Olur İlçesi (Erzurum) Çoban Folkloru Üzerine Bir Değerlendirme

Year 2025, Volume: 7 Issue: 2, 241 - 273, 29.08.2025

Tansu Korku

https://doi.org/10.59305/ijvuts.1641407

Abstract

İnsanlık, fizyolojik ihtiyaçları ve sürdürülebilir yaşam şartlarına kavuşmak için çeşitli mesleklere yönelmiştir. Seçilen meslekler, kendi çalışma alanları etrafında çeşitli ritüelleri, gelenekleri geliştirebilen bir kültür sahası oluşturmuştur. Bu kültür sahası da halkbiliminin kadrolarından biri olan “meslek folkloru” başlığı altında incelenmiştir. Bu çalışmada, Erzurum ili Olur ilçesindeki çobanlık mesleğine ait halk bilgisi ve çobanlığın hem geçmiş hem de günümüzdeki zemini incelenmiştir. Çalışma sahası olarak bu mesleğin canlı bir şekilde icra edildiği ve hayvancılığın önemli geçim kaynaklarından biri olduğu Olur ilçesi seçilmiştir. Olur ilçesi, Erzurum iline bağlı bir yerleşim yeridir. İlçede, genellikle tarım kollarına bağlı alanlarla geçim sağlanmaktadır. İlçede bir tarım kolu olan hayvancılık, başta büyükbaş hayvan yetiştiriciliği olmak üzere gerçekleştirilmektedir. Küçükbaş hayvancılığa yönelim ise son yıllarda hız kazanmıştır. Bu yönelimin sebebi, 2020 Eylül ayında İl Tarım ve Orman Müdürlüğü ve T.C. Ziraat Bankası desteği ile hayata geçirilen “Köyümde Yaşamak İçin Bir Sürü Nedenim Var” projesidir. Çobanlık, küçükbaş ve büyükbaş hayvancılığın temel gereksinimlerinden birisidir. İlçede hayvancılık, yerli ve yabancı çobanlarla sürdürülmektedir. Araştırmanın amacı, Olur ilçesinde icra edilen çobanlık mesleği etrafında gelişen kültürü araştırmaktır. Araştırma, Olur ilçesinde icra edilen çoban kültürüyle ve Olur ilçesinde çobanlığın günümüz şartlarındaki devamlılığıyla sınırlandırılmış, başka herhangi bir bölgenin çoban kültürü kapsama alınmamıştır. Bu çerçevede kapsama alınan konu, Olur ilçesinde çobanlık kültürüdür. Araştırmada, nitel araştırma yöntemi olan yarı yapılandırılmış görüşme yöntemi kullanılmıştır. Yaptığımız bu çalışma ile Olur ilçesi (Erzurum) çoban folkloruna ait unsurlar ortaya konulmuştur.

Keywords

halkbilimi , Afgan çobanlar , Erzurum , Olur ilçesi , çoban folkloru

An Evaluation on the Shepherd Folklore of Olur District (Erzurum)

Abstract

Humanity has turned to various professions in order to achieve its physiological needs and sustainable living conditions. The selected professions have created a cultural field that can develop various rituals and traditions around their fields of study. This cultural field has also been studied under the title of “occupational folklore”, which is one of the cadres of folklore. In this study, the folk knowledge of the shepherding profession in Olur district of Erzurum province and the background of shepherding both past and present have been examined. Olur district, where this profession is performed in a lively manner and animal husbandry is one of the important sources of livelihood, has been chosen as the field of study. Olur district is a settlement in the province of Erzurum. In the district, livelihood is provided with fields, which are usually connected to agricultural branches. Animal husbandry, which is an agricultural branch, is carried out in the district, mainly cattle breeding. The orientation towards small animal husbandry has gained momentum in recent years. The reason for this orientation is; In September 2020, the Provincial Directorate of Agriculture and Forestry and T.C. It is the “I Have Many Reasons to Live in My Village” project, which was implemented with the support of Ziraat Bank. Herding is one of the basic requirements of sheep and cattle husbandry. Animal husbandry in the district is carried on with local and foreign shepherds. The aim of the research is to investigate the culture developing around the shepherding profession performed in Olur district. The research was limited to the shepherd culture performed in Olur district and the continuity of shepherding in Olur district in today's conditions, and the shepherd culture of any other region was not covered. The subject covered within this framework is the shepherding culture in Olur district. The study is limited to the district of Olur. In the research, the semi-structured interview method, which is a qualitative research method, was used. With this study, the elements belonging to the shepherd folklore of the Olur district (Erzurum) have been revealed.

