27 MAYIS 1960 ASKERİ DARBESİNE GİDEN SÜREÇTE ÜNİVERSİTE’NİN ETKİSİ

Year 2016, Volume: 1 Issue: 1, 9 - 22, 31.10.2016

Sefa Salih Aydemir

Abstract

Türkiye’de
Cumhuriyet’in ilanından itibaren 1960’lara kadar üniversite öğrenci örgütleri
genelde etkisiz, güdüm altında ve herhangi bir itici gücü olmayan
kuruluşlardır. Bu döneme kadar üniversite öğrenci örgütleri, tek parti
yönetiminin politikalarını dışına çıkacak herhangi bir muhalif hareket içinde
olmamış/olamamışlardır. Bu durum; Demokrat Partinin ülke yönetimini devraldığı
günden itibaren, iktidarının büyük bir bölümünde de genelde herhangi bir
değişiklik göstermez.  Bu durum 1959
yılından itibaren değişmeye başlar. Demokrat Parti’nin son dönemlerine doğru,
özellikle ekonomik ve siyasal alanda baş gösteren bozulmalar, sivil-askeri
bürokrasi ve öğrenci çevreleri arasında hoşnutsuzluğa yol açar. Demokrat Parti
hükümeti; kendisine yönelik ülkede gittikçe artan etkili muhalefet ile diyalog
kurup uzlaşı ortamı oluşturmak yerine, hızla artan muhalefeti kırmak için
Tahkikat Komisyonu’nu teşekkül ettirmesi siyasi hoşnutsuzluğu daha da arttırır.
Bu ortamda muhalif siyasi partilerin de desteğini alan bazı öğrenciler çeşitli
muhalif dernekler adı altında Demokrat Parti hükümetine karşı büyük bir
mücadele içerisine girerler. Özellikle 27 Nisan 1960’da İstanbul
Üniversitesi’nde başlayarak kısa sürede, başta Ankara olmak üzere diğer illere
yansıyan öğrenci gösterileri sonucunda oluşan suni siyasi istikrarsızlık ortamı
bahane edilerek 27 Mayıs 1960 Askeri Darbesi gerçekleşir. Cumhuriyet tarihi
boyunca Türk gençliğinin, dolayısıyla Türk öğrenci zihniyetinin profiline
baktığımızda, dönemin siyasi ve ideolojik eğilimlerinden doğrudan etkilendiği
görülmektedir. Askeri darbeye giden ve zemin hazırlayan süreçte; çeşitli sokak
eylemlerinde öncü rol oynayan, aktif olan ve kendilerindeki örgütlü aksiyoner gücün
farkına varan öğrenci kuruluşları, 12 Eylül 1980’e kadar siyasi gündemin
belirleyicisi ve yönlendiricisi olmak istemişlerdir.

