The Relationship of Mudraj Recitation with Tafsīr and Its Effect on Meaning

Year 2024, Issue: 20, 243 - 262, 26.12.2024

Mustafa Hamurlu

https://doi.org/10.52886/ilak.1523237

Abstract

One of the prominent features of the science of recitation is that it contributes to making choices regarding verses that can be interpreted in different ways. In this sense, the first source to be consulted is the mutawatir recitation narrations. The narrations that are specifically conveyed in the science of recitation are classified as mutawatir, ahad and shaz. Narrations that do not meet the conditions for conveyance of mutawatir narrations are called shaz. In terms of expressing a wider group of narrations, it is important to clarify all aspects of shaz recitations and to focus on how much they affect the interpretation. Mudraj recitations, which are considered as a sub-section of shaz recitations within classical recitation sources, it is stated that they are not type of recitation but rather contain additions in the form of interpretation. Although the mudraj narrations are not part of the Qur’ān, these narrations consist of the Prophet's explanations of some concepts in the Qur’ān. In this case, the mudraj narrations are the expressions that the companions made by recording these explanations of the Prophet and by making notes next to the places where the verses are written so that the verse can be understood more clearly. This study focuses on the nature of the mudraj recitations and examines the scope within which they are evaluated and their contribution to tafsir. The study will clarify how mudraj recitations are determined and how they are distinguished from other narrations. In this context, one of the issues we examine is the issue of inheritance. In this regard, it is important that the mudraj recitations express a consensus decision such as the issue of inheritance Although the mudraj recitations have reached us through fixed narrations, they are not considered Quranic. Some scholars have claimed that prayers can be performed with the Mudraj recitations not found in the Qur’ān of Hz. Osman, provided that the chain of narrators is authentic. It is narrated that some of the companions (ṣaḥāba) and the successors (tābiʿūn) read such recitations during prayers and no one criticized them on this issue. Therefore, it is important to explain the evidence that will support these narrations on the subject. The overwhelming majority of scholars have adopted the view that prayers performed with such narrations are not authentic (ṣaḥīḥ). Some other scholars have tried to find a common ground. They have suggested that the mutawatir recitation should be read in the Surah Fatiha, which is obligatory (wājib) to be read during prayer, and that mudraj recitation can be performed in places other than the obligatory parts. In this study, in addition to the definition of mudraj recitation, the issue of whether they should be considered as a type of recitation or as a narration explaining the meaning has been examined. In addition, this study sought answers to the questions of whether Mudraj recitations express an agreed ruling, whether they are seen as a reason for preference in a controversial issue, whether they record the absolute meaning, and whether prayers are performed with Mudraj recitations.

Keywords

Recitation, Tafsīr, Qur’ān, Ahad, Mudraj

Müdrec Kıraatlerin Tefsirle İlişkisi ve Anlam Üzerindeki Etkisi

Abstract

Kıraat ilminin öne çıkan özelliklerinden birisi de farklı şekilde yorumlanabilen âyetlerle ilgili tercihte bulunmaya katkı sunmasıdır. Bu anlamda ilk başvurulması gereken kaynak, mütevâtir kıraat rivayetleridir. Kıraat ilmi özelinde nakledilen rivayetler mütevâtir, âhad ve şâz olarak tasnif edilmektedir. Mütevâtir rivayetlerin nakil şartlarını taşımayan rivayetler şâz olarak adlandırılmıştır. Daha geniş rivayet grubunu ifade etmesi açısından şâz kıraatlerin bütün yönleriyle aydınlatılması ve tefsire ne denli etki ettiği üzerinde durulması önem arz etmektedir. Müdrec rivayetler, klasik kıraat kaynaklarında Şâz kıraatlerin bir alt bölümü olarak yer almışsa da müdrecin bir tür kıraat olmaktan ziyade tefsir kabîlinden yapılmış ziyadeleri içerdiği ifade edilmektedir. Müdrec rivayetler Kur’an’ın bir bölümü olmamakla beraber, Hz. Peygamber’den nakledilen ve Kur’an’ın bazı kavramları hakkında yapılan açıklamalardan ibarettir. Bu durumda müdrec rivayetler sahâbîlerin, Hz. Peygamber tarafından yapılan bu açıklamaları kayıt altına aldıkları ve âyetin daha net anlaşılması için âyetlerin yazılı bulunduğu yerlerin yanına not ettikleri kelime ve cümlelerden meydana getirdikleri ifadelerdir. Bu çalışma müdrec kıraatlerin mahiyetini merkezine alıp, hangi kapsam altında değerlendirildiğini ve tefsire katkısını konu edinmektedir. Çalışmada müdrec kıraatlerin nasıl belirlendiği ve diğer rivayetlerden nasıl ayırt edildiği konusuna açıklık getirilecektir. Bu bağlamda tetkik ettiğimiz konulardan biri miras meselesidir. Müdrec kıraatlerin, miras konusu gibi icma edilen bir hükmü beyan etmesi bu yönüyle önem arz etmektedir. Kur’an’da zikredilen cinayet ve zıhar kefareti hususunda, müdrec rivayetlerin önemli bir noktaya açıklık getirdiği görülmektedir. Yine Kur’an’da yer alan yemin çeşitlerinden hangisinin kefaret gerektirdiği ve bu kefaretin nasıl uygulanacağı konusunda, Mütevâtir kıraat ile müdrec kıraatlerin farklı sonuçlar içerdiği görülmektedir. Müdrec kıraatler sabit nakillerle bize ulaşmışsa da Kur’an mesabesinde değillerdir. Bazı âlimler, senedi sahih olması kaydıyla Hz. Osman mushafında bulunmayan müdrec kıraatlerle namaz kılınabileceğini öne sürmüşlerdir. Sahâbe ve tâbiûndan bazı kimselerin bu tarz kıraatleri namazda okudukları ve hiç kimsenin bu konuda onları tenkit etmediği rivayet edilmektedir. Dolayısıyla konuyla ilgili aktarılan bu rivayetleri destekleyecek delillerin izah edilmesi önem arz etmektedir. Ulemânın kahir ekseriyeti bu tarz rivayetlerle kılınan namazın sahih olmadığı görüşünü benimsemişlerdir. Diğer bazı âlimlerde orta yolu bulmaya çalışmıştır. Namazda okunması vacip olan Fatiha sûresinde mütevâtir kıraatin okunması gerektiğini, vacibin dışında kalan yerlerde ise müdrec kıraatlerin icra edebileceğini öne sürmüşlerdir. Bu çalışmamızda müdrec kıraatlerin tanımının yanı sıra bir kıraat türü olarak mı yoksa anlamı açıklayan bir rivayet olarak mı değerlendirileceği konusu irdelenmiştir. Ayrıca üzerinde icma edilen bir hükmü beyan etmesi, ihtilaflı bir meselede tercih sebebi olarak görülmesi, mutlak manayı kayıt altına alması ve müdrec kıraatlerle namaz kılınıp kılınamaması konularına cevap aranmıştır.