Keywords

folklore , Afghan shepherds , Erzurum , Olur county , shepherd folklore

References

• Akın, E. (2018). Talip Apaydın’ın romanlarında halk bilimi unsurları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Siirt: Siirt Üniversitesi.
• Akpınar Külekçi, E., Bulut, Y. ve Sezen, İ. (2020). Oltu ve olur (Erzurum) ilçeleri yayla turizmi potansiyelinin coğrafi bilgi sistemiyle belirlenmesi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24(1), 291-302.
• Alakuş, E. ve Uzan, Y. (2020). İnsan ticaretine konu olma potansiyeli bakımından Türkiye’nin Afgan düzensiz göçmen gerçeği. Göç Araştırmaları Dergisi, 6(1), 92-117.
• Bayat, F. (2011). Türk mitolojik düşüncesinde çobanlık, E. Naskali (Ed.), Çoban Kitabı (165-185). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Begiç, H. ve Öz, C. (2020). Türk kültüründe çobanlık ve çoban giysisi – kepenek, çoban kürkü. Türkoloji, (102), 105-124.
• Boratav, P. (1984). 100 soruda Türk folkloru. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Bulut, B. (2014). Türk halk kültüründe çoban. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Kars: Kafkas Üniversitesi.
• Çağbayır, Y. (2007). Yazıtlarından günümüze Türkiye Türkçesinin söz varlığı Ötüken Türkçe Sözlük. İstanbul: Ötüken Yayınevi.
• Çoban, V. (2015). Türk halk kültüründe çobanlık. Yüksek Lisans Tezi. Elâzığ: Fırat Üniversitesi.
• Çelebi, K. (1145). Kitab-ı Cihannümâ li-Kâtib Çelebi. İstanbul: İbrahim Müteferrika Matbaası.
• Deniz, K., Alkol, N. ve Öğretmeni, T. (2016). Mesleki dilin söz varlığı ve terim, Milli Eğitim Dergisi, 45(210), 201-214.
• Ertürk, H. (2022). Taliban yönetimindeki afgan medyası. Afganistan'da taliban yönetiminin küresel ve bölgesel etkileri, Çevrimiçi Ulusal Kongre, Bildiri Kitapçığı, 60-73.
• Gökşen, C. (2007). Sandal köyü tarsus ve çevresinde keçilere verilen adlar ve davarcılıkla ilgili bazı uygulamalar, Millî Folklor, 19(76), 134-148.
• Gökyay, O. Ş. (2006). Dede Korkut hikâyeleri. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Gündoğdu, H. (1991). Çataksu (tavusker)’da halk sanatı tarzında süslenmiş bir Osmanlı dönemi camii, Türk Halk Mimarisi Sempozyumu Bildirileri (5-7 Mart 1990, Konya), 85-96. Ankara.
• Himoğlu, M. (2015). Tarihe mühür vuran şehir Erzurum. Erzurum: Fener Yayınları.
• Işığıçok, Ö. ve Kariman, S. (2022). Afganistan’da yaşanan göç hareketleri ve Türkiye’deki Afganların durumunun incelenmesi, Journal of Crises and Political Research, 6(2), 455-486.
• İleri, C. (2011). Eskişehir’de Çobanlık, E. Naskali (Ed.), Çoban Kitabı, 15-47, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Kalafat, Y. (2006). Türk Halklarında Kurt Ağzı Bağlama İnancı. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(20), 273-280.
• Karaca Z., Can H., Yarbaşı Y., Özdemir S. ve Gül Oral F. (2018). Erzurum ili sosyo-ekonomik profili 2018. Erzurum: Erzurum Teknik Üniversitesi Yayınları.
• Keleş, İ. (2024). Doğu Karadeniz bölgesi tarım kültüründe tarım ürünlerini yabani hayvanlardan korumak için yapılan geleneksel uygulamalar. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 17(46), 541-561. https://doi.org/10.12981/mahder.1470659