Keywords

Askeri Darbe, Üniversite, Üniversite Öğrencileri

References

• AKKAYA, Bülent. “Türkiye’nin Nato Üyeliği ve Kore Savaşı”, Akademik Bakış Dergisi, Sayı 28, Ocak-Şubat 2012.
• AKGÜN, Seçil Karal. “Ellinci Yılına Yaklaşırken 27 Mayıs ve Getirdiği Anayasaya Kısa Bir Bakış”, Atatürk Yolu Dergisi, Cilt 11, sayı:43, 2009.
• ALBAYRAK, Mustafa. Türk Siyasi Tarihinde Demokrat Parti (1946-1960), Phoenix Yay., Ankara, 2004.
• ALTUĞ, Hikmet, ARISAN, Kazım, KÖKNEL Özcan, SARAN Nephan, Öğrenci Hareketlerinin Bilimsel Yönden Araştırılması, Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul, 1970.
• ARMAOĞLU, Fahir. 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, 15. Baskı, Aklim Yay., İstanbul, 2005.
• ARIKAN, Mustafa. “27 Mayıs’a Damga Vuran Söz ve Beyanlar”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 4, 1997.
• ARSLAN, Ali. “Çok Partili Döneme Geçişten 27 Mayıs’a Siyaset ve Üniversite”, İ.Ü, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, Sayı 2, İstanbul, 2002.
• ASLANDAŞ, Alper Sedat, BIÇAKÇI Baskın. Popüler Siyasi Deyimler Sözlüğü, İletişim Yay., İstanbul, 1995.
• ATAHAN, Haşmet. 68 Başkaldırısı Üzerine Yazılar, Söyleşiler, Eleştiriler, Sosyal İnsan Yay., İstanbul, 2008.
• AYDEMİR, Şevket Süreyya. İhtilalin Mantığı ve 27 Mayıs İhtilali, 7. Baskı, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2000.
• AYDEMİR, Şevket Süreyya. Menderes’in Dramı (1899–1960), Evrim Matbaacılık, İstanbul, 1969.
• AYDEMİR, Şevket Süreyya. İkinci Adam (1950-1964), Cilt III, 2. Baskı, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1975. Bağımsızlık, Demokrasi ve Sosyalizm Mücadelesinde Gençlik, Cilt I, 2. Baskı, Boran Yay., İstanbul, 1999.
• BAKAN, Selahaddin, Özdemir, Hakan “Türkiye’de 1946-1960 Dönemi İktidar-Muhalefet İlişkileri: Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Demokrat Parti (DP)’ye Karşı” CÜ, İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 14, Sayı 1, 2013.
• BAŞGİL, Ali Fuat. 27 Mayıs İhtilali ve Sebepleri, 4. Baskı, Yağmur Yay., İstanbul, 2008.
• BİRAND, Mehmet A., DÜNDAR, Can, ÇAPLI, Bülent. Demirkırat, Bir Demokrasinin Doğuşu, 11. Baskı, Doğan Kitap Yay., İstanbul, 2007.
• BULUT, Sedef. “27 Mayıs 1960’tan Günümüze Paylaşılamayan Demokrat Parti Mirası”, SDÜ, Fen Edebiyat Fakültesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 19, Mayıs 2009.
• BULUT, Sedef. “Üçüncü Dönem Demokrat Parti İktidarı (1957-1960): Siyasi Baskılar ve Tahkikat Komisyonu”, Akademik Bakış, Cilt 2, Sayı 4, Yaz 2009.
• ÇELİKOĞLU, Adnan. Bir Darbeci Subayın Anıları, 27 Mayıs Öncesi ve Sonrası, Yayına Haz.; E.Konuksever, Yapı Kredi Yay., İstanbul, 2010.
• DEMİR, Şerif. Türk Siyasi Tarihinde Adnan Menderes, Paraf Yay., İstanbul, 2010.
• DİKİCİ, Ali “Demokrat Parti Döneminde İç Güvenlik ve Polis Teşkilatı”, Akademik Bakış, Cilt 3, Sayı 5, Kış 2009.
• ELİF Ayşe, KAYA, Emre. “Demokrat Parti Döneminde Basın-İktidar İlişkileri”, İ.Ü., İletişim Fakültesi Dergisi, Sayı 39, 2010.
• EROĞUL, Cem. Demokrat Parti (Tarihi ve İdeolojisi), 2. Baskı, İmge Kitabevi, Ankara, 1990.
• FEYİZOĞLU, Turan. Türkiye’de Gençlik Hareketleri Tarihi (1960-1968), Cilt I, Belge Yay., İstanbul, 1993.
• GİRİTLİOĞLU, Fahir. Türk Siyasi Tarihinde Cumhuriyet Halk Partisi’nin Mevkii, Cilt II, Ayyıldız Matbaası, Ankara, 1965.
• GÖNAY, Süha. “Üniversite Tarihinde Ellili Yıllar ve 27 Mayıs İhtilalinin Etkileri”, Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, Sayı 23, 2011.
• GÖZE, Ergün. Üniversite Niçin Çöktü, Profesörler Geçiyor, Boğaziçi Yay., İstanbul, 1990.
• GÜRELİ, Nail. “Türkiye’de Basın Özgürlüğü”, http://www.konrad.org.tr/Medya%20tr/08nail.pdf (23.05.2012);
• GÜRSOY, İdris. Darbenin Şahitleri, Kaynak Yay., İzmir, 2011.
