SOSYAL VE BEŞERİ BİLİMLERDE SANAT ÇALIŞMALARINDA ÜÇ YÖNELİM

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 11, 271 - 290, 31.12.2020

Tolga Ulusoy

Öz

Bu çalışmada sanat üzerine yapılan araştırmalar çok disiplinli bir açıdan tarihsel olarak ortaya konulmuş ve sınıflandırılmıştır. Bu sınıflandırmada estetik, sosyokültürel ve ilişkisel olmak üzere üç yönelim olduğu saptanmıştır. Sanat üzerine yapılan çalışmalar Aydınlanma felsefesiyle birlikte 17. yüzyılda estetik yönelimle beraber başlamıştır. Estetik yönelim sanat üzerine yapılan araştırmaların başlangıcı olmasının yanında halende en önemli yönelimidir. Estetik yönelimin sanatı güzel ve yüce kavramları üzerinden kavramaya çalıştığı söylenebilir. Estetik yönelime karşı ortaya çıkan sosyokültürel yönelim ise idealist felsefeye karşı olan sosyalist ve diğer muhalif teorisyenler ile sosyal bilimciler tarafından savunulmuştur. Sosyokültürel yönelim, sanatı toplumsal, tarihsel ve kültürel olanın bir yansıması olarak görmektedir. Bu her iki yönelim de birbirlerine çeşitli eleştiriler getirmişlerdir. Sosyokültürel yönelim, estetik yönelimin sanata tözcü ve idealist bir biçimde yaklaştığını iddia ederken; estetik yönelim, sosyokültürel yönelimin indirgemeci olduğunu söylemektedir. İlişkisel yönelim ise bu yönelimlerin bir sentezini ortaya koymak amacıyla 20. yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkmıştır. İlişkisel yönelim, sanatın sanat ürünü ve sanatçı üzerinden yapılan çözümlemelerine karşı çıkmıştır ve sanatın bir alan veya dünya içerisinde oluştuğunu iddia etmiştir. Sosyal ve beşeri bilimlerde sanat araştırmalarını sınıflandıran ve haritalamayı amaçlayan bu makale bahsedilen çabadan ortaya çıkan teorik yönelimleri ortaya koymuştur. Bu çalışmada ortaya konulan yönelimler alana dair mutlak bir sınıflandırma yapmak yerine eğilimlerin daha iyi anlaşılabilmesi için ideal tipler ortaya koymuştur.

Anahtar Kelimeler

: Sanat Araştırmaları, Estetik Yönelim, Sosyokültürel Yönelim, İlişkisel Yönelim, İlişkisel Yönelim, Sosyal ve Beşeri Bilimler

THREE TENDENCIES IN ART STUDIES IN SOCIAL AND HUMAN SCIENCE

Öz

In this study, research on the art has been presented and classified historically from a multidisciplinary perspective. In this classification, it was determined that there are three tendencies: aesthetics, sociocultural and relational. The works on art started with the philosophy of Enlightenment in the 17th century with aesthetic tendency. Aesthetic tendency is the beginning of the research on art and still its most important tendency. It can be said that aesthetic tendency tries to grasp the art through its beautiful and sublime concepts. The sociocultural tendency that emerged against aesthetic tendency has been defended by socialist and, other opposition theorists and social scientists who are against idealist philosophy. Sociocultural tendency sees the art as a reflection of the social, historical and cultural area. Both these tendencies have brought various criticisms to each other. While sociocultural tendency claims that aesthetic tendency approaches to art essentialist and idealist way; aesthetic tendency says that sociocultural tendency is reductionist. Relational tendency emerged in the second half of the 20th century to reveal a synthesis of this tendency. Relational orientation opposed the analysis of art through art product and artist and claimed that art occurred within a field or world. In this article, which classifies the art researches in social science and humanities and aims to map it, has revealed the theoretical tendencies resulting from this effort. The tendencies emerge in this study have provided ideal types for better understanding of trends rather than an absolute classification of the area.

