Zeydiyye Mezhebi’nde Hz. Hasan, Hz. Hüseyin ve Kerbelâ

Year 2017, Issue: 5, 129 - 146, 15.07.2017

Mehmte Ümit

Abstract

    Zeydî kaynaklarda Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin, genel olarak, babaları Hz. Ali’den sonra imam oluşları bağlamında ele alınır. Bu hususa ilişkin Kur’an, Hadis, icmadan kendi anlayışlarını destekleyecek şekilde yorumladıkları deliller getirirler. İmamiyye Şiası’nda olduğu gibi Hz. Hüseyin’e Hz. Hasan’dan farklı, çok özel bir konum biçilmez. Yani Zeydîlere göre Hz. Hüseyin’den sonra imâmet, sadece onun soyunda, ismi belirli dokuz şahısla sınırlı tutulmamış olup, Hz. Hasan ve Hüseyin’in her ikisinin soylarında kıyamet kopana kadar devam edecektir. Ayrıca Zeydîlerin Kerbelâ hadisesi ve Hz. Hüseyin’in şehit edilişini yorumlayışları da İmamiyye Şiası’ndan farklıdır. İmâmiyye Şiîleri arasında ‘seçilmiş’ ve ‘transfer edilmiş bir travma’ olan Kerbela hadisesi, insanlık tarihinin şahit olduğu en acı olaylardan birisidir. Bu acı hadisenin, her yıl dönümünde, özellikle başta İran olmak üzere İmâmiyye Şiası mensuplarının yoğun olduğu yerlerde büyük tören ve gösterilerle anılması, İmâmiyye Şiası’nın bir kimlik inşası ve inşa edilen bu kimliğin sürekli canlı tutulma çabası olarak değerlendirilebilir. Ancak gerek Zeydîlerin anma törenlerinde gerekse Zeydiyye mezhebine mensup yazarların metinlerinde Kerbelâ’da Hz. Hüseyin’in şehit edilmesine, bir kimlik inşası ve inşa edilen bu kimliğin sürekli canlı tutulması şeklinde özel bir vurgu pek gözükmemektedir. Onların Hz. Hüseyin’e ilişkin anlatımları, genellikle onun imâmeti çerçevesinde ve bunu ispata yöneliktir.

Keywords

Zeydiyye, Cârudiyye, Betriyye, Hz. Ali, Hz. Hasan, Hz. Hüseyin, Kerbelâ, imâmet, İmâmiyye, Yemen

الإمام الحسن والحسين وكربلاء في المذهب الزيدي

Abstract

يُذكَر الإمامان الحسن والحسين في الكتب الزيدية باعتبارهما إمامين بعد أبيهما الإمام علي رضي الله عنهم جميعا. وتذكر المصادر الزيدية كالإمامية ما يؤيّد إمامة السِّبطين من آيات أو أحاديث أو إجماع مع التأويل اللازم، وهم يسوّون بين الحسن والحسين ولا يفرقون بينهما، بمعنى أنّ الإمامة عند الزيدية لا تقتصر على الأشخاص التسعة المعروفين من ذريّة الإمام الحسين، بل هي تستمر في ذريّة الحسن والحسين إلى يوم القيامة. إنّ نظرة الزيدية إلى واقعة كربلاء واستشهاد الحسين رضي الله عنه مختلفةٌ عن نظرة الشيعة الإمامية الاثناعشرية؛ إنّ هذه الواقعة المختارة والمنقولة إلينا لمَن أشدِّ المآسي في تاريخ البشرية. والاحتفالات في سبيل التذكير بها في إيران وفي المناطق الشيعية الإمامية، إنّما هي لأجل تكوين الشخصية الشيعية وتقويتها في نفوس الأتباع، وفي المقابل نرى الزيديّة لا تقصد به إحياء الشعور الشيعي في النفوس، بل هم يركِّزون على إثبات إمامة الحسين رضي الله عنه

