Religious Education in Sudan: Historical Process and Current Situation

Year 2025, Issue: 21, 127 - 151, 29.06.2025

Yusuf Aydın

https://doi.org/10.52886/ilak.1645007

Abstract

The Sudanese education system, which has been subjected to foreign political interventions and civil wars throughout the history, has given great importance to education and religious education despite the changes and inadequate facilities. The educational structure of the country started as centered on Islam from the early periods and has continued with the same parameter in different forms until today. The Sudanese education system consists of various levels from pre-school to university. Religious education is provided in traditional or formal ways from pre-school to university. The Khalwahs, which provide religious education through traditional methods, have been the most important institutions which focus on the teaching of the Holy Qur'ān and have survived until today. These institutions mostly cover the religious education process given to preschool children. In formal education institutions, religious education courses are compulsory in the curriculum at every grade level. Religious education textbooks consist of different learning areas. In these learning areas, which vary according to the grade level, there is an approach centered on the teaching of the Qur'ān and hadith. It is observed that no fiqh sect was adopted in the subjects taught based on the belief of the Ahl al-Sunnah. There are many private and foundation schools in the country. While public schools are subject to the national curriculum, foreign private schools have the freedom to implement different curricula. In these curricula, while religious education is compulsory for Muslim students, it is not compulsory for non-Muslim students. In this respect, the right of foreigners and non-Muslims to receive education in their own religion is guaranteed by law. As can be seen, the Sudanese education system is built on religious foundations, but modern education has not been abandoned. There is an approach that integrates both traditional and modern education systems. Sudan as acounty consists of different states. The schools in the country are supervised by the relevant ministry of education of the states. However, the curricula and textbooks to be followed are prepared by the relevant institutions of the Ministry of General Education. Sudan's education system is officially structured as 8 years of basic education, 3 years of secondary education and 4 years of higher education. However, there are serious inequalities in education due to economic difficulties, political instability and infrastructure deficiencies. Enrollment rates are low in rural areas and access to education is limited, especially for girls. Although education reforms have been undertaken in recent years, progress is slow due to the lack of resources and conflicts. Education in public schools is completely free of charge. Ongoing internal conflicts, economic inadequacies, internal migration and school dropout are seen as the most important problems in the field of education. The aim of this study is to examine the structure of religious education in Sudan, which has experienced civil wars and coups throughout its history and today. Based on the document analysis method, this study analyzes the educational reports prepared by the Ministry of Education and Training (Vizāra al-Tarbiya wa'l-Taʿlīm) and other official institutions. The study first provides a general overview of the country, religion-state relations and constitutional rights, and then touches upon the historical process of education and religious education activities. In this context, general evaluations were made by examining the general education structure, religious education structure and current situation of the country. It is thought that the study will contribute to the literature.

Keywords

Religious Education , History of Religious Education , Sudan , Education , Formal Education Institutions.