Anahtar Kelimeler

Art Research, Aesthetic Tendency, Sociocultural Tendency, Relational Tendency, Social and Human Science

Kaynakça

• Adorno, T. W. (2013). Kültür Endüstrisi/Kültür Yönetimi. (N. Ülner, M. Tüzel, & E. Gen, Çev.) İstanbul: İletişim.
• Adorno, T. W., & Horkheimer, M. (2010). Aydınlanmanın Diyalektiği. (N. Ülner, & E. Öztarhan Karadoğan, Çev.) İstanbul: Kabalcı.
• Alliez, E. (2010). Kapitalizm ve Şizofreni ve Konsesüs: İlişkisel Estetik Üzerine. (T. Doğan, Çev.) İstanbul: Bağlam.
• Altuğ, T. (2012). Son Bakışta Sanat. İstanbul: Yapı Kredi.
• Anderson, P. (2011). Batı Marksizmi Üzerine Düşünceler. (B. Aksoy, Çev.) İstanbul: İletişim.
• Antmen, A. (. (2008). Sanat/Cinsiyet: Sanat Tarihi ve Feminist Eleştiri. (E. A. Soğancılar, Çev.) İstanbul: İletişim.
• Arat, N. (1996). Etik ve Estetik Değerler. İstanbul: Telos.
• Aristoteles. (1983). Poetika. (İ. Tunalı, Çev.) İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Artun, A. (2013, 10 4). Panofsky’nin Perspektifi. 11 19, 2018 tarihinde E-Skop: http://www.e-skop. com/skopbulten/panofskynin-perspektifi/1550 adresinden alındı
• Bal, M. (2008). Yargı Yetisi’nin Eleştirisi’nin Kant’ın Felsefesindeki Yeri. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Felsefe Bölümü Dergisi, 19(0), 83-104
• Baxandall, M. (2015). 15. Yüzyılda Sanat ve Deneyim. (Z. Rona, Çev.) İstanbul: İletişim.
• Becker, H. S. (2013). Sanat Dünyaları. (E. Yılmaz, Çev.) İstanbul: Ayrıntı.
• Belinski, V. G. (1989). Edebiyat, Sanat, Kültür, Tarih, Felsefe Üzerine Yazılar. (M. Beyhan, Çev.) İstanbul: Yön.
• Benjamin, W. (1995). Pasajlar. (A. Cemal, Çev.) İstanbul: Yapı Kredi.
• Berger, J. (2008). Görme Biçimleri. (Y. Salman, Çev.) İstanbul: Metis.
• Bernstein, J. M. (2013). Sunuş. Kültür Endüstrisi/Kültür Yönetimi (E. Gen, Çev., s. 7-43). içinde İstanbul: İletişim.
• Bottomore, T. (1997). Frankfurt Okulu. (A. Çiğdem, Çev.) Ankara: Vadi.
• Boucher, G. (2013). Yeni Bir Bakışla Adorno. (Y. Başkavak, Çev.) İstanbul: Kolektif.
• Bourdieu, P. (1999). Sanatın Kuralları: Yazınsal Alanın Oluşumu ve Yapısı. (N. K. Sevil, Çev.) İstanbul: Yapı Kredi.
• Bourdieu, P. (2016). Sosyoloji Meseleleri. (F. Öztürk, B. Uçar, M. Gültekin, & A. Sümer, Çev.) Ankara: Heretik.
• Bourdieu, P. (2017). Ayrım: Beğeni Yargısının Toplumsal Eleştirisi. (D. Fırat, & G. Berkkurt, Çev.) Ankara: Heretik.
• Bourdieu, P., & Darbel, A. (2011). Sanat Sevdası: Avrupa Sanat Müzeleri ve Ziyaretçi Kitlesi. (S. Canbolat, Çev.) İstanbul: Metis.
• Bourriaud, N. (2004). Postprodüksiyon: Senaryo Olarak Kültür: Sanat Dünyayı Nasıl Yeniden Programlıyor? (N. Saybaşılı, Çev.) İstanbul: Bağlam.
• Bourriaud, N. (2005). İlişkisel Estetik. (S. Özen, Çev.) İstanbul: Bağlam.
• Bozkurt, N. (1995). Sanat ve Estetik Kuramları. İstanbul: Sarmal.
• Can, H. (2006). Aristoteles’te Katharsis Kavramı. FLSF: Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi(2), 63- 72.
• Carroll, N. (2016). Sanat Felsefesi: Çağdaş Bir Giriş. (G. Korkmaz Tirkeş, Çev.) Ankara: Ütopya.
• Cassirer, E. (1997). İnsan Üstüne Bir Deneme. (N. Arat, Çev.) İstanbul: Yapı Kredi.
• Çernışevskiy, N. G. (2012). Sanatın Gerçeklikle Estetik İlişkileri. (A. Berberoğlu, Çev.) İstanbul: Evrensel.