Keywords

الزيدية, جارودية, بترية, علي, الحسن, الحسين, كربلاء, الإمامة, الإمامية, اليمن

Hasan, Hussein and Karbala According to Zaydiyya Sect

Abstract

    In Zaydi sources, Hasan and Hussein are handled in the context of their imamat after their father Ali. On this matter they bring evidences from the Quran and Hadith in a way that they will support their own understanding of imamat. They do not make any special references to Hussein than Hasan as in the Imamiyya Shia. In other words, according to the Zaydites, the imam, after Hussein, was not limited to only nine people, In other words imamat will continue from the progeny of Hasan and Hussein until the day of Judgement. In addition, the Zaydites' interpretation of Hussein's martyrdom and Karbala event is also different from that of Imamiyya Shi'ah. Among the Imamiya Shiites, Karbala event, which is a 'selected' and 'transferred trauma', is one of the most painful events that human history has witnessed. The anniversary of this painful event with great ceremonies and demonstrations every year on the occasions where members of the Imamiyya Shiites dominant, especially in Iran, can be regarded as an identity construction of the Imamiyya Shia and an effort to keep this identity constantly alive. However, in the memorial ceremonies of the Zaydites and in the texts of authors belonging to the Zeydiyya denomination, there is no particular emphasis on Hussein's martyrdom for the construction of an identity and keeping of this constructed identity alive. Their narrations of Hussein usually revolve around the support of his imamate.

Keywords

Zaydiyya, the Jârûdiyya, Batriyya, Ali, Hasan, Hussein, Karbalâ, Imâma, İmâmiyya, Yemen

