Natural Phenomena between Science and Religion

Year 2024, Issue: 20, 75 - 98, 26.12.2024

Mahmud Nefise

https://doi.org/10.52886/ilak.1510262

Abstract

Knowledge about the physical and metaphysical worlds is obtained from religion and science, two important sources that people trust. However, the relationship between these two sources has caused some disagreements.
A Renaissance wind swept through the Islamic world in the early 20th century, drawing attention to the West's awakening, its scientific advancements, and the shift away from religion. The relationship between religion and science was reconsidered, along with certain beliefs. This study aims clarifying the extent of the relationship between the Qur’an and experimental sciences in the new theology; interpreting cosmic events considering religious texts and evaluating the relationship between religion and science and how religion and experimental science can both contribute to explaining natural phenomena.
Does the scientific explanation of natural phenomena negate the role of religion? Have scientific theories influenced the reinterpretation of religious texts, and what is the value of the concept of scientific miracles? In this study, I relied on the analytical, descriptive, and critical approach, by analyzing the multiple explanations of natural phenomena and the sources on which they were based, aiming to assess their true value, identify shortcomings, and possible alternatives. This research was divided into four chapters. The first chapter examines the position of religion and science within the theory of knowledge, focusing on their relationship in the context of the research, while the second chapter addresses the crisis in the relationship between religion and science. The third chapter revolves around re-reading religious texts in light of experimental sciences within the framework of modern theology, and the fourth chapter investigates the crisis surrounding the concept of scientific miracles in the Holy Qur’an, highlighting the critical observations made on this topic in recent decades.
Finally, the following results are mentioned:
Viewing religious interpretations as easily dismissible when natural phenomena can be explained through experimental science is a mistake resulting from a misunderstanding of the relationship between religion and experimental sciences.
The problem of the conflict between religion and science originated in Europe, far from the Islamic atmosphere, but dealing with this issue as it appeared in Islamic society could lead to crises similar to what happened in Europe.
Attempts to read religious texts in the light of modern science make the texts subservient to science, seeking validation from it, while religion serves a different purpose.
The phenomenon of scientific miracles creates a real crisis in the relationship between religion and science and is merely an ideological issue that objectivity and fairness reject.

Keywords

Philosophy of Religion, Natural Phenomena, Scientific Miracle, Experimental Sciences, Religion

الظواهر الطبيعية بين العلم والدين

Abstract

ظهرت مع مطلع القرن العشرين بوادر نهضة فكرية اجتماعية في العالم الإسلامي تزامنت مع الاتصال بالحضارة الغربية، وأعيد السؤال حول العلاقة بين الدين والعلم، هل هي علاقة صراع أم تكامل، وبدأت مرحلة جديدة تم التأكيد فيها على توافق العلم التجريبي مع الدين، وأعيد النظر في بعض العقائد في ضوء العلوم التجريبية في محاولة لإسقاط النص على مخرجات العلوم التجريبية ونظرياته، واستمرت المبالغة في هذا الأمر إلى أن برزت ظاهرة الإعجاز العلمي في القرآن الكريم. وتتمثل إشكالية الدراسة في بيان مدى علاقة القرآن بالعلوم التجريبية، وإمكانية اعتباره مصدراً لها، وتهدف إلى معالجة قضية العلاقة بين الدين والعلم وإثارة عدة تساؤلات حول إمكانية اشتراك الدين والعلم التجريبي في تقديم تفسير للظواهر الطبيعية، وكيف أسهمت النظريات العلمية في إعادة قراءة النص الديني وبروز ظاهرة الإعجاز العلمي للقرآن، واعتمدت في هذه الدراسة على المنهج التحليلي الوصفي النقدي، من خلال تحليل التفسيرات المتعددة للظواهر الطبيعية والمصادر التي استندت إليها، تمهيداً لتحديد قيمتها الحقيقية، والوقوف على جوانب القصور فيها، وإمكانية اقتراح البدائل المناسبة.
تضمن هذا البحث أربعة مباحث هي، المبحث الأول: موقع الدين والعلم في نظرية المعرفة، وبحثت فيه المقصود بكل من العلم والدين في نطاق البحث، والمبحث الثاني: أزمة العلاقة بين الدين والعلم، وبحثت فيه العلاقة بين الدين والعلم في العصر الحديث، وموقف الإسلام من العلوم التجريبية، أما المبحث الثالث فقد دار حول إعادة قراءة النص الديني في ضوء العلوم التجريبية في علم الكلام الجديد، ودرست فيه الموقف من المعجزات الحسية ونظرية التطور في ضوء العلم الحديث ومحاولات القراءة التوفيقية للنص الديني في ضوء العلوم التجريبية، وفي المبحث الرابع تم تناول أزمة الإعجاز العلمي للقرآن الكريم في العقود الأخيرة من القرن الماضي، ثم ختمت البحث بذكر النتائج التي تم التوصل إليها، ومن أهمها:
١. إن النظر إلى التفسيرات الدينية على أنها تفسيرات يمكن الاستغناء عنها ببساطة متى أمكن تفسير الظواهر الطبيعة عن طريق العلم التجريبي، خطأ ناتج عن عدم فهم العلاقة بين الدين والعلوم التجريبية.
٢. إن مشكلة التعارض بين الدين والعلم نشأت في أوروبا بعيداً عن الجو الإسلامي، ولكن التعاطي مع هذه القضية، كما ظهر في المجتمع الإسلامي، يمكن أن يؤدي إلى أزمات مشابهة لما حدث في أوربا.
٣. إن محاولات قراءة النص الديني في ضوء العلوم الحديثة، كما تجلى في مسألتي المعجزات ونظرية التطور، جعل النص تابعاً للعلم وساعياً لأخذ تأييد منه، في حين أن للدين شأناً آخر.
٤. إن ظاهرة الإعجاز العلمي تشكل أزمة حقيقية في العلاقة بين الدين والعلم وهي في كثير من صورها، ظاهرة إيديولوجية تأباها الموضوعية والإنصاف.

