Örtü Altı Üretimde Kadın Emeği: Muğla Ortaca Örneği

Year 2025, Volume: 18 Issue: 2, 383 - 400, 31.08.2025

Ebru Açık Turguter , Sibel Ezgin Ağıllı

https://doi.org/10.37093/ijsi.1663829

Abstract

Tarımsal üretimi arttırmaya yönelik çabaların başında gelen örtü altı üretim, Türkiye’nin özellikle güney ve batı bölgelerinde yaygın olarak yapılmaktadır. Daha çok yaş sebze ve meyve üretiminde yoğun olarak kullanılan bu yöntem, uzun ömürlü olmayan ürünlere yönelik olarak tarımı bütün yıla yaymak ve tarımsal üretimi arttırmak için kullanılır. Yapılan araştırmalara göre örtü altı üretimde çalışan ve hasadı toplayanların önemli bir bölümü kadınlardan oluşmaktadır. Tarımın kadınlaşması kavramıyla tartışmaya açılan bu durum sosyolojik anlamda merak uyandırmaktadır. Söz konusu bu çalışma, tarımın kadınlaşması olgusundan hareketle kadınların örtü altı üretim alanında yer alma biçimlerini ve deneyimlerini merkeze alarak tasarlanmıştır. Çalışmada nitel araştırma teknikleri kullanılmıştır. Kartopu örnekleme yöntemiyle yirmi beş gönüllü kadın katılımcıya ulaşılmış ve derinlemesine görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Görüşmelerde elde edilen veriler “örtü altı üretime dahil olma biçimleri”, “kadın emeği: ek, topla, ayıkla, kasala”, “örtü altı üretimde çalışmanın farklı zorlukları: mevsim şartları ve sağlık riskleri”, “dayanışma ve direniş biçimleri” temaları altında toplanmış ve saha deneyimleriyle yorumlanmıştır. Çalışmada sonuç olarak tarımda kadınlaşmayla beraber, kadınların önemli bir kısmının sigortasız, ucuza ve uzun saatler boyu çalıştıkları, emeklerinin sömürüldüğü ortaya çıkmıştır. Bunun yanı sıra karşılıksız ev ve bakım emeğiyle yükümlü oldukları; çifte vardiyalarını gerçekleştirdiklerine ulaşılmıştır. Böylece kadınların patriyarka ve tarım sektörünün entegre olduğu neo-kapitalist işgücü piyasası tarafından ikili bir ezilme biçimine maruz kaldıkları bulgulanmıştır

Keywords

Tarım , Örtü Altı Üretim , Tarımın Kadınlaşması , Tarımda Kadın Emeği

Ethical Statement

Bu çalışmada etik ilke ve standartlara uyulduğu beyan edilmiştir. Bu araştırma için Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Etik Kurulu- 2’ye başvuru yapılarak çalışmanın etik kurul onayı alınmıştır (Karar tarihi: 04/01/2024, Karar no: 230130/3).

Thanks

Örtü altı üretimde çalışan ve çalışmaya gönüllü olarak katılan kadınlara teşekkür ederiz.

Women's Labor in Greenhouse: The Case of Ortaca Muğla

Abstract

One of the leading efforts to increase agricultural production is greenhouse farming, which is widely practiced in Turkey, especially in the southern and western regions. This method, which is primarily used for the production of fresh vegetables and fruits, is employed to spread agricultural production throughout the year and to increase agricultural output, particularly for short-lived crops. According to studies, a significant portion of the workforce involved in greenhouse farming and harvesting consists of women. This situation, which has been discussed through the concept of the feminization of agriculture, raises sociological curiosity. This study is designed based on the phenomenon of the feminization of agriculture, focusing on the ways in which women participate in greenhouse production and their experiences. Qualitative research methods have been used in the study. Through snowball sampling, 25 volunteer female participants were reached, and in-depth interviews were conducted. The data obtained from the interviews were categorized under the themes: “forms of participation in greenhouse production,” “women’s labor: planting, picking, sorting, packaging,” “the various challenges of working in greenhouses: seasonal conditions and health risks,” and “forms of solidarity and resistance,” and were interpreted with field experiences.The study concludes that, with the feminization of agriculture, a significant portion of women work uninsured, for low wages, and for long hours, with their labor being exploited. Moreover, it was found that they are also responsible for unpaid domestic and caregiving labor, performing double shifts. Thus, it was revealed that women face a dual form of oppression, being subjected to both patriarchy and the neo-capitalist labor market integrated with the agricultural sector.

