Antalya İli Anadolu Selçuklu Dönemi Kayıp Taş Kitabeleri

Yıl 2018, Sayı: 10, 111 - 158, 31.12.2018

Necmi Atik

Öz

Antalya, muhkem kalesi, bol su kaynakları, verimli toprakları, her milletten tüccârların bulunduğu zengin ticâri limanı ve iklimi ile tarih boyunca her devletin gözdesi olmuştur. Müslümanlar tarafından Antalya, ilk olarak Halife Mütevekkil’in deniz kumandanı, Türk asıllı Fazl b. Karin tarafından fethedilmiş ve kısa süreli Abbasî hâkimiyetinde kalmıştır. 1085 yılında Selçuklu Sultanı Süleyman Şah tarafından fethedilen Antalya, 1103’te Bizanslılara geçmiş, 1207’de Selçuklu Sultanı I. Gıyâseddin Keyhüsrev ve 1216’da I. İzzeddin Keykâvus’un fetihleri ile günümüze kadar Müslüman Türk yurdu olarak kalmıştır. 1392 yılında Osmanlı Devleti’ne ilhak olana kadar yaklaşık 200 yıl Selçuklu hâkimiyeti altında kalan Antalya’da, Selçuklular tarafından tersâne kurulmuş ve güçlü bir donanma tesis edilmiştir. Şehirde kale surları ve burçları inşâ edilip onarılmış ve tahkim edilmiş, cami, mescid, medrese, tekke, zâviye, hamam gibi yapılar inşâ edilmiş ve bu yapılara taş ve mermerden önemli inşâ ve tamir kitâbeleri yerleştirilmiştir. Makalemiz, Selçuklular devri Antalya’sından günümüze ulaşan ve hukuk, idare, sosyal yaşantı, siyaset, iktisat, din, edebiyat, dil vb. gibi konulara birinci dereceden kaynaklık eden sur, burç ve yapı kitâbeleridir. Anadolu Selçuklu dönemine ait kayıp kitâbelerden, gerek Kaleiçi ve gerekse Antalya Müzesi’nde ilk defa ortaya çıkardığımız 8 kitâbe, 2 mezar taşı ve 1 mezar sandukasına makâlemizde yer verilmiştir. Makalemiz, Antalya Selçuklu kitâbeleri hakkında daha önce yapılan çalışmalar ile karşılaştırılmış, sıralama, okuma ve tercüme farklılıkları gösterilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kitabe, Mezar taşı, Lahit.

The Inscriptions On Missing Stone During Rhe Reign Of Anatolian Seljuk in Antalya

Öz

Due to importance of its geographical features such as abundance of water reservoirs, strong castle, fertile land, rich harbor with multinational business center and climate, Antalya had been the most strategic land to seize throughout history for every power seeking state.Antalya was conquered by Muslims during the reigns of Caliph Mütevekkil’s naval commander Fazl b. Karin who is originally Turkish and the city came under the rule of Abbasids for a short period of time until Great Seljuk Sultan Süleyman Shah conquered it in 1085. However, a little later Antalya fell into the hands of Byzantines in 1103 and remained under the rule of empire until the conquests of Seljuk Sultans in 1207, I. Gıyaseddin Keyhüsrev and in 1216, İzzeddin Keykavus. Although Ottomans recaptured the city from Seljuks in 1392, Antalya has been known as the land of Turks since 1216. Despite the conquests of Ottomans the city remained under the rule of Seljuks for almost 200 years and during this period Seljuks created a modern city in Antalya by building many historical artifacts such as mosques, madrasahs, dervish lodges, zawiyahs, Turkish hamams as well as a dockyard and a strong navy. Moreover, Seljuks also inserted stone or marble inscriptions to these buildings.
This paper will be predominantly focusing on the original inscriptions of city wall, bastions and artifacts as a primary source built during the reign of Seljuk Sultans. This research will be based on critical analysis of the eight lost inscriptions; two epitaph and sarcophagus belong to the era of Anatolian Seljuk. Additionally, this research will compare the existing literature on the basis of reading and translating differences.

Anahtar Kelimeler

Inscription, Epitaph, Sarcophagus.

