Makro-Mikro Düzeylerde Edimbilim: Taha Abdurrahman ve Ahmed el-Mütevekkil Örneği

Year 2024, Issue: 20, 23 - 47, 26.12.2024

Hüseyin Çiçek

https://doi.org/10.52886/ilak.1516346

Abstract

Bu çalışmada, edimbilimsel yaklaşımların iki farklı düzlemde kullanımı nasıl inceledikleri ve bu bağlamda edimbilimi Arap dünyasına tanıtan Taha Abdurrahman (1944-) ile Ahmed el-Mütevekkil’in (1944-) yaklaşımlarının nereye düştüğü ele alınmıştır. Edimbilimsel yaklaşımların çeşitliliği, temelde tanımlama sorunundan kaynaklanmaktadır. Genel olarak, edimbilim, kullanımı inceleyen bir disiplin olarak tanımlansa da hangi yönlerin bu incelemeye dahil olduğu konusu tartışmalıdır. Kimi araştırmacılar, edimbilimi oldukça geniş bir şekilde “kullanımı inceleyen disiplin” olarak tanımlar. Bu tanıma göre kullanım; kültür, dil, din, eğitim, bilgi felsefesi, toplum gibi birçok alanda incelenebilir. Bu, kullanımın makro düzeydeki yansımasıdır. Zira makro-pragmatik yaklaşımın hareket noktası, dil üstü ve birey dışı faktörlerin geniş pragmatik anlamlarda belirleyici bir rol oynadığı gerçeğidir. Makro-pragmatik yaklaşım örneklerinden biri ise Taha Abdurrahman’ın İslami pragmatik teorisidir. Edimbilimi Arap dünyasına ilk tanıtan kişilerden olan Abdurrahman, bu disiplini oldukça geniş ve bütüncül bir yaklaşımla ele alır. Abdurrahman’a göre edimbilim, dilbilimsel alanla sınırlı olmadığı gibi dilbilimin bir bileşeninden de ibaret değildir. Onun İslami pragmatik anlayışına göre iletişimsel ve etkileşimsel nitelikteki kullanım; dil, inanç ve bilgi alanlarında gerçekleşir. Bu üç bileşen, modüler İslami pragmatik alanı tamamlar ve bunların her birinin özünde eylem ve fayda yer alır. Abdurrahman’ın yaklaşımı, kullanımı sadece dilsel açıdan değil aynı zamanda epistemolojik, dini ve ahlaki ilkeleriyle İslam medeniyetinde dolaşımsal olan meta bir sistem açısından ele aldığı için makro-pragmatiktir. Buna göre edimbilim, sadece dilin kullanımı değil; aynı zamanda inancın ve bilginin kullanımını da içine alır. Her alanın kullanımı ise birbiriyle ilişkili ancak farklı şekilde gerçekleşir. Öte yandan edimbilimsel incelemenin diğer kutbunda yer alan mikro yaklaşım, birey dışındaki geniş faktörlerden ziyade bireysel, bilişsel ve dilsel faktörlere odaklanır. Kullanımın dilsel boyutta analiz edilmesi noktasında bu yaklaşımın önemli katkıları vardır. Zira birey dışındaki meta faktörlerin görece az olduğu sözcelerde dilsel bağlamın incelenmesi, mikro düzeydeki bir yaklaşımı gerektirir. Bu yaklaşımda edimbilim, dil ve bağlam arasındaki dilbilgiselleştirilmiş ilişkileri inceleyen disiplin tanımına uygun düşmektedir. Bu noktada yine Faslı dilbilimci Ahmed el-Mütevekkil’in yaklaşımı iyi bir örnektir. Mütevekkil, İşlevsel Dilbilgisi kuramının metodolojik ilkelerinden olan tipolojik ve edimbilimsel yeterlilik ilkeleri gereği birçok dile uygulanma imkânı olan kuralları, özellikle de edimbilimsel işlevleri, Arap diline derinlemesine uygular. Edimbilimsel yaklaşımın özü olan kullanım incelemesi, her türlü bağlamsal faktöre duyarlı olmakla birlikte doğası gereği yapısal dile mesafeli olduğu yanılgısına yol açabilir. Bu yanılgıyı kırmaya çalışan Mütevekkil, yapısal Arapçanın edimbilimsel yönünü en ince ayrıntısına kadar ele alır. Mütevekkil, dilsel yapı üzerindeki edimbilimsel incelemesini oldukça dar yani mikro düzeyde gerçekleştirir. Dilbilgisel kullanımı bazen o kadar mikro düzeyde inceler ki doğal dilden uzaklaşmakla eleştirilir. Kullanımın dilbilgisi düzeyinde incelenmesi için mikro-pragmatik yaklaşım uygun bir yöntem iken söylem düzeyinde veya kullanımın daha geniş alanlarında makro-pragmatik analiz daha uygundur. Ülkemizde, edimbilimsel yaklaşımla ilgili birçok teorik ve ampirik çalışma yapılmışsa da söz konusu iki yaklaşıma dair herhangi bir çalışma yapılmamıştır. İlgili boşluğu imkânlar ölçüsünde doldurma amacıyla kaleme alınan bu çalışma, edimbilimsel yaklaşımın iki yönünü, İslami makro-pragmatik ve Arapçanın dilbilgisel mikro-pragmatik örnekleminde ortaya koymaktadır. Buna göre kullanım incelemesinde tercih edilecek yaklaşımın, kullanımın hangi düzeyde inceleneceğine bağlı olması önem arz etmektedir.