Keywords

Agriculture , Greenhouse Production , Feminization of Agriculture , Women

References

• Acar-Savran, G. (2012). Önsöz. İçinde G. Acar-Savran ve N. Tura Demiryontan (Ed.) Kadının görünmeyen emeği. (ss. 9-16). Yordam Yayınları.
• Altunpıçak, T. (2001). Polatlı ilçesine gelen gezici kadın tarım isçilerinin çalışma ve yaşam koşulları ile sorunları üzerine bir araştırma [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Anker, R. (1997) Theories of occupational segregation by sex: an overview, International Labour Review, 136 (3), (ss. 315-339). ILO, Geneva.
• Arıkan, G. (1988). Kırsal kesimde kadın olmak. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 5(2). 1-16.
• Arslan, A. (2023). Gündelik yaşam coğrafyalarında mevsimlik tarım işçisi kadınların “yok-yeri”: Şanlıurfa örneğinde bir inceleme. Coğrafi Bilimler Dergisi, 21(2), 340-367. https://doi.org/10.33688/aucbd.1257206
• Arslan, H. & Korcan, R. (2024). Kırsal alanda kadınların üretim ve haneiçi karar süreçlerine katılımı: Uşak İlyaslı köyünde fenomenolojik bir araştırma. Journal of Geography. (49), 1-17. https://doi.org/10.26650/JGEOG2024-1421975
• Atalay, B., Kontaş, Y. M., Beyazıt, S., Madenoğlu, K. (1992). Türk aile yapısı araştırması. (No:2313). T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Sosyal Planlama Genel Müdürlüğü Araştırma Yayını
• Aysu, A. (2009). Piyasa ve küçük köylülük. Mülkiye Dergisi. 33(262), 223-235. http://www.inadina.com/inadeski/sayi112/yazi5.htm [Erişim 10.10.2024]
• Barman, N., Paul, P. & Satpati, L. (2023). Accessibility of entitlements among women agricultural workers: a case study from goalpara district of Assam, India. Journal of Asian and African Studies. https://doi.org/10.1177/00219096231206843
• Baransel, M. (1991). Van kırsal alanında kadının sosyo-ekonomik durumu kırsal kesimde kadının statüsü: sorunlar ve çözüm önerileri,Ankara:ILOTKV Danısma Toplantısı Raporları, ss.64-69.
• Bağış, R. C. (2020). Her mevsimin işçileri: Denizli’de mahalli mevsimlik tarım işinde çalışan kadınlar. Ç. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 29(4), 138-150.
• Baş, L. & Ciğerci Ulukan, N. (2020), Fındık tarımında mevsimlik çalışan yerli kadın işçiler: Fatsa örneği, Fiscoeconomia, 4(1), 111-131.
• Burçin, Y. (2020). Kırsal alanda kadın emeği ve kadının yeri: Şanlıurfa ili örneği. http://acikerisim.harran.edu.tr:8080/jspui/handle/11513/3083 (Son erişim tarihi:22.10.2024)
• Candan, E. & Özalp Günal, S. (2013). Tarımda kadın emeği. Tarım Ekonomisi Dergisi, 19(1),93-101.
• Çelik, K., Şimşek, Z., Tar Y., Duman A., (2014). Gezici mevsimlik tarım işinde çalışan kadınların çalışma ve yaşam koşullarının irdelenmesi. The World Bank: IRDB-IDA.
• Deere, C. (2005). The feminization of agriculture? economic restructuring in rural Latin America. Occasional Paper 1. United Nations Research Institute for Social Development Geneva: UNRISD
• Demir, S. (1991). TKV kırsal kalkınma projeleri ve Lice’de kadının durumu, kırsal kesimde kadının statüsü: sorunlar ve çözüm önerileri. ILOTKV Danışma Toplantısı, s.56-63.
• DİSK/Birleşik Metal-İş Sınıf Araştırmaları Merkezi (BİSAM). (2024). Kasım 2024 yoksulluk sınırı. https://arastirma.disk.org.tr/?p=12288#:~:text.
• Ecevit, M. (1999). Kırsal Türkiye’nin değişim dinamikleri Gökçeağaç köyü monografisi. T.C. Kültür Bakanlığı.
• Eren, Z. C. (2020). Gendered rural transformation and peasant-workers: the case of the women of the greenhouse, western Anatolia, Turkey. (Thesis Ph.D.). Graduate School of Social Sciences. Sociology., Middle East Technical University.
• Gökdemir, L. & Ergün, S. (2012). Kırsal kalkınmada kadının rolü. İnönü Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 68-80. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/inijoss/issue/8624/415759
• Gülçubuk, B., Yıldırak, N., Kızılaslan, N., Özer, D. (2003). Türkiye’de gezici ve geçici kadın tarım işçilerinin çalışma ve yaşam koşulları ve sorunları. Uluslararası Çalışma Örgütü Türkiye Temsilciliği Yayını.
• Gündüz Hoşgör, A., & Suziki Him, M. (2016). Küreselleşme ve Türkiye'de kırsal kadının ücretli emeği: Rapana Venosa üretim zinciri üzerinden Batı Karadeniz bölgesinde bir vaka analizi. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 19(2), 108-130.
• Günsel, A., Köroğlu, S., & Demirci, L. (2015). Çalışma hayatında kadınların karşılaştıkları sorunlar ve cam tavan algıları: kadın öğretmenler üzerinde bir araştırma. KADEM Kadın Araştırmaları Dergisi, 1(1), 74-113.
• Hochschild, A. & Machung, A. (2012).The second shift: working families and the revolution at home.Penguin Groups.