• HALE, William. Türkiye’de Ordu ve Siyaset, 1789’dan Günümüze, Çev. H.Fethi, Hil Yay., İstanbul, 1996.
• İPEKÇİ Abdi, ÇOŞAR Ömer Sami, İhtilalin İçyüzü, 2. Baskı, İş Bankası Yay., İstanbul, 2012.
• İRVAN, Süleyman. “Türkiye’de Basının Askeri Darbelere Yaklaşımı”, İ.Ü., İletişim Fakültesi Dergisi, Sayı 13, 2002.
• KABACALI, Alpay. Türk Basınında Demokrasi, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara, 1994.
• KAÇMAZOĞLU, H. Bayram. Demokrat Parti Dönemi Toplumsal Tartışmaları, Birey Yay., İstanbul, 1988.
• KARAKUŞ, Emin. Kırk Yıllık Bir Gazeteci Gözü İle İşte Ankara, Hürriyet Yay., İstanbul, 1977.
• KARAYAMAN, Mehmet. “İsmet İnönü’nün Uşak’ta Taşlanması Olayının Sebep ve Sonuçları”, Tarih Okulu, Eylül-Aralık 2010.
• KAYAM, H. Cevahir. “27 Mayıs İnkılabının Hikayesi”, İ.Ü., İletişim Fakültesi Dergisi, Sayı 18, 2004.
• Kuzey Atlantik Antlaşması Teşkilatı, Enformasyon Servisi, Paris, 1965.
• LEFLER, Melvyn P. “Strategy, Diplomacy, and Cold War: The United States, Turkey, and NATO, 1945–1952”, The Journal of American History, Vol. 71, No. 4, March 1985.
• LEWİS, Bernard. Demokrasinin Türkiye Serüveni, Çev.H.Aydoğan, E.Ermert, 3. Baskı, Yapı Kredi Yay., İstanbul, 2007.
• LÜKÜSLÜ, Demet. Türkiye’de “Gençlik Miti” 1980 Sonrası Türkiye Gençliği, İletişim Yay., İstanbul, 2009, s.51;
• MENZİL Numan Menzil, GEZER Zeki, AKDİL Mehmet. (Haz.), Bütün Fotoğraflarıyla 28 Nisan 28 Mayıs Olayları, Ercan Matbaası, Yayın Yeri ve Yılı Yok.
• ODYAKMAZ, Necla. “Cumhuriyet Döneminde Anayasal Düzenlemeler ve Basın Özgürlüğü”, İ.Ü., İletişim Fakültesi Dergisi, Sayı 17, 2003.
• ORAN, Baskın (ed.), Türk Dış Politikası, C I, s.498; Saime Yüceer, “Tarihsel Perspektif İçinde Türkiye’nin Nato’ya Girişi ve Meclisteki Yankıları”, Atatürkçü Bakış, Cilt I, 2002.
• ÖZEN, H. “Türkiye Cumhuriyeti’nde Yüksek Öğretimin ve Üniversite’nin 75 Yılı”, 75 Yılda Eğitim, Ed. F.Gök, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul, 1999.
• ÖZTUNA Yılmaz, GÖKDEMİR, Ayvaz. Türkiye’de Askeri Müdahaleler, Tercüman Yay., İstanbul, 1987.
• PARS, Verda. “1950–1960 Demokrat Parti İktidarı Döneminde Muhalif Örgütlenmeler”, Türkiye’de Siyasal Muhalefet
• 1923–1980, Ayşegül Komsuoğlu (der.) Bengi Yay., İstanbul, 2008.
• SANDER, Oral. Siyasi Tarih 1918-1994, 12 Baskı, İmge Yay., Ankara, 2004.
• SAKAOĞLU, Necdet. Cumhuriyet Dönemi Eğitim Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul, 1992.
• SALİHPAŞAOĞLU, Yaşar. Türkiye’de Basın Özgürlüğü, Seçkin Yay., Ankara, 2007.
• SAVCI, Bahri. “1965 Milletvekilleri Seçimi Üzerine Bir Analiz”, AÜ, Sosyal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt 20, Sayı 4, 1965.
• TBMM, Darbeleri Araştırma Komisyonu Raporu, Cilt I, Ankara, 2012,
• http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/arastirma_onergesi_ sd.sorgu_baslangic (03.01.2013);
• TOKER, Metin, Demokrasimizin İsmet Paşa’lı Yılları 1944-1973: Demokrasiden Darbeye 1957-1960, 2. Baskı, Bilgi Yay., Ankara, 1992.
• TOKER, Metin. İsmet Paşa’yla 10 Yıl, 2. Baskı, Akis Yay., Ankara, 1966.
• ULAY Sıtkı. Harbiye Silah Başına (27 Mayıs 1960), Kitapçılık Ticaret Limited Şirketi Yay., İstanbul, 1968.
• YAVUZ, Erdem, Erzincan’da İdari ve Siyasi Hayat (1923-1960), Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erzurum, 2012.
• YILMAZ, Tanzer Sülker. Türkiye’de Gençlik Hareketleri, Toplumsal Dönüşüm Yay., İstanbul, 1997.
• YÜCEKÖK, Ahmet. 100 soruda Türkiye’de Din ve Siyaset, Gerçek Yay., İstanbul, 1972.
• 27 Mayıs 1960 Darbesi Raporu, s.58, bkz; dosyalar.hurriyet.com.tr/ haber_resim_3/27_mayis_raporu.pdf (19.11.2012);
• http://tr.wikipedia.org/wiki/Turan_Emeksiz (21.03.2013).
• http://www.taraf.com.tr/yildiray-ogur/makale-anitkabir-e-gomulen-protestocu-ogrenciler.htm (11.04.2011)