19. YÜZYILA AİT BAZI CÖNKLERDE BAĞLAMA GRUPLARININ İMLASI ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2018, JIA JOURNAL (IJIIA) Uluslararası Disiplinlerarası ve Kültürlerarası Sanat Dergisi, 0 - 0, 30.12.2018

Yasemin Çelik

Öz

Bu çalışmada, Osmanlı Türkçesi dönemindeki bağlama gruplarının sıra dışı imlâsı üzerinde durulmuştur. Bilindiği üzere Arap harfli metinlerde bağlama grubu yapılırkensözcüklerin arasına genellikle bir “ﻭ”harfi eklenir ve bu harfi, Arap harfli metinlerdenLatin harflerine aktaran araştırmacılar, ünlüyle biten sözcüklerden sonra “vu/vü”, ünsüzle biten sözcüklerden sonra ise u/ü biçiminde okumayı tercih etmişlerdir. Ancak Osmanlı Türkçesi döneminde bu genel görünümün dışında bazı metinlerde bağlama gruplarının yazımıyla ilgili sıradışı durumlar da dikkati çekmektedir. Metin yazarının eğitim durumu ve metin türleri, imlâ konusunda farklı uygulamaları da beraberinde getirebilmektedir. Bu çalışmada bağlama gruplarının imlâsı, cönk yazarlarının cönk metinlerindeki uygulamaları bakımından ele alınmıştır. Söz konusu metinlerde, bağlama gruplarının bazen “ﻭ” harfi ile bazen de “ﻯ” harfi ile yazıldığı görülmektedir. Çalışma malzemesini 19.yüzyılaait, hem sözlü dilin hem de yazı dilinin özelliklerini büyük oranda yansıtan iki cönk metni oluşturmaktadır. Bu metinler, Milli Kütüphane kayıtlarında bulunan 51 ve 151 numaralı cönk metinleridir. Bu çalışmada,bağlama gruplarının imlâ özellikleri incelenirken, metinlerde geçen ve genel imlâ eğilimi dışında bir özellik göstermeyen bağlama grupları değerlendirilmemiş; Osmanlı Türkçesinin “bilinen” imlâsının dışında kalan kullanımlar yani “ﻯ” ile yazılanlar üzerinde durulmuştur. Çalışmada bağlama grupları ile ilgili tespitler, dönemin imlâ uygulamaları hakkında olduğu kadar sözlü dil özellikleri hakkında da fikir/bilgi edinilmesine olanak sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Cönk, Osman Türkçesi, bağlama grupları, imla, konuşma dili

Kaynakça

• Cönk, Milli Kütüphane, Yazmalar Kataloğu: 06 Mil Yz Cönk 51, 136 varak. http://www.yazmalar. gov.tr/ (Erişim tarihi 10.11.2012). Cönk, Milli Kütüphane, Yazmalar Kataloğu: 06 Mil Yz Cönk 151, 50 varak.http://www.yazmalar. gov.tr/ (Erişim tarihi 10.11.2012). Çelik, Y. (2017). 19. Yüzyıla Ait İki Cönk Metni, Söz Varlığı ve İmla Özelikleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Develi, H. (1998). 18. Yüzyıl Türkiye Türkçesi Üzerine, Doğu Akdeniz Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Dergisi, S (1). Develi, H. (1998). 18. Yüzyıl İstanbul Hayatına Dair ‘Risâle-i Garibe’. İstanbul: Kitabevi Yayınları. Develi, H. (1999). Osmanlı Türkçesi. Osmanlı Ansiklopedisi. C (9). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. Devellioğlu, F. (2003). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları. Duman, M. (1995a). Evliya Çelebi Seyahatnamesine Göre 17. Yüzyılda Ses Değişmeleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Duman, M. (1995b). Türkiye Türkçesinin Tarihî Kaynaklarından Carbognano’nun Grameri ve İmlâTelaffuz İlişkisi Bakımından Önemi. İlmî Araştırmalar. İstanbul. Duymaz, A. (2016). Sözün Yazılaşması Yazının Sözleşmesi: Cönkler, Milli Folklor. S (111). Ankara. Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü (A-N/0-Z). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Gümüşkılıç, M. (2008). Orta Osmanlıcada İmlâ-Telaffuz İlişkisi. Turkish Studies International Periodical Forthe Languages, Literatureand History of Turkishor Turkic. Voluma 3/6. Kartallıoğlu, Y. (2007). Tanzimat Gramerlerinde Bazı Eklerin İmlası ve Dudak Uyumu ile İlgili Uyarılar. Bilig. S (43). Ankara. Öztürk, J. (2009). Hatay Ağzı. İnceleme-Metin-Sözlük. Adana: Karahan Kitabevi. Tulum, M. (2009). Osmanlı Türkçesine Giriş. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları. Türkçe Sözlük (2011). (11. Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Yağmur, Ö. (2014). Erken Dönem Türkçe Transkripsiyon Metinleri ve Bunların Dil Araştırmaları Açısından Önemi. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 4. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Yayınları. Yavuzarslan, P. (2010). Şemsettin Sami Kâmûs-ı Türkî. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.