Seyyid Süleyman Mahvî Divan’ındaki İki Elif-name

Yıl 2020, Sayı: 13, 1 - 24, 30.06.2020

Rıdvan Çetin

Öz

Türk edebiyatında birçok örneği bulunan elif-name, Arap alfabesinin ilk harfi elif ve Farsça “mektup, name, risale” anlamı veren name kelimesinin terkibiyle oluşan manzumenin adıdır. Elif harfinden başlanarak ye harfine kadar alfabetik olarak sıralanan akrostiş diğer adıyla muvaşşah sanatı ile benzeşmektedir.
Elif-namelerle, Divan edebiyatında mesnevi, kaside, gazel; Aşık edebiyatında koşma, destan ve divan; Dinî-tasavvufî Türk edebiyatında tevhid, münacat, naat, methiye konuları işlenmiştir. Dinî ve tasavvufî konulu elif-namelerde ise Allah’ın varlığı ve birliği, Allah’a yalvarma, Hz. Peygamber ve din büyükleri olan tasavvuf şairleri hakkında yapılan övgülere yer verilmiştir. XIX. yüzyılda yaşamış olan Seyyid Süleyman Mahvî’nin elif-nameleri konusu itibariyle münacata ve na’ta örnek teşkil etmektedir. Şair elif-namesinde kendisinde bulunan kusur ve noksanlıktan yola çıkarak Allah’tan af dileme ve bağışlanma ummaktadır.
Makalede öncelikle elif-name türünün tanımı yapılarak elif-nameler hakkında genel malumatlar ile Seyyid Süleyman Mahvî’nin hayatı ve sanatı hakkında özet bilgiler verilmiştir. Ardından Mahvî’nin Divan’ında yer alan elif-namelerin transkripsiyonlu metni verilmiş, şekil ve muhteva olarak incelemeye tabi tutulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Türk-İslam Edebiyatı, Elif-name, Seyyid Süleyman Mahvî, Akrostiş, Muvaşşah.

Two Elif-names İn Seyyid Suleyman Mahvî Divan

Öz

Elif-name, which has many examples in Turkish literature, is the name of the poem formed by the composition of aleph, the first letter of the Arabic alphabet and the Persian word that gives “letter, epistle, booklet” meanings. It is similar to the acrostics which is ranging from the first letter aleph and to the last letter of the Arabic alphabet.
Elif-name has studied the themes of mesnevi, kaside, gazel in Divan literatüre; koşma, destan, and divan in Aşık literatüre; and tevhit, münacat, naat, methiye in Religous and Turkish Sufi literare. Religous and Sufi elif-names include themes suchas the unity and existance of Allah, pleading to him and poems prasing the prophet and his felleowmen of religous elderly. The elif-name by Seyyid Süleyman Mahvî, who lived in the XIX. Century, is an example of münacat by its subject. Setting forth his shortcommings and flaws the poet asks for forgiveness and hopes redemption in his elif-name.
In this article, firstly, definition of Elif-name type is done and general information about elif-name’s is given. Before moving on to the main topic of the article, short information is given about the life and art of Sayyid Suleyman Mahvî. Later, the transcriptional text of the elif-nam’s in Mahvî's Divan is given and examined with respect to form and content.

Anahtar Kelimeler

Turkish-İslamic Literarure, Elif-name, Sayyid Süleyman Mahvî, Acrostics, Muvaşşah.