• Collingwood, R. W. (2011). Kısaca Sanat Felsefesi. (T. Kabadayı, Çev.) Ankara: BilgeSu.
• Crary, J. (2004). Gözlemcinin Teknikleri: On Dokuzuncu Yüzyılda Görme ve Modernite Üzerine. (E. Daldeniz, Çev.) İstanbul: Metis.
• Croce, B. (1983). İfade Bilimi ve Genel Linguistik Olarak Estetik. (İ. Tunalı, Çev.) İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Danto, A. C. (2010). Sanatın Sonundan Sonra: Çağdaş Sanat ve Tarihin Sınır Çizgisi. (Z. Demirsu, Çev.) İstanbul: Ayrıntı.
• Danto, A. C. (2012). Sıradan Olanın Başkalaşımı. (E. Berktaş, & Ö. Ejder, Çev.) İstanbul: Ayrıntı.
• Danto, A. C. (2015). Sanat Nedir. (Z. Baransel, Çev.) İstanbul: Sel.
• de Stael, M. (1989). Edebiyata Dair. (S. Hatay, & V. Hatay, Çev.) İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Dellaloğlu, B. F. (2008). Benjaminia: Dil, Tarih ve Coğrafya. İstanbul: Versus.
• Derrida, J. (2011). Gramatoloji. (İ. Birkan, Çev.) Ankara: BilgeSu.
• Dilmaç, S. (2017). Hegel Estetiğinde Tin. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi: Erzurum.
• Dobrolyubov, N. A. (1987). Oblomovluk Nedir? (M. Beyhan, Çev.) İstanbul: Yön.
• Eagleton, T. (1998). Estetiğin İdeolojisi. (H. Hünler, T. Armaner, N. Ateş, A. Dost, E. Kılıç, E. Akman, . . . A. Çitil, Çev.) İstanbul: Özne.
• Emirbayer, M. (2012). İlişkisel Bir Sosyoloji İçin Manifesto. G. Çeğin, & E. Göker içinde, Tözcülüğün Tasviyesi: İlişkisel Sosyolojide Temel Yaklaşımlar (U. L. Kaya, & E. Göker, Çev., s. 25-63). Ankara: NotaBene.
• Escarpit, R. (1968). Edebiyat Sosyolojisi. (A. T. Yazıcı, Çev.) İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Ferry, L. (2012). Homo Esteticus: Demokrasi Çağında Beğeninin İcadı. (D. Çetinkasap, Çev.) İstanbul: Pinhan.
• Frenzel, I. (1990). Estetik. D. Özlem içinde, Günümüzde Felsefe Disiplinleri (D. Özlem, Çev., s. 361- 372). İstanbul: Ara.
• Freud, S. (2007). Sanat ve Sanatçılar Üzerine. (K. Şipal, Çev.) İstanbul: Yapı Kredi.
• Fréville, J. (1991). Plehanov ve Toplum, Sanat, Estetik, Eleştiri. Sosyalist Açıdan Toplum, Sanat, Eleştiri (A. Bezirci, Çev., s. 9-76). içinde İstanbul: Evrensel.
• Geçtan, E. (2000). Psikanaliz ve Sonrası. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Geertz, C. (2007). Yerel Bilgi. (K. Emiroğlu, Çev.) Ankara: Dost Kitabevi.
• Gombrich, E. H. (1986). Sanatın Öyküsü. (B. Cömert, Çev.) İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Gramsci, A. (2003). Hapishane Defterleri. (A. Cemgil, Çev.) İstanbul: Belge.
• Hadjinicolaou, N. (1998). Sanat Tarihi ve Sınıf Mücadelesi. (H. Spatar, Çev.) İstanbul: Kaynak.
• Harris, J. (2013). Yeni Sanat Tarihi: Eleştirel Bir Giriş. (E. Yılmaz, Çev.) İstanbul: Sel.
• Haviland, W. A. (2002). Kültürel Antropoloji. (H. İnanç, & S. Çiftçi, Çev.) İstanbul: Kaknüs.
• Hegel, G. W. (1994). Estetik: Güzel Sanatlar Üzerine Dersler 1. Cilt. (T. Altuğ, & H. Hünler, Çev.) İstanbul: Payel.
• Hegel, G. W. (2015). Estetik: Güzel Sanatlar Üzerine Dersler Cilt 2. (T. Altuğ, & H. Hakkı, Çev.) İstanbul: Payel.
• Heidegger, M. (2007). Sanat Eserinin Kökeni. (F. Tepebaşılı, Çev.) Ankara: De Ki.