Keywords

Arap Dili ve Belagati, Edimbilim, Makro-pragmatik, Mikro-pragmatik, Taha Abdurrahman, Ahmed el-Mütevekkil

Pragmatics at Macro-Micro Levels: The Case of Taha Abdurrahman and Ahmad al-Mutawakkil

Abstract

This study examines how pragmatic approaches examine usage on two different planes and where the approaches of Taha Abderrahmane (1944-) and Ahmad al-Mutawakkil (1944-), who introduced pragmatics to the Arab world, fall in this context. The diversity of pragmatic approaches is mainly due to the problem of definition. In general, pragmatics is defined as a discipline that studies usage, but which aspects are included in this study is controversial. Some researchers define pragmatics quite broadly as “the discipline that studies use”. According to this definition, usage can be analyzed in many fields such as culture, language, religion, education, epistemology and society. This is the reflection of use at the macro level. The starting point of the macro-pragmatic approach is the fact that supra-linguistic and extra-individual factors play a decisive role in broad pragmatic meanings. An example of a macro-pragmatic approach is Taha Abderrahmane’s Islamic pragmatic theory. Abderrahmane, one of the first to introduce pragmatics to the Arab world, takes a very broad and holistic approach to this discipline. According to Abderrahmane, pragmatics is not limited to the linguistic field, not is it a component of linguistics. According to his understanding of Islamic pragmatics, communicative and interactional use takes place in the domains of language, belief, and knowledge. These three components complete the modular Islamic pragmatic field, and at the core of each of them are action and utility. Abderrahmane’s approach is macro-pragmatic in that it considers use not only from a linguistic point of view but also from the point of view of a meta-system circulating in Islamic civilization with its epistemological, religious and moral principles. Accordingly, pragmatics encompasses not only the use of language but also the use of faith and knowledge. The use of each domain is interrelated but different. On the other hand, the micro approach, which is at the other pole of pragmatic analysis, focuses on individual, cognitive and linguistic factors rather than broader factors outside the individual. This approach has important contributions in analyzing use in the linguistic dimension. Because analyzing the linguistic context in utterances where meta-factors other than the individual are relatively few requires a micro-level approach. In this approach, pragmatics fits the definition of a discipline that studies the grammaticalized relations between language and context. At this point, Moroccan linguist Ahmad al-Mutawakkil’s approach is a good example. al-Mutawakkil applies rules that can be applied to many languages, especially pragmatic functions, to the Arabic language in depth, in accordance with the typological and pragmatic competence principles, which are the methodological principles of Functional Grammar theory. The study of usage, which is the essence of the pragmatic approach, is sensitive to all kinds of contextual factors, but it can lead to the misconception that it is inherently distant from structural language. In an attempt to overcome this misconception, al-Mutawakkil deals with the pragmatic aspect of structural Arabic in great detail. al-Mutawakkil carries out his pragmatic analysis of linguistic structure at a very narrow, micro level. He sometimes examines grammatical usage at such a micro level that he is criticized for moving away from natural language. While the micro-pragmatic approach is an appropriate method for examining usage at the grammatical level, macro-pragmatic analysis is more appropriate at the discourse level or in broader areas of usage. In our country, although many theoretical and empirical studies have been conducted on the pragmatic approach, no studies have been conducted on the two approaches in question. This study, which aims to fill this gap to the extent possible, presents two aspects of the pragmatic approach in the case of Islamic macro-pragmatics and Arabic grammatical micro-pragmatics. Accordingly, it is important that the approach to be preferred in the analysis of usage depends on the level at which the usage is to be analyzed.