Keywords

فلسفة الدين, الظواهر الطبيعية, الإعجاز العلمي, العلوم التجريبية, الدين

Bilim ve Din Arasında Doğa Olayları

Abstract

Fizik ve metafizik âleme dair bilgiler insanların güven duyduğu iki önemli kaynak olan din ve bilimden elde edilmektedir. Ancak bu iki kaynak arasındaki ilişki bazı ihtilaflara neden olmuştur. Kimileri bunlardan birinin varlığını kabul edip diğerini inkâr ederken, kimileri de din ve bilimi aynı hakikatin farklı şekillerdeki izahı olduğunu söyleyerek uzlaştırma yoluna gitmiştir.
20. yüzyılın başlarında İslâm dünyasında bir Rönesans rüzgârı esmiş, Batı’daki uyanışa ve bunun neden olduğu bilim alanındaki ilerlemelere ve dinden uzaklaşma olgusuna gözler çevrilmiş ve din-bilim ilişkisi yeniden gözden geçirilerek bazı inançlar pozitivist bakış açısıyla yeniden ele alınmıştır. Bu çalışmada yeni kelam ilminin en önemli sorunsalı olan kâinattaki kozmik olayların dinî metinler ışığında okunması ve din-bilim ilişkisinin değerlendirilmesi konuları ele alınmaktadır.
Çalışmanın amacı, Kur'an ile deneysel bilimler arasındaki ilişkinin kapsamını ve Kur'an'ın kendileri için bir kaynak olarak kabul edilme olasılığını, din taraftarlarının bu bilimleri Kur'an'da arama hakkına sahip olup olmadıklarını ve din ile bilim arasındaki ilişkiyi, birini diğerinin uğruna feda etmeden yeniden değerlendirmenin mümkün olup olmadığını açıklığa kavuşturmaktır. Bu çalışma, din ve deneysel bilimin doğal olaylara açıklama sağlama olasılığı hakkında birçok soru ortaya koyarak din ile bilim arasındaki ilişki sorununu ele almayı amaçlamaktadır. Doğal olayların bilimsel açıklaması, dinin rolünü tamamen ortadan kaldırır mı? Bilimsel teoriler, dini metinlerin yeniden okunmasına katkıda bulunmuş mudur ve bilimsel mucizeler olgusu nasıl ortaya çıkmıştır ve değeri nedir? Bu çalışmada, doğal olayların çoklu açıklamalarını ve dayandıkları kaynakları analiz ederek, bunların gerçek değerini ortaya koymaya, eksikliklerini belirlemeye ve uygun alternatifler önerme olasılığına hazırlık yaparak analitik, betimleyici ve eleştirel yaklaşıma başvurulmuştur. Bu araştırma bir giriş ve dört bölümden oluşmaktadır.
Birinci bölüm: Bilgi teorisinde din ve bilimin konumu; burada araştırma kapsamında hem bilim hem de dinden ne kastedildiğine değinilmiştir. İkinci bölüm: Din ve bilim arasındaki ilişkinin krizi, modern çağda din ile bilim arasındaki ilişkiyi ve İslam'ın deneysel bilimler konusundaki konumu açıklanmaya çalışılmıştır. Üçüncü bölüm ise yeni ilm-i Kelâm’da deneysel bilimler ışığında dini metnin yeniden okunması ile ilgilidir, bu bölümde mucizeler ve evrim teorisi hakkındaki konum modern bilim ışığında incelenmiştir. Dördüncü bölümde mevcut yüzyılın son yıllarında bulunan Kuran-ı Kerim’deki ilmî icazın krizi incelenip bu konuda ulaşılan sonuçlar belirtilerek araştırma sonlandırılmıştır. Ulaşılan sonuçların en önemlileri şunlardır:
‎Dini açıklamaları, doğal olayların deneysel bilimle açıklanabildiği durumlarda basitçe vazgeçilebilecek açıklamalar olarak görmek, din ile deneysel bilim arasındaki ilişkinin anlaşılmamasından kaynaklanan bir hatadır.
Din ve bilim arasındaki çatışma sorunu, İslam coğrafyasından uzak olan Avrupa'da ortaya çıkmıştır ancak bu konunun İslam toplumunda ortaya çıkış şekliyle ele alınması, Avrupa'da yaşananlara benzer krizlere yol açabilir.
Mucizeler ve evrim teorisi konularında da görüldüğü gibi, dini metinleri modern bilimin ışığında okumaya çalışmak, dînî metni bilime tâbî kılmış ve bilimden destek almaya çalışır hâle getirmiştir. Oysa dinin konumu farklıdır.
Bilimsel mucizeler olgusu, din ve bilim arasındaki ilişkide bir kriz oluşturur. Halbuki bu kriz, nesnelliğin ve doğruluğun reddettiği ideolojik bir olgudan başka bir şey değildir.