• Heinemann, F. (1990). Estetik. D. Özlem içinde, Günümüzde Felsefe Disiplinleri (D. Özlem, Çev., s. 373-397). Ankara: Ara.
• Heinich, N. (2013). Sanat Sosyolojisi. (T. Arnas, Çev.) İstanbul: Bağlam.
• Hemingway, A. (. (2015). Marksizm ve Sanat Tarihi: William Morris’den Yeni Sol’a Kadar. (F. Gültekin, Çev.) İstanbul: Doruk.
• Horkheimer, M. (2010). Akıl Tutulması. (O. Koçak, Çev.) İstanbul: Metis.
• Hünler, H. (2011). Estetik’in Kısa Tarihi: Modern Kültür ve Sanat Üzerine Felsefi Bir Araşırma. Ankara: Doğu Batı.
• Jacoby, R. (1999). Yenilginin Diyalektiği: Batı Marksizminin Dış Hatları. (Ö. Yakupoğlu, & A. O. Alayoğlu, Çev.) Ankara: Doruk.
• Jameson, F. (2003). Dil Hapishanesi: Yapısalcılık ve Rus Biçimciliğinin Eleştirel Öyküsü. (M. H. Doğan, Çev.) İstanbul: Yapı Kredi.
• Jameson, F. (2005). Kültürel Dönemeç. (K. İnal, Çev.) Ankara: Dost Kitabevi.
• Jameson, F. (2009). Ütopya Denen Arzu. (F. B. Aydar, Çev.) İstanbul: Metis.
• Jameson, F. (2011). Postmodernizm ya da Geç Kapitalizmin Kültürel Mantığı. (N. Plümer, & G. Abdülkadir, Çev.) Ankara: Nirengi.
• Jameson, F. (2013). Marksizm ve Biçim: Yirminci Yüzyılda Diyalektik Yazın Kuramları. (M. H. Doğan, Çev.) İstanbul: Yapı Kredi.
• Jay, M. (2005). Diyalektik İmgelem: Frankfurt Okulu ve Toplumsal Araştırmalar Enstitüsünün Tarihi (1923-50). (Ü. Oskay, Çev.) İstanbul: Belge.
• Jdanov, A. A. (1996). Edebiyat, Müzik ve Felsefe Üzerine. (F. Berktay, Çev.) İstanbul: Kaynak.
• Köksal, A. H. (2017). Latourcu Estetik mi Dediniz? 26.02.2019 tarihinde E-Skop: http://www.e-skop. com/skopbulten/latourcu-estetik-mi-dediniz/3594#_ednref6 adresinden alındı
• Korsch, K. (1991). Marksizm ve Felsefe. (Y. Öner, Çev.) İstanbul: Belge.
• Kris, E., & Kurz, O. (2013). Sanatçı İmgesinin Oluşumu: Efsane, Mit ve Büyü: Tarihsel Bir Deney. (S. Gürses, Çev.) İstanbul: İthaki.
• Langer, S. K. (2012). Sanat Problemleri. (A. F. Korur, Çev.) İstanbul: Mitos-Boyut.
• Lenoir, B. (2005). Sanat Yapıtı. (A. Derman, Çev.) İstanbul: Yapı Kredi.
• Lifshitz, M. (1968). Marx’ın San’at Felsefesi. (M. Belge, Çev.) İstanbul: Ararat.
• Löwenthal, L. (2017). Edebiyat, Popüler Kültür ve Toplum. (B. Kejanlıoğlu, Çev.) İstanbul: Metis
• Lukacs, G. (1969). Çağdaş Gerçekçiliğin Anlamı. (C. Çapan, Çev.) İstanbul: Payel.
• Lukacs, G. (1977). Avrupa Gerçekçiliği. (M. H. Doğan, Çev.) İstanbul: Payel.
• Lukacs, G. (1981). Estetik 2. Cilt. (A. Cemal, Çev.) İstanbul: Payel.
• Lukacs, G. (1985). Estetik 1. Cilt. (A. Cemal, Çev.) İstanbul: Payel.
• Lukacs, G. (1985). Roman Kuramı. (S. Ümran, Çev.) İstanbul: Say.
• Lukacs, G. (1988). Estetik 3. Cilt. (A. Cemal, Çev.) İstanbul: Payel.
• Lukacs, G. (1998). Tarih ve Sınıf Bilinci. (Ö. Yılmaz, Çev.) İstanbul: Belge.
• Lukacs, G. (2010). Tarihsel Roman. (İ. Doğan, Çev.) Ankara: Epos.
• Lukacs, G. (2011). Goethe ve Çağı. (F. B. Aydar, Çev.) İstanbul: Sel.
• Lunaçarski, A. (1998). Sosyalizm ve Edebiyat. (A. Bezirci, Çev.) İstanbul: Evrensel.
• Macherey, P. (2019). Edebi Üretim Teorisi. (I. Ergüden, Çev.) İstanbul: İletişim.
• Marx, K., & Engels, F. (1995). Yazın ve Sanat Üzerine 1. Cilt. (Ö. Ünalan, Çev.) Ankara: Sol.
