ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK RESMİNDE OKUMA YAZMA SEFERBERLİĞİNE DAİR YANSIMALAR

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 11, 1 - 13, 31.12.2020

Ahmet Dalkıran

Öz

Cumhuriyetin ilanı ile birlikle her alanda uygulanan modernleşme hareketleri bağlamında 1928 tarihinde harf inkılabı gerçekleştirilerek Latin harflerini esas alan Türk alfabesi yürürlüğe konulmuştur. Bu nedenle Kasım 1928’de gerçekleştirilen harf inkılabından sonra yeni harflerle okuma yazma öğretmek amacıyla Halk Mektepleri, Halk Dershaneleri ve Gece Kursları Millet Mektepleri’ne dönüştürülmüş ve ülke genelinde topyekûn bir okuma yazma seferberliği başlatılmıştır. Erken Cumhuriyet dönemi eğitim seferberliğinin kültürel önemi o döneme ait resimlere de konu olmuştur. Bu resimlerde genellikle üniformaları içinde sağlıklı okul çocukları, okuma yazma dersi alan kadınlar ve oğlanlarla kızların eğitim ve Cumhuriyet idealleriyle tanıştıkları karma öğretim yapılan köy okulları tasvir edilmiştir. Söz konusu resimler yaşanan sürecin belgelenmesi açısından önem arz etmektedir. Bu bağlamda okuma yazma seferberliği teması her ne kadar birçok sanatçının eserlerine yansımış olsa da, amaçlı örnekleme olarak konuyla ilgili görece daha çok sayıda eser veren Şeref Akdik, Malik Aksel ve Cemal Tollu’nun 1928-1940 yılları arasında yaptıkları çalışmalar dikkate alınmıştır ve elde edilen bulgularla ilgili literatüre katkı yapılması amaçlanmıştır. Şeref Akdik’in Okuma Yazma Kursu/Millet Mektebi ve Mektebe Kayıt isimli çalışmaları, Malik Aksel’in İlk Mektep ve Yeni Mektep isimli çalışmaları, Cemal Tollu’nun ise Alfabe Okuyan Köylüler ve Bir Öğretmenin Portresi isimli çalışmaları araştırma kapsamında incelenerek değerlendirilmiştir. Değerlendirme sonunda ilgili sanatçılarının erken Cumhuriyet döneminde harf inkılabının benimsenmesi, yerleşmesi ve okuryazarlığın artırılması çabalarına, dönemin ideolojisine uygun bir anlayışla ortaya koydukları eserleri ile halkın okuryazarlığa özendirilmesi ve motivasyonunun artırılması açısından katkıda bulundukları ve aynı zamanda da dönemin eğitim anlayışını eserleri ile belgeledikleri anlaşılmıştır. Genel tarama modelinin kullanıldığı araştırmada nitel araştırma yöntem ve teknikleri kullanılmıştır. Araştırmada sanal ve basılı kaynaklardan literatür taraması yapılarak veriler toplanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Şeref Akdik, Malik Aksel, Cemal Tollu, Türk Resmi, Okuma Yazma Seferberliği

REFLECTIONS ABOUT THE LITERACY CAMPAIGN IN THE EARLY REPUBLIC PERIOD TURKISH PAINTING

Öz

With the proclamation of the Republic, in the context of modernization movements implemented in every field, in 1928, the letter reform was realized and the Turkish alphabet based on Latin letters was put into effect. For this reason, after the alphabet revolution in November 1928, in order to teach reading and writing with new letters, Folk Schools, Public Courses and Night Courses were transformed into National Schools and a total literacy mobilization was initiated throughout the country. The cultural importance of the early Republican educational mobilization has been the subject of the paintings of that period. These pictures generally depict healthy school children in their uniforms, women taking literacy lessons, and village schools where girls and girls meet the ideals of education and the Republic. These pictures are important in terms of documenting the process. In this context, although the theme of literacy mobilization has been reflected in the works of many artists, the works of Şeref Akdik, Malik Aksel and Cemal Tollu, who produced relatively more works on the subject, between 1928-1940 were taken into consideration as a purposeful sample and it is aimed to make contribution to the literature about the findings. Şeref Akdik’s works named Literacy Course / National School and School Enrollment, Malik Aksel’s works named First School and New School, and Cemal Tollu’s works named Peasants Reading Alphabet and Portrait of a Teacher were examined and evaluated within the scope of the subject. At the end of the evaluation, it was understood that the relevant artists contributed to the efforts to adopt the letter revolution in the early Republican period, to settle it and to increase literacy, to encourage the people to literacy and to increase their motivation with their works in accordance with the ideology of the period, and at the same time document the understanding of education of the period with their works. Qualitative research methods and techniques were used in the study which general scanning model was used. In the research, data were collected from virtual and printed sources by scanning the literature.

Anahtar Kelimeler

Şeref Akdik, Malik Aksel, Cemal Tollu, Turkish Painting, Literacy Campaign

Kaynakça

• Arslan, N. (1997). Aksel Malik, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi içinde (1, 44), İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yayınları.
• Atar, A. (2008). Anadolu Üniversitesi Çağdaş Sanatlar Müzesi Koleksiyonu, İstanbul: Anadolu Üniversitesi Yayınları No:1877.
• Bayraktutan, F. (2020). Millet Mekteplerinin Halk Eğitimi Açısından İncelenmesi, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, Sayı/Issue: 37, 119-150, DOI: 10.26650/YTA2020-005.
• Bozdoğan, S. (2008). Modernizm ve Ulusun İnşası: Erken Cumhuriyet Türkiyesi’nde Mimari Kültür, İstanbul: Metis Yayınları.
• Büyüköztürk, Ş. (5/14/2012). Örnekleme Yöntemleri, http://cv.ankara.edu.tr/duzenleme/kisisel / dosyalar/21082015162828.pdf (Erişim Tarihi: 24.12.2020).
• Duman, S. (2013). Modern Türkiye’nin İnşasında Halkevleri ve Sivas Halkevi Örneği, Ankara, Berikan Yayınları.
• Ergönül, E. & Koca, B. (Aralık 2017). Erken Cumhuriyet Dönemi Resimlerinde Kadın İmgesi: Modernleşme ve Milliyetçilik, SDÜ ART-E Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Dergisi, Cilt:10, Sayı:20, 761-786, ISSN 1308-2698.
• Giray, K. (1997). Türkiye İş Bankası Resim Koleksiyonu, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Giray, K. (1999). Ziraat Bankası Koleksiyonu, Cilt:1, İstanbul: T.C. Ziraat Bankası A.Ş. Genel Müdürlüğü Yayınları.
• İncel, L. E. (2004). Cumhuriyetin İlanından Günümüze Türk Resminde Köy ve Köy Yaşantısının Resim Eğitimine Katkısı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Okkalı, İ. C. ve Baytar, İ. (Haziran 2020). Erken Cumhuriyet Döneminde Kentlileşme ve Şeref Akdik Resimlerindeki Yansıması, SDÜ ART-E Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Dergisi, Cilt:13, Sayı:25, 138-158, ISSN 1308-2698.
• Pekmezci, H. (2006). “1800’lerden Günümüze Zamanın Belleği” Resim Koleksiyonu Sergisi, İstanbul: Türkiye Halk Bankası Yayınları.
• Sanal-1. Yeni Harflerin Kabulünden Sonra Yetişkin Okuma Yazma Faaliyetleri – Hayat Boyu Öğrenme Portalı, http://hbo.meb.gov.tr/portaldosyalar/index.php?git=tarih (Erişim Tarihi: 15.10.2020).