• Işık, O. & Pınarcıoglu, M. M. (2002). Nöbetleşe yoksulluk, Sultanbeyli örneği (2.bs). İletişim Yayınları.
• Kaleci, H. (2007). Mevsimlik tarım işçilerinin sosyolojik analizi: Eskişehir örneği. [Yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Kandiyoti, D. (2013). Cariyeler bacılar yurttaşlar: kimlikler ve toplumsal dönüşümler. (A. Bora, F. Sayılan, Ş. Tekeli, H. Tapınç, F. Özbay, Çev.). Metis Yayınları.
• Kasınoğlu, E. (2006). Tarımda çalışan kadınların sorunları. [Yüksek Lisans Tezi Dicle Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Halk Sağlığı ABD]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Kızılaslan, N. (2007). Rural women in agricultural extension training. Research Journal of Social Sciences, 2(3), 23-27.
• Kocacık, F., & Gökkaya, V. B. (2005) Türkiye’de çalışan kadınlar ve sorunları. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 6(1), 195-219
• Kovancı, E., & Yıldız Karakoç, D. (2024). Tarım sektöründe çalışan kadınların sosyo-ekonomik durumu ve mülkiyet sorununa ilişkin bir alan araştırması: Adıyaman ili örneği. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 19(1), 1-25. https://doi.org/10.17153/oguiibf.1294549
• Köymen, O. (1999). 75 yılda köylerden şehirlere. Tarih Vakfı
• Kulak, E. (2011). Tarımsal üretim süreçlerindeki değişimin kırsal alanda kadın istihdamına etkileri: 1980 sonrası gelişmeler. Başbakanlık Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü.
• Kutlar, İ., Kızılay, H., & Turhanoğulları, Z. (2013). Kırsal alanda kadınların işgücüne ve kararlara katılımını etkileyen sosyo ekonomik faktörlerin belirlenmesi: Burdur ili örneği. Akdeniz University Journal of the Faculty of Agriculture, 26(1), 27-32.
• Lastarria-Cornhiel, S. (2006). Feminization of agriculture: trends and driving forces, Background paper for the World Development Report.
• Lakshmi, Y., Reddy, N., Rajendiran, R., & Beevi, C. N. A. (2023). Dynamics of working conditions among women agricultural workers. Journal of Extension Education. https://doi.org/10.26725/jee.2022.3.34.6846-6855
• Nazik, H. & Gönen, E. (1993) Kadınların mevsimlik tarım islerinde çalışmalarının ailenin ekonomik durumu ve yasam biçimine etkisi. Bilimsel Araştırma ve İncelemeler:772: A.Ü. Z.F.:1309
• Ökten, Ş. (2024). Mevsimlik gezici tarım işçiliğinde aile, akrabalık ve toplumsal cinsiyet bağlamında kadının durumu. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23(3), 794-816. https://doi.org/10.21547/jss.1363007
• Özdemir, G., Unakıtan, G., Keskin, G., Yılmaz, E., vd. (2017). Tarım işletmelerinde kadınların işgücüne katkısı ve örgütlenme yaklaşımları: Trakya bölgesi örneği. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 17(39), 33-58. https://doi.org/10.21560/spcd.v17i33911.227587
• Peker, A. E. & Kubar, Y. (2012). Türkiye'de kırsal kesimde kadın istihdamına genel bir bakış. Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14 (2), 173-188. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/akuiibfd/issue/1620/20304
• Riney‐Kehrberg, P. (2024). Women in agriculture (pp. 146–158). Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780190924164.013.7
• Rodgers, Y. van der M., Tanjeem, N., & Menon, N. (2025). The agricultural sector and women’s work in Asia. Social Science Research Network. https://doi.org/10.2139/ssrn.5024933
• Sahara, E., Bahar, M., & Duhriah, D. (2024). The role of female farm workers in the economic resilience of families in Koto Balingka District, West Pasaman District. Al-Falah, 9(2), 1–16. https://doi.org/10.29240/alfalah.v9i2.10896
• Sarptürk, İ. (1990). Adana ili kır toplum yapısı içinde kadının yeri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ç.Ü. Tarım Ekonomisi Bölümü.
• Sebayang, R. P., Harahap, R. H., & Bengkel, B. (2024). The dual role of women farm laborers on family welfare in Tigabinanga village, Tigabinanga sub-district, Karo District. Journal of Social Interactions and Humanities, 3(3), 287–302. https://doi.org/10.55927/jsih.v3i3.12190
• Sharma, M. (2024). A study the review of socioeconomic analysis of female agricultural labours in India. Journal of Advances and Scholarly Research in Allied Education, 21(7), 53–58. https://doi.org/10.29070/fbsbsy75
• Toksöz, G. (2011). Kalkınmada kadın emeği. Varlık Yayınları.
• Türk, N. K. (2006). Kilis ili Elbeyli ilçesi merkezindeki kadın tarım işçilerinin sosyal ve ekonomik yapıları. [Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Üçeçam Karagel D (2010). Türkiye kırsalında tarımda çalışan kadın nüfus (1990-2000). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 3(13), 254-267