Keywords

Arabic Language and Rhetoric, Pragmatics, Macro-pragmatic, Micro-pragmatic, Taha Abderrahmane, Ahmad al-Mutawakkil

References

• Abdurrahman, Taha. Amel Sorunsalı: Bilim ve Düşüncenin Pratik Temelleri Üzerine Bir Araştırma. çev. Tahir Uluç. İstanbul: Pınar Yayınları, 2. Basım, 2021.
• Abdurrahman, Taha. Dilsiz Olmaz: Dil ve Mantık Üzerine Bir Söyleşi. çev. Kürşad Atalar. İstanbul: Pınar Yayınları, 2022.
• Abdurrahman, Taha. el-Lisân ve’l-mîzân ev Tekessürü’l-ʿaklî. Beyrut: el-Merkezü’s-Sakâfî el-‘Arabî, 1998.
• Abdurrahman, Taha. Fî usûli’l-hivâr ve tecdidi ʿilmi’l-kelâm. Dârülbeyzâ: el-Merkezü’s-Sakâfî el-‘Arabî, 2. Basım, 2000.
• Abdurrahman, Taha. Süâlü’l-menhec fî ufuki’t-te’sîs li-ünmûzecin fikriyyin cedîd. Beyrut: el-Müessesetü’l-‘Arabiyye li’l-Fikr ve’l-İbdâ‘, 2. Basım, 2015.
• Abdurrahman, Taha. Tecdîdü’l-menhec fî takvîmi’t-turâs. Dârülbeyzâ: el-Merkezü’s-Sakâfî el-‘Arabî, 2. Basım, ts.
• Akyüz, Yusuf. Arap Dilinde Edimbilim. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Akyüz, Yusuf. Arap Dilinde Edimbilimin Kökenleri. Ankara: Sonçağ Yayınları, 2023.
• Ateş, Muhammet. “Taha Abdurrahman’ın Düşüncesinde Mecâlü’t-tedâvül Kavramı”. Kocatepe İslami İlimler Dergisi 5/1 (2022), 32-46.
• Bar-Hillel, Yehoshua. “Out of the Pragmatic Wastebasket”. Linguistic Inquiry 2/3 (1971), 401-407.
• Caffi, Claudia. “Metapragmatics”. Concise Encyclopedia of Pragmatics. ed. Jacob L. Mey. 625-630. Oxford: Elsevier, 2009.
• Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr. el-Beyân ve’t-tebyîn. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 7. Basım, 1998.
• Cap, Piotr. “Micropragmatics and macropragmatics”. Foundations of Pragmatics. ed. Wolfram Bublitz - Neal R. Norrick. 51-75. Berlin: De Gruyter Mouton, 2011.
• Chapman, Siobhan. Pragmatics. Hampshire: Palgrave Macmillan, 2011.
• Dik, Simon C. Functional Grammar. ed. Ger J. de Haan - Wim Zonneveld. Dordrecht: Foris Publications, 3. Basım, 1981.
• Dik, Simon C. The Theory of Functional Grammar: Part 1: The Structure of the Clause. ed. Kees Hengeveld. Berlin-New York: Mouton de Gruyter, 2. Basım, 1997.
• Gündüzöz, Güldane - Gündüzöz, Soner. “İslâmî Bir Müzakere Etiğinin İmkânı Üzerine: Taha Abdurrahman’ın Şehâdete Dayalı İletişim Teorisi”. Marife 21/1 (2021), 105-129. https://doi.org/10.33420/marife.905244
