çev. Karaağaç, G). Ankara: TDK Yayınları.
• Nadalyaev VM, Nasilov DM, Tenişev ER ve Şçerbak AM (1969). Drevne Tyurskiy Slovar’. Leningrad: Nauka.
• Ōsawa, T (2012). Birinci Eski Türk Kağanlığı’nda Umna Kağan’ın Güzergâhı ve Onun Oynadığı Siyasi Ve Kültürel Rol Üzerine 2007-2008 Yılındaki Moğol Ve Japon Ortak Yüzey Araştırmalarına Göre. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı- Belleten, 60 (1): 59-76.
• Ölmez M, Uzunkaya U (2017). Eski Uygurcada Tibet Budizmi. Belleten, 65 (1): 61-89.
• Powers, J (2007). Introduction to Tibetan Buddhism (2. bs.). New York / Colorado: Snow Lion Publications.
• Soothill WE, Lewis H (1937). A Dictionary of Chinese Buddhist Terms. London: Kegan Paul, Trench, Trubner & Co. Ltd.
• Tanaka, K (2018). An Illustrated History Of The Maṇḍala: From İts Genesis To The KāLacakratantra. Boston: Wisdom Publications.
• Taşağıl, A (2012). Göktürkler I-II-III. Ankara: AKDTYK TTK Yayınları.
• Tokyürek, H (2019). Eski Uygur Türkçesinde Budizm ve Maniheizm Terimleri. Ankara: TDK Yayınları.
• Uçar, E (2009). “Altun Yaruk Sudur V. Kitap Berlin Koleksiyonundaki Fragmanların Transliterasyonu ve Transkripsiyonu Açıklamalar ve Dizin”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Wayman, A (1985). Chanting the Names of Mañjuśrī: The Mañjusrī Nāma-saṃgīti Sanskrit & Tibetan Texts. Boston: Shambhala Publications.
• Wisdom-Library (2023). Vajravesha maddesi. ET, 31.07.2023, Erişim: https://www.wisdomlib.org/definition/vajravesha
• Zieme, P (2015). Local Literatures: Uighur. İçinde Silk JA, von Hinüber O, Eltschinger V (Ed.), Literature and Language, Brill’s Encyclopedia of Buddhism, Vol I. Leiden: Brill, Pp. 871-882.