• Kırmızı, Ö. (2016). Erdemli halk kültürü. Mersin: Mersin Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Kırmızı, Ö. (2022). “Bir tören ve toplumsallaşma yemeği olarak tirit”, Halk Gastronomisi içinde (Ed. M. Aça vd.), s. 605-616, İstanbul: Motif Vakfı Yayınları.
• Koday, S. (2013). Olur'un turizm bakımından önemi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (22).
• Kunos, I. (1978). Türk halk edebiyatı. Yay. Hzl. T. Gülensoy, İstanbul: Tercüman Yayını.
• Koyuncu, M. (2012). Küçükbaş hayvan yetiştiriciliğinin anahtarı ‘çoban’, 2012 Yılı Hayvancılık Grubu Bölge Bilgi Alışveriş Toplantısı Bildirileri (17-20 Eylül 2012).
• Polat Üzümcü, T., Alyakut, Ö. ve Fereli, S. (2017). Gastronomik ürünlerin coğrafi işaretleme açısından değerlendirilmesi: Erzurum-olur örneği. Reserach Journal of Agricultural Sciences, 10(2), 44-53.
• Ögel, B. (1971a). Türk kültürünün gelişme çağları I, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Ögel, B. (1971b). Türk kültürünün gelişme çağları II, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Sevindik, A. (2018). Köy odalarından hareketle bir orta Anadolu köyünün halk hukuku algısı. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi (39), 27-48. https://doi.org/10.21497/sefad.443331
• Ulular, A. B. (2006). Konya’da geleneksel konutta mutfak. (Yüksek Lisans Tezi). Konya: Selçuk Üniversitesi. Elektronik Kaynaklar
• URL-1: https://sozluk.gov.tr/ Erişim Tarihi: 14.10.2024.
• URL-2: https://www.olur.bel.tr/ilcemiz-Ilcemizin-Cografyasi Erişim: 10.12.2024.
• Kaynak Kişiler
• KK.1. Bekir YILDIRIM, 1974, Olur, Ortaokul, Çiftçi, Merkez Yeşilbağlar Mahallesi, Evli,
• KK.2. Yasin ÖZÇELİK, 1987, Olur, Lise, Çiftçi, Boğazgören Mahallesi, Evli,
• KK.3. Cafer ÖZÇELİK, 1969, Olur, İlköğretim, Çiftçi, Boğazgören Mahallesi, Evli,
• KK.4. Bilgin YILDIRIM, 1992, Olur, Lisans, Çiftçi, Merkez Yeşilbağlar Mahallesi, Bekâr,
• KK.5. Ercan VARALAN, 1991, Olur, Lise, İtfaiyeci, Çiftçi, Ekinlik Mahallesi, Evli,
• KK.6. Bülent ALBAYRAK, 1986, Olur, Lise, İtfaiyeci, Çiftçi, Olgun Mahallesi, Bekâr,
• KK.7. Fatih ALBAYRAK, 1983, Olur, Lisans, İtfaiyeci, Çiftçi, Olgun Mahallesi, Evli,
• KK.8. Fehmi YILDIRIM, 1967, Olur, Ortaokul, Emekli, Aktepe Mahallesi, Evli,
• KK.9. Kemalettin ÖZDEMİR, 1974, Lise, Çiftçi, Sarıbaşak Mahallesi, Evli,
• KK.10. Canay YILDIRIM, 1969, Olur, Ortaokul, Çiftçi, Ilıkaynak Mahallesi, Evli,
• KK.11. Nedim AMİRİ, 1998, Mezar-ı Şerif, Lise, Çoban, Erzurum, Bekâr,
• KK.12. Seyfullah HÜSEYNİ, 2001, Samangan, Ortaokul, Çoban, Erzurum, Bekâr,
• KK.13. Samih AMİRİ, 1996, Mezar-ı Şerif, Çoban, Erzurum, Bekâr,
• KK.14. Uğur ÖZÇELİK, 1993, Olur, Ortaokul, Çiftçi, Boğazgören Mahallesi, Evli,
• KK.15. Reis Yıldırım, 1965, Olur, Ortaokul, Çiftçi, Merkez Yeşilbağlar Mahallesi, Evli,
• KK.16. Mustafa REZZAKOĞLU, 2002, Mezar-i Şerif, İlkokul, Çoban, Erzurum, Bekâr,
• KK.17. Selahattin YILDIRIM, 1960, Olur, Okuryazar, Çiftçi, Etimesgut, Evli,
• KK.18. Halil KORKU, Şenkaya, 1963, Olur, Ortaokul, Emekli Memur, Çiftçi, Evli,