• Gündüzöz, Soner. “Batı Kaynaklı Teorilerin Referans Değeri Bağlamında Faslı Filozof Taha Abdurrahman’ın Emanet Paradigması Üzerine Bir Değerlendirme”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 25/1 (2021), 139-155. https://doi.org/10.18505/cuid.856248
• Hemmâm, Muhammed. “Mefhûmü’l-mecâli’t-tedâvülî fi’l-meşrûʿi’l-ʿilmî li Taha Abdurrahman: Dirâse fî cedeli’t-tedâvülî ve’t-takrîb”. Müessesetü Mü’minûn bilâ Hudûd li’d-dirâsât ve’l-ebhâs.
• Hoye, Leo Francis. “Applying Pragmatics”. Concise Encyclopedia of Pragmatics. ed. Jacob L. Mey. 24-27. Oxford: Elsevier, 2009.
• Huang, Yan. “Introduction: What Is Pragmatics?” The Oxford Handbook of Pragmatics. ed. Yan Huang. 1-18. New York: Oxford University Press, 2017.
• Kecskes, Istvan. “Sociopragmatics and cross-cultural and intercultural studies”. The Cambridge Handbook of Pragmatics. ed. Keith Allan - Kasia M. Jaszczolt. 599-616. New York: Cambridge University Press, 2012.
• Levinson, Stephen C. Pragmatics. Cambridge: Cambridge University Press, 1983.
• Marogy, Amal E. Kitāb Sībawayhi: Syntax and Pragmatics. Leiden-Boston: Brill, 2010.
• Mey, Jacob L. Pragmatics: An Introduction. Oxford: Blackwell Publishing, 2. Basım, 2001.
• Mütevekkil, Ahmed. el-Vazâʾifü’t-tedâvüliyye fi’l-lugati’l-ʿArabiyye. Dârülbeyzâ: Dârü’s-Sakâfe, 1985.
• Mütevekkil, Ahmed. Pragmatic Functions in Functional Grammar of Arabic. çev. J. Lachlan Mackenzie. Dordrecht: Foris Publications, 1989.
• Sahrâvî, Mes‘ûd. “Fi’l-cihâzi’l-mefâhîmî li’d-dersi’t-tedâvüliyyi’l-muʿâsır”. et-Tedâvüliyyât: ʿİlmü istiʿmâli’l-luga. ed. Hâfız İsmâilî Alevî. 25-62. İrbid: Âlemü’l-Kütübi’l-Hadîs, 2. Basım, 2014.
• Şahin, Ahmed Fehd Salih. en-Nazariyyetü’t-tedâvüliyye ve eserühâ fi’d-dirâsâti’n-nahviyyeti’l-muʿâsıra. İrbid: Âlemü’l-Kütübi’l-Hadîs, 2015.
• Şehrî, Abdülhâdî b. Zâfir. İstirâtîciyyâtü’l-hitâb: Mukârebe lugaviyye tedâvüliyye. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Cedîd el-Müttahide, 2004.
• The Wall Street Journal. “Full Debate: Biden and Trump in the First 2024 Presidential Debate|WSJ”, YouTube. 28 Haziran 2024. https://www.youtube.com/watch?v=qqG96G8YdcE
• Thomas, Margaret. Formalism and Functionalism in Linguistics: The Engineer and the Collector. New York-London: Routledge, 2020.
• Vardar, Berke vd. Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual, 2002.
• Yılmaz, Engin. Edim Bilimine Giriş: Kavram-Kuram-Uygulama. Ankara: Pegem Akademi, 3. Basım, 2021.