Sudan’da Din Eğitimi: Tarihi Süreç ve Mevcut Durum

Abstract

Tarihi süreçte dış siyasi müdahalelere ve iç savaşlara maruz kalan Sudan, değişikliklere ve yetersiz imkânlara rağmen eğitime, özellikle de din eğitimine büyük önem vermiştir. Ülkenin eğitim yapısı ilk dönemlerden itibaren İslam’ı merkeze alan bir formda başlamış ve aynı parametre ile farklı biçimlerde günümüze değin devam etmiştir. Sudan eğitim sistemi okul öncesi dönemden üniversite dönemine kadar çeşitli kademelerden oluşmaktadır. Din eğitimi, okul öncesi dönemden üniversiteye kadar geleneksel ya da resmî yollarla verilmektedir. Geleneksel yöntemlerle din öğretimi faaliyeti yapan halveler, temelde Kur’an-ı Kerim öğretimini merkeze alan ve günümüzde de varlığını sürdüren en önemli kurumlar olmuştur. Bu kurumlar daha çok okul öncesi çocuklarına verilen dinî eğitim sürecini kapsamaktadır. Örgün eğitim kurumlarında ise her sınıf kademesinde din eğitimi dersleri zorunlu olarak müfredatta yer almaktadır. Din eğitimi ders kitapları farklı öğrenme alanlarından oluşmaktadır. Sınıf kademesine göre değişen bu öğrenme alanlarında Kur’an-ı Kerim ve hadis öğretimini merkeze alan bir yaklaşım söz konusudur. Ehli sünnet inancına dayalı anlatılan konularda herhangi bir fıkhi mezhebin benimsenmediği görülmüştür. Ülkede çok sayıda özel ve vakıf okulları bulunmaktadır. Devlet okulları ulusal müfredata tabi iken yabancı özel okullar farklı müfredatları uygulayabilme özgürlüğüne sahiptir. Uygulanan bu müfredatlarda Müslüman öğrenciler için din eğitimi dersi zorunlu iken gayrimüslim öğrencilere zorunlu değildir. Bu bakımdan ülkede yabancıların ve gayrimüslimlerin kendi dinlerinin eğitimini alma hakkı yasalarla garanti altına alınmıştır. Görüldüğü gibi Sudan’ın eğitim sistemi dinî temeller üzerine inşa edilmiştir ancak modern eğitim anlayışından da vaz geçilmemiştir. Geleneksel ve modern eğitimi bütünleştiren bir yaklaşım söz konusudur. Sudan farklı eyaletlerden oluşan bir yönetim yapısına sahiptir. Ancak takip edilecek müfredat ve ders kitapları bakanlığın ilgili kurumları tarafından hazırlanmaktadır. Sudan’ın eğitim sistemi, sekiz yıllık temel eğitim, üç yıllık ortaöğretim ve dört yıllık yükseköğretim şeklinde yapılandırılmıştır. Ancak, ekonomik zorluklar, siyasi istikrarsızlık ve altyapı eksiklikleri nedeniyle eğitimde ciddi eşitsizlikler bulunmaktadır. Kırsal bölgelerde okullaşma oranları düşük olup, özellikle kız çocuklarının eğitime erişimi sınırlıdır. Son yıllarda eğitim reformları yapılsa da kaynak yetersizliği ve çatışmalar nedeniyle gelişim süreci yavaş ilerlemektedir. Devlet okullarında eğitim tamamen ücretsizdir. Ülkede devam eden iç çatışmalar, ekonomik yetersizlikler, iç göç ve okul terki gibi sorunlar eğitim alanında yaşanılan en önemli sorunlar olarak görülmektedir. Bu çalışmanın amacı tarihi süreçte ve günümüzde iç savaşlar ve darbeler yaşayan Sudan’ın din eğitimi tarihini ve mevcut yapısını incelemektir. Doküman incelemesi yöntemine dayanan bu nitel çalışmada başta Eğitim ve Öğretim Bakanlığının (Vezaratü’t-Terbiyeti ve’t-talim) ve diğer resmî kurumların hazırladığı eğitim raporları incelenmiştir. Çalışmada öncelikle Sudan hakkında genel bilgiler verilmiş, din-devlet ilişkileri, eğitim ve inanç özgürlüğüne dair anayasal haklar ele alınmış, akabinde eğitim ve din eğitimi faaliyetlerinin tarihi sürecine değinilmiştir. Bu bağlamda ülkenin genel eğitim ve din eğitimi politikaları incelenerek genel değerlendirmelerde bulunulmuştur. Ülkemizde Sudan’ın eğitim yapısına dair çalışmalara rastlanmadığı için bu çalışmanın literatüre katkı sunacağı düşünülmektedir.

Keywords

Din Eğitimi , Din Eğitimi Tarihi , Sudan , Eğitim , Örgün Eğitim Kurumları.