Keywords

Din Felsefesi, Doğa Olayları, Bilimsel Mucizeler, Deneysel Bilim, Din

References

• Abduh, Muhammed. Risâletü’t-Tevhîd. Beyrut: Dâru'l-Kitâbi'l-Arabî, 1966.
• Abtuş, Muhammed Ali. Nakdi İ'câz İlmi. Kuveyt: Dârü'l-Mesârât, 2016.
• Afgani, Cemaleddin. Risâletü'l-vâridât fî sırri't-tecelliyât. Kahire: Dârü'ş-Şurûk, 2002.
• Arslan, Emir Şekib. Limâzâ teehhere’l-Müslimun ve limâzâ tekaddeme ğayruhum. Kahire: Dârü'l-Beşir, 1985.
• Bayram, İbrahim. Son Dönem Osmanlı Kelamcılarının Mucize Anlayışı. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2021.
• Bayrakdar, Mehmet. İslam’da Evrimci Yaratılış Teorisi. Ankara: Otto Yayınları, 2018.
• Buti, Muhammed Said Ramazan. Kübra'l-yakiniyyati'l-kevniyye. Dımeşk: Dârü'l-Fikr, 1997.
• Câbiri, Muhammed Âbid. Medhal ila felsefeti'l-ulum. Beyrut: Merkezu Dirâsati'l-Vahdeti'l-Arabiyye, 1998.
• Cevherî, Tantâvî. el-Cevâhir fi tefsiri’l-Kur'ani’l-Kerîm. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1991.
• Cevherî, Tantâvî. Zâmü'l-âlem ve'l-ümem. Kahire: Matbaatü Vâlidet Abbâs el-Evvel, 1906.
• Cisr, Hüseyin. er-Risâletü’l-hamîdiyye fî hakîkati’d-diyâneti’l-İslâmiyye. Trablus: el-Mektebetü'l-Hadîs, 1999.
• Cisr, Nedim. Kıssatü'l-iman beyne'l-felsefe ve'l-ilm ve'l-Kur'an. Beyrut: Dârü'l-Hulûd, 1969.
• Coşkun, Cüneyt. "Din Bilim İlişkisi ve Çatışmanın Araçsallığı." Bilimname 2019/37 (Nisan 2019), 1057-1084. https://doi.org/10.28949/bilimname.532720
• Cuha, Mişel. el-Münâzara’d-diniyye beyne'ş-Şeyh Muhammed Abduh ve Ferah Antun. Beyrut: Bîsan li'n-Neşr ve't-Tevzî, 2014.
• Çelebi, İlyas. Modern Dönemde Kelam Çalışmalarının Temel Meseleleri – İlmi Toplantı. İstanbul: İSAM, 2007.
• Derveze, Muhammed İzzet. et-Tefsirü'l-hadîs. Kahire: Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1962.
• Fahri, Macit. Tārihu'l-felsefeti'l-İslamiyye. Beyrut: Dârü'l-Muttahide, 1974.
• Firüzabadi, Mecdüdin Ebu Tahir Muhammed b. Ya'kub İbn Ömer Eş-Şirazi. el-Kâmûsu'l-Muhit. Beyrut: Müessesetü'r-Risale, 2005.