References

• Abdullah b. Hamza b. Süleymân (614/1217), el-Ikdu’s-semîn fî ahkâmi’l-eimmeti’l-hâdîn, tahk.: Abdüsselâm b. Abbâs el-Vecîh, Ammân: Müessesetü’l-İmâm Zeyd b. Ali es-Sekâfiyye 2001.
• Abdurrahman b. el-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed b. el-Cevzî (597/1201)-el-Muntazam fî târîhi’l-mülük ve’l-ümem, I-IXX, tahk.: Muhammed Abdulkadir Atâ-Mustafa Abdulkadir Atâ, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye 1412/1992.
• Baş, Eyüp, “Aşure Günü, Tarihsel Boyutu ve Osmanlı Dini Hayatındaki Yeri üzerine Düşünceler, AÜİFD, XLV (2004), sayı: 1, ss. 167-190.
• el-Cüveynî, Muhammed Sâlih, “Târîhu’l-ma’temü’l-Hüseynî mine’ş-şehâde ve hattâ’l-asr el-Kâcârî”, Arapça’ya çev.: Ferkad el-Cezâirî, Mecelletü Nusûsi’l-Muâsıra, Sayı: 9 [Web Adresi: http://www.nosos.net/main/pages/news.php?nid=132 (31.03.2010)’den nakille].
• Dölek, Adem. “Sekaleyn Hadisi ve Değerlendirilmesi”. Ma’rife 4/3 (2004): 149-173.
• Ebû İshâk es-Sâbî, Ebû İshâk İbrâhim b. Hilâl el-Kâtib es-Sâbî, Kitâbu’l-Münteza’ mine’l-cüz’i-l-evvel mine’l-kitâb el-ma’rûf bi’t-Tâcî fî ahbâri’d-Devleti’d-Deylemiyye, der. ve tahk.: Wilferd Madelung, (Ahbâru eimmeti’z-Zeydiyye, Orient Institut der Deutschen Morgenlandschen Gesellschaft, Beyrut 1987, içinde ss. 7-51).
• Emîr Hüseyin b. Bedrüddîn (663/1265), Yenâbiu’n-nasîha fi’al-akâidi’s-sahîha, tahk.: el-Murtazâ b. Zeyd el-Mahatvarî el-Hasenî, San’a: Mektebetü Bedr li’t-Tıbâ’a ve’n-Neşr ve’t-Tevzî’ 1420/1999.
• Fudayl b. Zübeyr el-Esedî, Fudayl b. Zübeyr b. Ömer b. Dirhem el-Kûfî el-Esedî, Esmiyetü men kutile me’a’l-Hüseyin min veledihi ve ihvetihi ve ehli beytihi ve şîatihi, thk. Seyyid Muhammed Rıza el-Hüseynî el-Celâlî, Kum 1405.
• el-Hâdî ile’l-Hak, Yahya b. el-Hüseyin b. Kâsım b. İbrâhim (298/910), Kitâb fîhi Ma’rifetullah mine’l-adl ve’t-tevhîd, ve tasdîku’l-va’di ve’l-vaîd ve isbâtu’n-nübüvve ve’l-imâmetu fi’n-nebî, Mecmûu resâili’l-Hâdî, (Mecmûu Resâil-i’l-Hâdî ile’l-Hak, tahk. Abdullah b. Muhammed eş-Şâzelî, Müessesetü’l-İmam Zeyd b. Ali es-Sekâfiyye, Ammân 1421/2001, içinde ss. 49-85)
• el-Hâdî ile’l-Hak, Yahya b. el-Hüseyin b. Kâsım b. İbrâhim (298/910), Kitâbu Usûli’d-Dîn akîdetü ehli’l-beyti’t-tâhirîn, (amlf, Mecmûatu resâil-i Hâdî ile’l-Hakk Yahya b. el-Hüseyin, Menşûrâtu Ehli’l-Beyt li’d-Dirâseti’l-İslamiyye, Sa’de 2001, içinde ss. 191-196).
• Gökalp, Yusuf, Zeydîlik ve Taberistan’da Yayılması, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, AÜSBE, Ankara 1999.
• Gökalp, Yusuf, Zeydîlik ve Yemen’de Yayılışı, Basılmamış Doktora Tezi, AÜSBE, Ankara 2006.
• el-Hâkim el-Cüşemî, Ebû Sa’d el-Muhassin b. Muhammed, Nuhab min kitâbi Celâi’l-ebsâr (Ahmed b. Sa’du’d-Dîn el-Misverî ‘nin Tuhfetü’l-ebrâr isimli kitabından nakille), der. ve tahk.: Wilferd Madelung, (Ahbâru eimmeti’z-Zeydiyye, Orient Institut der Deutschen Morgenlandschen Gesellschaft, Beyrut 1987, içinde ss. 119-133).
• Humeyd el-Muhallî, Ebû’l-Hasan Hüsâmuddîn Humeyd b. Ahmed el-Muhallî (652/1254), min Kitâbi’l-Hadâikı’l-verdiyye fî menâkıbı eimmeti’z-Zeydiyye, der. ve tahk.: Wilferd Madelung, (Ahbâru eimmeti’z-Zeydiyye, Orient Institut der Deutschen Morgenlandschen Gesellschaft, Beyrut 1987, içinde ss. 171-349).
• Humeyd el-Muhallî, Ebû’l-Hasan Hüsâmuddîn Humeyd b. Ahmed el-Muhallî (652/1254), Kitâbu Hadâikı’l-verdiyye fi menâkıbı eimmeti’z-Zeydiyye, I-II, tahk.: Murtazâ b. Zeyd el-Mahatvarî el-Hasenî, San’a: Matbûâtu Mektebeti Merkezi Bedr, 1423/2002.
• İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hüseyin Ali b. Ebi’l-Kerem Muhammed b. Muhammed b. Abdilkerîm eş-Şeybânî (630/1233), el-Kâmil fi’t-târîh, I-XI, tsh. Muhammed Yusuf ed-Dokâk, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye 1407/1987.