• Marx, K., & Engels, F. (1997). Yazın ve Sanat Üzerine 2. Cilt. (N. Kuglin, Çev.) Ankara: Sol.
• McWilliam, N. (2011). Mutluluk Hayalleri: Sosyal Sanat ve Fransız Solu (1830-1850). (E. Soğancılar, Çev.) İstanbul: İletişim.
• Minor, V. H. (2013). Sanat Tarihinin Tarihi. (C. Soydemir, Çev.) İstanbul: Koç Üniversitesi.
• Nochlin, L. (2008). Neden Hiç Kadın Sanatçı Yok? A. Antmen içinde, Sanat/Cinsiyet: Sanat Tarihi ve Feminist Eleştiri (A. Antmen, Çev., s. 119-159). İstanbul: İletişim.
• Örnek, S. V. (2000). 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane. İstanbul: Gerçek.
• Ortega Y Gasset, J. (2017). Sanatın İnsansızlaştırılması ve Roman Üzerine Düşünceler. (N. G. Işık, Çev.) İstanbul: Yapı Kredi.
• Özel, A. (2014). Estetik ve Temel Kuramları. Ankara: Ütopya.
• Panofsky, E. (1995). Gotik Mimarlık ve Skolastik Felsefe: Ortaçağda Sanat, Felsefe ve DinArasındaki Benzerliklerin İncelenmesi. (E. Akyürek, Çev.) İstanbul: Kabalcı.
• Platon. (1997). Ion. (İ. Bozkurt, Çev.) İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Platon. (2010). Devlet. (S. Eyüboğlu, & M. A. Cimcoz, Çev.) İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür.
• Plehanov, G. V. (1987). Sanat ve Toplumsal Hayat. (C. Karakaya, Çev.) İstanbul: Sosyal.
• Plehanov, G. V. (1991). Sosyalist Açıdan Toplum, Sanat, Eleştiri. (A. Bezirci, Çev.) İstanbul: Evrensel.
• Read, H. (1981). Sanat ve Toplum. (S. Mülayim, Çev.) Ankara: Umran.
• Santayana, G. (2014). Şiirin Öğeleri ve İşlevleri. (V. Hacıoğlu, Çev.) İstanbul: Ve.Schelling, F. W. (2017). Sanat Felsefesi. (M. Ertene, & S. Arslan, Çev.) Ankara: Doğu Batı.
• Schiller, F. (2001). İnsanın Estetik Eğitimi Üzerine Bir Dizi Mektup. (G. Aytaç, Çev.) Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Shiner, L. (2013). Sanatın İcadı: Bir Kültür Tarihi. (İ. Türkmen, Çev.) İstanbul: Ayrıntı.
• Smith, P., & Riley, A. (2016). Kültürel Kurama Giriş. (S. Güzelsarı, & İ. Gündoğdu, Çev.) Ankara: Dipnot.
• Townsend, D. (2002). Estetiğe Giriş. (S. Büyükdüvenci, Çev.) Ankara: İmge Kitabevi.
• Tunalı, İ. (1983). Estetik Beğeni. İstanbul: Say.
• van Maanen, H. (2009). How to Study Art Worlds: On the Societal Functioning of Aesthetic Values. Amsterdam: Amsterdam University.
• Vasari, G. (2013). Sanatçıların Hayat Hikayeleri. (E. Gökteke, Çev.) İstanbul: Sel.
• Vitrivius. (2005). Mimarlık Üzerine On Kitap. (S. Güben, Çev.) İstanbul: Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı.
• Walicki, A. (2009). Rus Düşünce Tarihi: Aydınlanma’dan Marksizme. (A. Şenel, Çev.) İstanbul: İletişim.
• Wellek, R., & Warren, A. (1982). Yazın Kuramı. (Y. Salman, & S. Karantay, Çev.) İstanbul: Altın Kitaplar.
• Winckelmann, J. J. (2012). Antikçağ Sanat Tarihi. (O. Özügül, Çev.) İstanbul: Say.
• Wittgenstein, L. (1997). Estetik, Ruhbilim, Dinsel İnanç Üzerine: Dersler ve Söyleşiler. (A. B. Güçlü, Çev.) Ankara: Bilim ve Sanat.
• Wölfflin, H. (1995). Sanat Tarihinin Temel Kavramları. (H. Örs, Çev.) İstanbul: Remzi Kitabevi. Yetişken, H. (2009). Estetiğin ABC’si. İstanbul: Say.
• Zolberg, V. L. (2013). Bir Sanat Sosyolojisi Oluşturmak. (B. Okuyucu Özbay, Çev.) İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.