• Gazzâlî, Muhammed. el-Münkıẕ mine'd-dalâl. Kahire: Dârü'l-Kütübi'l-Hadîse, ts.
• Hatîb, Abdulkerim. Tefsiru'l-Kur'ânî li'l-Kur'ân. Kahire: Dârü'l-Fikri'l-Arabî, 1970.
• Îcî, Adudüddin. el-Mevakıf fi ilmi'l-kelâm. Beyrut: Dârü'l-Cîl, 1997.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. Tunus: ed-Dârü't-Tunusiyye, 1984.
• İsmailoğlu, İbrahim. Çağdaş Arap Dünyasında Yeni İlmi Kelam Anlayışı: Ulûhiyet Örneği. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Mübarek, Muhammed. Dirâsâtün edebiyye li-nusûs mine'l-Kur'ani’l-Kerîm. Beyrut: Dârü'l-Fikr, 1973.
• Mübarek, Muhammed. el-İslam ve'l-fikru’l-ilmî. Beyrut: Dârü'l-Fikr, ts.
• Neccar, Zağlul. Medhal İlâ dirâseti’l-i‘câzi’l-ilmî fi’l-Kur’âni’l-Kerîm ve’s-sünneti’n-nebeviyyeti’l-mutahhara. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 2009.
• Rıza, Muhammed Reşid. Tefsîrü’l-Menâr. Kahire: Matba’atü’l-Menâr, 1947.
• Russell, Bertrand. Târîhu’l-felsefeti’l-garbiyye. çev. Zekî Necîb Mahmûd. Kahire: Matba’atü Lecnetü’t-Te’lîf ve’t-Terceme ve’n-Neşr, 1954.
• Sabri Efendi, Mustafa. Mevkıfu'l-akl. Beyrut: Dârü İhyâ'it-Turâsi’l-Arabî, 1950.
• Said, Cevdet. La ikraha fi'd-din. Dımaşk: Dârü'l-İlmi ve’s-Selâm, 1995.
• Stace, Walter. ed-Dîn ve'l-akli'l-hadîs. çev. İmam Abdulfettah İmam. Kahire: Mektebetü Medbuli, 1998.
• Şâtıbî, İbrâhim B. Mûsâ. el-Muvâfakāt. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2019.
• Şumeyl, Şiblî. Felsefetü’n-nuşu’ ve’l-irtika. Beyrut: Dâr Marun Abbud, 1983.
• Taftâzânî, Sa'düddin. Şerhu’l-akâidi’n-Nesefiyye. Kahire: Mektebetü'l-Külliyati'l-Ezheriyye, 1987.
• Uludağ, Süleyman. İslam Düşüncesinin Yapısı. İstanbul: Dergah Yayınları, 2017.
• Vecdî, Muhammed Ferid. el-İslâm dînü'l-hidâye ve'l-ıslâh. Mısır: Dârü’l-Hilal, 1962.
• Vecdî, Muhammed Ferid. el-İslâm fi asri'l-ilm. Mısır: el-Mektebetü’t-ticâriyye, 1932.
• Yusufyen, Hasan. Dirâsâtün fî ilmî'l-kelam el-cedîd. Beyrut: Merkezu'l-Hadâra li-tenmiyeti'l-fikri’l-İslâmî, 2016.