Kaynakça

• Açıkgöz, Namık, “Bakâyî‟nin Battal-nâme Adlı Eserindeki Elif-nâme”, Fırat Havzası II. Folklor ve Etnografya Sempozyumu, ed. Tüncer Gülensoy, 1-5, Fırat Üniversitesi Yayınları, Elazığ, 1989.
• Arslan, Mehmet, “Mihrî Hâtun Divanı’nda Sanatlı Manzumeler”, Uluslararası Amasya Âlimleri Sempozyumu Bildiriler Kitabı II. Ed. Şuayip Özdemir-Ayşegül Gün, s. 23-38, Kıbrıs Balkanlar Avrasya Edebiyatları Kurumu Yayınları, Ankara, 2017.
• Atlansoy, Kadir, Bursa Şairleri, Bursa, Asa Kitabevi, 1998.
• Aydın, Mustafa, “Müveşşah” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 32, s. 229-231, TDV Yayınları, İstanbul, 2006.
• Batislam, H. Dilek, “Kıbrıslı Âşık Kenzî’nin Elif-Nâmeleri”, Kıbrıs Araştırmaları ve İnceleme Dergisi, 2018, c. 1, S. 2, s. 7-16.
• Bursalı Mehmed Tâhir, Osmanlı Müellifleri. haz. Mustafa Tatçı & Cemal Kurnaz, Bizim Büro Yayınları, Ankara, 2000.
• Candan, Gülşen, “Senî Ali’nin Elif-nâmesi”, Turkish Studies Dergisi 2012, 7/1, s. 631-641.
• Çelebioğlu, Âmil, “Elif Harfiyle İlgili Bazı Edebî Hususiyetler”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, s. 607-624. MEB Yayınları, İstanbul, 1998.
• Çelebioğlu, Âmil, "Harflere Dair", Milli Kültür Araştırmaları Dergisi, 1980, c. 11, S. 1, s. 62-65.
• Çetin, Rıdvan, XIX. Yüzyıl Mutasavvıf Şairlerinden Seyyid Süleymân Mahvî Dîvânı (İnceleme-Metin), Dumlupınar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Kütahya, 2014.
• Demirel, Mustafa, “Âşık Paşa’nın Elif-nâmesi ve Dil Özellikleri”. Bilig, 1996, S. 3, s. 202-246.
• Dilçin, Cem, Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1983.
• Erdoğan, Mehtap. “Kıbrıslı Kenzî’nin Elif-nâmeleri”, Kıbrıs Türk Kültür ve Edebiyatı Sempozyumu Bildiriler Kitabı, ed. Mihriban Aylanç-Gürkan Gümüşatam, s. 243-255, Kıbrıs, Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi Yayınları, Ankara, 2015.
• Gökçimen, Ahmet, “Türkmen Edebiyatında Elifname”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 2010, S. 43, s. 105-120.
• Güzel, Abdurrahman, Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı, Akçağ Yayınları, 3. Baskı, Ankara, 2006.
• Güzel, Abdurrahman & Torun, Ali, Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, Akçağ Yayınları, 3. Baskı, Ankara, 2005.
• İnal, İbnü’l-Emin Mahmud Kemal, Son Asır Türk Şairleri, Sebil Yayınları, İstanbul, 1997.
• İpekten, Haluk vd.. Şair Tezkireleri, Grafiker Yayınları, İstanbul, 2002.
• İsen, Mustafa vd.. Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1988.
• Kaçar, Burhan. “Türk Edebiyatında Elif-nameler”, V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Halk Edebiyatı Seksiyon Bildirileri I, s. 307-316, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1997.
• Kaplan, Hasan, “Münîrî’nin Şiirlerinde Harf Simgeciliği ve Şairin Elif-nâmesi”, Uluslararası Amasya Şairleri Bilim Şöleni Bildiriler Kitabı, ed. M. Fatih Köksal vd., s. 177-208. Kıbrıs Balkanlar Avrasya Edebiyatları Kurumu Yayınları, Ankara, 2018.
• Kılıç, Mahmut Erol, “Uşşâkıyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 42, s. 232-233, TDV Yayınları, İstanbul, 1997.
• Muallim Naci, Osmanlı Şairleri, haz. Cemal Kurnaz, Akçağ Yayınları, Ankara, 2000.
• Mütercim Asım Efendi, Burhân-ı Kâtı. haz. Mürsel Öztürk & Derya Örs, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2000.
• Özcan, Abdülkadir, eş-Şakaiku’n-Nu’maniyye ve Zeyilleri, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1989.
• Özcan, Hüseyin, “Hataî’nin Elifnâme Şeklinde Yazdığı Düvazdeh”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 2015, S. 76, s. 191-204.
• Özkan, Ferudun Hakan, “Kaygusuz Abdal’ın Elifnâmesi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 2012, S. 64, s. 185-195.
• Öztoprak, Nihat, “Bursalı Feyzi Efendi’nin Elifnameleri”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 2006, S. 35 s. 135-167.
• Öztoprak, Nihat, “Elifnamelerin Tertip Hususiyetleri ve Metin Tesisindeki Yeri”, Uluslararası Türklük Bilgisi Sempozyumu, Bildiriler 2 (K-Z), c. 2, s. 817-819, TÜBİTAK Yayınları, Ankara, 2009.
• Süreyya, Mehmed, Sicill-i Osmanî, Sebil Yayınevi, İstanbul, 1997.
• Şemseddin Sami, Kamusu’l-Alâm, Mihran Yayınları, İstanbul, 1894.
• Şemsettin Sami, Kâmûs-i Türkî, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1996.
• Taş, Hakan, “Deli Birâder Gazâlî [ö. 1535?]’nin Elif-nâme’si”, Turkish Studies, 2008, 3/2, s. 642-652.
• Tavukçu, Orhan Kemal, “Akrostiş (Muvaşşah)”, Kültür Tarihimizde gizli Diller ve Şifreler, ed. Emine Gürsoy Naskali & Erdal Şahin, s. 220-235. Picus Yayıncılık, İstanbul, 2008.
• Tökel, Ali, Divan Şiirinde Harf Simgeciliği, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, 2016.
• Turan, Selami, “Hatâyî’nin Elif-nâme Tarzında Yazılmış Şiirleri”. Arayışlar-İnsan Bilimleri Araştırmaları, 2004, S. 11, s. 107-125.
• Tümer, Haşim, Uşak Tarihi, Gün Matbaası, İstanbul, 1971.
• Türkmen, Fikret, “Yazılı Kaynaklardaki (Cönklerdeki) Bektaşi Şairlerin Şiirlerinde Görülen Yeni Şekiller”, 1. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Sempozyum Bildirileri, s. 339-355. Gazi Üniversitesi Yayınları, Ankara, 1999.
• Zübeyiroğlu, Ruhsâr, Mehmet Tevfîk Efendi: Mecmûatü’t-Terâcim, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul, 1989.