• İbn Sa’d, Muhammed (230/845), Tabakâtu’l-kübrâ, I-XI, tahk.: Ali Muhammed Ömer, Kâhire-Medîne: Mektebetü’l-Hancî-eş-Şerîketü’d-Düveliyye li’t-Tıbâ’a, 1421/2001.
• İbn Tağrîberdî, Cemâlu’d-Dîn Ebu’l-MehâsinYusuf b. Tağrîberdî el-Atabekî (874/1469), en-Nücûmu’z-zâhira fî mülûki Mısr ve’l-Kâhire, I-XVI, ta’lîk: Muhammed Hüseyin Şemsüddîn, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye 1413/1992.
• İzzân, Muhammed Yahya Sâlim, “Kırâe fi nazariyyeti'l-imâme ‘ınde'z-Zeydiyye”, el-Mesâr 3/3 (2002): 5-48.
• Kâsım er-Ressî, Ebû Muhammed Kâsım b. İbrâhîm b. İsmail er-Ressî (246/860), Mecmûu kütüb ve resâili’l-imâm el-Kâsım b. İbrâhim er-Ressî, I-II, tahk.: Abdülkerim Ahmed Cedbân, San’a: Dâru’l-Hikmeti’l-Yemâniyye 1422/2001.
• Kâsım b. Muhammed ez-Zeydî (1029/1620), el-Esâs li akâidi’l-ekyâs fî ma’rifeti Rabbi’l-âlemîn, tahk.: İsa Doğan, Samsun 1998.
• Malekpour, Jamshid, The Islamic drama Ta’ziye, London: Frank Cass Publishers 2004.
• Mes’ûdî, Ebû’l-Hasan Ali b. Hüseyin b. Ali (346/957), Murûcu’z-zeheb ve meâdinu’l-cevher, I-VII, tahk.: Charles Pellat, Beyrut: Publications de L’Université Libanaise 1974.
• Muhammed b. el-Kâsım b. İbrâhim, Muhammed b. el-Kâsım b. İbrâhim b. İsmâil b. İbrâhim b. Hasan b. Hasan b. Ali b. Ebî Tâlib (284/897), el-Usûlü’s-semâniyye, tahk. Abdullah b. Hammûd el-Izzî, Müessesetü’l-İmâm Zeyd b. Ali es-Sekâfiyye-Merkezu’l-Adl ve’t-Tevhîd li’d-Dirâsât ve’l-Buhûs ve’t-Tahkîk, Ammân-Sa’de 2001.
• el-Murtazâ li Dînillâh, Muhammed b. el-Hâdî Yahyâ b. el-Hüseyin b. el-Kâsım b. İbrâhim er- Ressî (310/922), Kitâbu’l-Usûl, tahk.: Abdullah b. Hammûd el-Izzî, Müessesetü’l-İmâm Zeyd b. Ali es-Sekâfiyye, Sa’de-Ammân 1421/2001.
• el-Müeyyedî, Mecdüddîn b. Muhammed b. Mansûr el-Hasenî, Levâmiu’l-envâr fî cevâmi’ı’l-ulûm ve’l-âsâr ve terâcimu uli’l-ılmi ve’l-enzâr, I-III, Sa’de: Mektebetü’t-Türâsi’l-İslâmî 1414/1993.
• Nakash, Yitzhak, “An Attempt to Trace the Origin of the Rituals of ‘Āshūrā’”, Die Welt des Islams, New Series, c. 33, Sayı: 2 (Kasım 1993), pp. 161-181.
• Nâtık Bilhak, Yahya b. el-Hüseyin b. Hârun b. el-Hüseyin b. Muhammed b. Hârun b. Muhammed b. Kâsım b. el-Hasan b. Zeyd b. el-Hasan b. Ali b. Ebî Tâlib (ö. 424/1033), Teysîrü’l-metâlib fî emâlî Ebî Tâlib, Bablara ayıran: Kâdî Ca’fer b. Ahmed b. Abdisselâm, tahk.: Abdullah b. Hammûd el-Izzî, San’a-Ürdün: Mektebetü’l-İmâm Zeyd b. Ali- Müessesetü’l-İmâm Zeyd b. Ali es-Sekâfiyye 1422/2002.
• Nâtık Bilhak, Ebû Tâlib Yahya b. el-Hüseyin el-Hârûnî (424/1033), Şerhu’l-Bâliği’l-müdrîk, tahk.: Muhammed Yahya Sâlim İzzân, San’a: Mektebetü Bedr 1417/1997.
• Onat, Hasan, “Kerbelâ’yı Doğru Okumak”, Akademik ORTA DOĞU, c. 2, Sayı: 1 (2007), ss. 1-9.
• Pettys, Rebecca Ansary, “The Ta'zieh: Ritual Enactment of Persian Renewal”, Theatre Journal, Vol. 33, No. 3 (Ekim 1981), ss. 341-354.
• Sârimuddîn el-Vezîr, Sârimuddîn İbrâhim b. Muhammed el-Vezîr, el-Feleku’d-devvâr fî ulûmi’l-hadîs ve’l-fıkh ve’l-âsâr, tahk.: Muhammed Yahya Sâlim İzzân, Sa’de-San’a: Mektebetü’t-Türâsi’l-İslâmî-Dâru’t-Türâsi’l-Yemenî, 1415/1994.
• Sekâfetunâ, Sayı 3 (Safer 1431/Şubat 2010) s. 45.
• Şahin, Hanifi, Şiîlerin Gözüyle Sünnîler, Mana Yayınları, İstanbul 2017.
• Ümit, Mehmet, “Zeydiyye Mezhebi, İmamet Anlayışı ve Sahabe Hakkındaki Görüşleri”, Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1/2 (Güz 2015), ss. 93-118.
• Volkan, Vamık D., Kan bağı: Etnik Gururdan Etnik Teröre, Bağlam Yayınları, İstanbul 1999.
• Volkan, Vamık D., Körü Körüne İnanç, Kriz ve Terör Dönemlerinde Geniş Gruplar ve Liderleri, Okuyan Us yayınları, İstanbul 2009.
• Yaşaroğlu, Hasan, Taberistan Zeydîleri, Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniv. Sos. Bil. Ens., İstanbul 1998.
• Yurdagür, Metin “Haşviyye”, DİA, c. XVI (İstanbul 1997), ss. 426-27.