References

• Afedne, Manassatu Efedni et-Talimiyye “al-Menhecu’s-Sudani al-Kamil”. Erişim 5 Ocak 2025. https://afedne.com/تحميل-منهج-السودان-كاملاً-لمرحلتي-الأ/.
• Ammas, Omer Mohammad- Bele, Ahmad Bilal. Mahattât fî Mesrati’t-t’alîm fî Sudan. Hartum, y.y., 2014.
• Atıtalla Mansour, Moaaz Yahea. Sudan’da Siyasi İstikrarsızlığa Yol Açan İç Parametereler (1956-2019). Antalya: Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Avcı, Meral "Sudan" Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 20 Şubat 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/sudan
• Emin, Osman Ahmed. Baht Ridâ Sitte Ukûd fî mesîrati’t-Talîm. Hartum: Matbaatu Câmiati Hartum, 2. Basım, 1995.
• İhsanoğlı, Ekmeleddin. Mısır’da Türkler ve Kültürel Mirasları. İstanbul: IRCICA, 2006.
• Kızılaslan, İshak. “Tarihi Süreçleri Bağlamında Sudan’da Kur’an Eğitimi ve Türkiye’deki Kur’an Kursu Tecrübesi ile Karşılaştırması”. ESAM Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi 3/2 (30 Ekim 2022), 190-211. https://doi.org/10.53662/esamdergisi.1147958
• Major Sami, Hamid al-Douri,- Al-Dawdy, Doria Mohamed Aziz “Islamic Education in Sudan”, Journal of Tikrit University for Humanities, 25/3 (2018), 247–268. https://doi.org/10.25130/jtuh.25.3.2018.j
• Orakçı, Serhat. Sudan Raporu Parçalanmadan Toparlanmaya. İNSAMER, 2018. https://insamer.com/tr/sudan-raporu-parcalanmadan-toparlanmaya_1544.html.
• Özdağ, Abdullah. “Sudan’da Mehdilik Hareketi (1881-1885)”. Tarih Araştırmaları Dergisi 37/63 (Mayıs 2018), 309-330. https://doi.org/10.1501/Tarar_0000000685
• Özköse, Kadir. “Sudan’da Tasavvufî Hayatın Şekillenmesine Kâdiriyye ve Şâziliyye Tarikatlarının Etkisi”. Sufiyye 10 (Haziran 2021), 163-178. https://doi.org/10.46231/sufiyye.958804
• Republik of the Sudan, Federal Ministry of Education, General Education Sector Stratic Plan 2018-2022 Hartum: Federal Ministry of Education, 2019. https://www.globalpartnership.org/node/document/download?file=document/file/2019-01-sudan-general-education-sector-strategic-plan-2018-2023.pdf
• Riasetü'l-Cumhuriyye, Sudan Government, "General Information". Erişim 8 Aralık 2024. https://www.presidency.gov.sd/eng/page/general-info
• Saad, Sana Fikri Zaki. İkili Yönetim Döneminde Sudan’da İdarî, Sosyal ve Ekonomik Yapı (1898-1956). Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Seyyid, Nasır. Tarihu’s-Siyâse ve’t-Ta’lîm fî Sudan. Hartum: Dâru Câmiatu’l-Hartum, 3. Basım, 1990.
• Sudan’ın Siyasi Görünümü / T.C. Dışişleri Bakanlığı”. Erişim 20 Şubat 2024. https://www.mfa.gov.tr/sudan-siyasi-gorunumu.tr.mfa
• Şukrî, Muhammed Fuad. el-Hukmu’l-Mısrî fî Sudan 1820-1885. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1947.
• Tarig, Mohamed Nour Ali. Osmanlı Sudan’ı, Sevakin’de Türk-İngiliz Rekabeti. İstanbul: İskenderiye Kitap, 2021.
• TASAM, Türk Asya Stratejik Araştırmalar Merkezi "Osmanlı Devrinde Sudan’da Çağdaş Kurumlar ve Alt Yapının Kurulması”. Erişim 08 Aralık 2023. https://tasam.org/tr-TR/Icerik/70114/osmanli_devrinde_sudanda_cagdas_kurumlar_ve_alt_yapinin_kurulmasi.
• UNICEF, United Nations Children’s Fund, Sudan. Sudan: UNICEF, 2020. https://www.unicef.org/sudan/media/6086/file/Thematic%20Report.pdf
• United States of Amerika, Demartment of State "2022 Report on Internetional Religious Freedom Reports: Sudan". Erişim 21 Şubat 2024. https://www.state.gov/reports/2022-report-on-international-religious-freedom/
• Yahya, Muhammed İbrahim. Et-talîm ed-dînî fî Sudan. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1987. “جمهورية السودان وزارة العدل- دستور جمهورية السودان الإنتقالى لسنة 2005 . Erişim 11 Aralık 2024. https://www.moj.gov.sd/posts/post/59