Kaynakça

• Ahmed Tevhid, “Antalya Kitâbelerine Dâir”, Türk Tarihi Encümeni Mecmuası, 14. sene, Numara 3 (83), s. 336-339, 1 Kasım 1340.
• Ahmed Tevhîd, “Antalya Surları Kitâbeleri”, Türk Tarihi Encümeni Mecmuası, No. 9 (86), 15. Sene, İstanbul 1 Mayıs 1341 (1925).
• Ali Sevim ve Yaşar Yücel, “Hamidoğulları Beyliği”, Türkiye Tarihi I Fetihten Osmanlılara Kadar, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1990.
• Alptekin, Coşkun ,“Türkiye Selçukluları”, Dünden Günümüze Büyük İslam Tarihi, VII, 262. Bossch, Clemens Emin, Pamphylia Tarihine Dair Tetkikler (Çev. Sabahat Atlan), Antalya Bölgesinde Araştırmalar No:1, Ankara 1957.
• Darkot, Besim, “Antalya”, MEB İslam Ansiklopedisi, c. I, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1978.
• Emecen, Feridun, “Antalya”, TDİA, Ankara 2010, c. 3, s. 233.
• Eren, Naci, “Antalya Müzesi’nde Bulunan Eski Türk Mezar Taşları”, Türk Etnoğrafya Dergisi, Sayı:XVII, Ankara 1982, s.115-133.
• Erdoğan, Mehmet Akif, “Beyşehir”, TDVİA, c. VI, s. 84-85.
• Erten, Süleyman Fikri, Antalya Livası Tarihi, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1338 (1922).
• Evliya Çelebi, Seyahatnâme, c. IX, sy. 285-290, İstanbul 1996.
• Ferit M. Uğur, M. Mesud Koman, Selçuk Büyüklerinden Celâlüddin Karatay İle Kardeşlerinin Hayatı ve Eserleri, Konya 1940.
• Hacıgökmen, Mehmet Ali, “Türkiye Selçuklu Devlet Adamlarından Esededdin Ayaz”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S: 27, Selçuk Üniversitesi Yayınları, Konya 2010.
• Haseki, Metin, Plastik Açıdan Türk Mezar Taşları, İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi, Yay. No.61, İstanbul 1984.
• Hüseyin Hilmi, Sinop Kitâbeleri, Sinop Matbaası, 1339 – 1341 (1923).
• İbni Bibî, el-Hüseyin b. Muhammed b. Ali el-Ca’ferî er-Rugadî, el-Evâmiru’l-Ala’iyye fi’l-Umûri’lAla’iye (Selçuknâme Çev: Mürsel Öztürk), Kültür Bakanlığı Yay. 1833, Ankara 1996.
• İbnu’l-Esîr, İzzuddin Ali b. Ebi’l-Kerem, el-Kâmil fi’t-Târih, nşr. Tornberg, Bayrut, 1966, IX
• Kafaloğulu, Sait , “Tekeoğulları”, TDVİA, Ankara 2010, c. 40, s. 349.
• Kafesoğlu, İbrahim , “Selçuklular”, TDVİA, Ankara 2010, c. X, s. 368.
• Kesik, Muharrem, “Sadettin Köpek”, TDVİA, c. XXXV, s. 392
• Kınal, Füruzan, Eski Anadolu Tarihi, Ankara, 1987.
• Lanckoronski, Karl Graf , Pamphylia ve Pisidia Kentleri (Çev. Selma Bulgurlu Gün), c.I, s. 30, AKMED 2005.
• Leyla Yılmaz-Kemal Tuzcu, Antalya Türk Dönemi Kitâbeleri, Hollanda 2010.
• Mansel, Arif Müfid, İlkçağda Antalya Bölgesi, İÜEF Antalya Bölgesi Arkeoloji Araştırmaları İstasyonu Yayınları No:1, İstanbul, 1956.
• Moğol, Hasan, XIX. Yüzyılın Başlarında Antalya, Ankara 1991, s. 17-28.
• Önder, Mehmet , “Konya Mezartaşlarında Şekil ve Süsler”, Türk Etnoğrafya Derg, Sayı: XII, sy. 7.
• Önge, Yılmaz, “Antalya’daki Selçuklu Çeşmeleri Hakkında Bazı Görüşler”, Antalya IV. Selçuklu Semineri Bildirileri, 13-14 Mart, Antalya 1992.
• Scott Redford-Gary Leiser, Taşa Yazılan Zafer, Antalya 2008.
• Sertoğlu Mithat, Sofyalı Ali Çavuş Kanunnâmesi, Marmara Ün. Yay. No:515, İstanbul 1992.
• Sönmez, Zeki, Anadolu Türk- İslâm Mimarisinde Sanatçılar, Ankara 1989.
• ------------- “Kölük b. Abdullah”, TDVİA, Ankara 2010, c. XXVI, s. 248-250.
• Sümer, Faruk , “Selçuklular”, TDVİA, Ankara 2010, c. XXXVI, s.380-385.
• Tanrıkorur, Ş. Barihüdâ , “Mevleviyye”, TDVİA,Ankara 2010, c. 29, s. 469.
• Tigrel, Gülay, “Alanya Yöresinde Antik Bir Liman”, Belleten, XXXIX, no:156, Ankara 1975.
• Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, Turan Neşriyat, İstanbul 1971.
• ------------ Selçuklu Tarihi Araştırmaları, TTK, Ankara 2014.
• ------------ “Celâleddin Karatay, Vakıfları ve Vakfiyesi”, Belleten, XII, Ankara 1948.