Keywords

Kıraat, Tefsîr, Kur'an, Âhâd, Müdrec

Ethical Statement

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

Thanks

Göstereceğiniz İlgi ve alakadan dolayı şimdiden teşekkür ediyorum.

References

• Abdurrahman el-Maḳdisî, Ebu’l-Ferec ʿAbdurrahman b. Muḥammed b. Aḥmed el-Ḥanbelî. eş-Şerḥu’l-kebîr ʿalâ metni’l-Muḳniʿ. b.y.: y.y., ts.
• Abdurrezzâḳ, Ebû Bekr ʿAbdurrezzâḳ b. Hemmâm es-Ṣanʿânî. el-Muṣannef. thk. Ḥabîburraḥmân el-ʾAzamî. 11 Cilt. Beyrut: el-Mektebu’l-İslâmî, 1403.
• Akkuş, Murat. “Mennâ’ Halîl Kattân’ın Mebâhis fî ’Ulûmi’l-Kur’ân Adlı Eserinin Kıraat İlmi Açısından Değerlendirilmesi”. Ulûmu’l-Kur’ân Kaynaklarında Kıraat İlmi. ed. Yaşar Akaslan. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2019.
• Âmidî, Ebû’l-Ḥasen ʿAlî b. Ebî ʿAlî Seyyiduddîn es-Saʿlebî. el-İḥkâm fî uṣûli’l-aḥkâm. thk. ʿAbdurrezzâḳ ʿAfîfî. 4 Cilt. Beyrut - Dımaşk: el-Mektebu’l-İslâmî, ts.
• Bâzmûl, Muḥammed Ömer. el-Ḳırââtu ve eseruhâ fi’t-tefsîr ve’l-aḥkâm. Kahire: Dâru’l-Hicret, 1417.
• Cuveynî, Ebû’l-Meʿâlî ʿAbdulmelik b. ʿAbdullâh. el-Burhân fî ʾuṣûli’l-fıḳh. thk. Ṣalâḥ b. Muḥammed b. ʿAvîḍa. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1418/1997.
• Çakıcı, İrfan. Şâz Kıraatler ve Tefsire Etkisi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• Dağ, Mehmet. Kıraat Farklılıklarının İslam Hukukuna ve Metodolojisine Etkisi. Erzurum: AÜSBE, Yüksek Lisans, 1997.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Usulü ve Tarihi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı (İFAV), 1998.
• Ebû Ḥayyân, Muḥammed b. Yûsuf b. ʿAlî b. Yûsuf b. Ḥayyân el-Endelüsî. el-Baḥru’l-muḥîṭ fî’t-tefsîr. thk. Ṣıdḳî Muḥammed Cemîl. 11 Cilt. Beyrut: y.y., 1420.
• Ebû ʿUbeyd, Ḳâsım b. Sellâm b. ʿAbdillâh el-Herevî el-Bağdâdî. Feḍâʾilu’l-Ḳur’ân. thk. Mervân el-ʿAṭiyye vd. Dımaşk - Beyrut: y.y., 1416/1995.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Ḥâmid Muḥammed b. Muḥammed. el-Mustaṣfâ. thk. Muḥammed ʿAbdusselâm ʿAbduşşâfî. Beyrut: y.y., 1413/1993.
• Hâkim, Ebû Abdullah İbnü’l-Beyyi’ Muhammed Hâkim en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek ‘ale’s-Sahîhayn. 4 Cilt. Haydarabad: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1915.
• Ḥûfî, Ebû’l-Ḥasen ʿAlî b. İbrâhîm b. Saʿîd el-Ḥûfî. el-Burhân fî ʿulumi’l-Ḳurʾân. thk. es-Seyyid Aḥmed Necm. b.y.: y.y., 1436/2015.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Aḥmed b. Alî b. Muḥammed el-‘Askalânî. Fetḥü’l-bârî bi-şerḥi saḥîḥi’l-Buhârî. 13 Cilt. Kahire: Dârü’r-Reyyân li’t-Türâs, 2. Basım, 1987.
• İbn Ḳudâme el-Maḳdisî, Ebû Muḥammed Muvaffaḳuddîn ʿAbdullāh b. Aḥmed b. Muḥammed b. Kudâme el-Cemmâʿîlî. el-Muğnî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1405/1985.
• İbn Ḳudâme el-Maḳdisî, Ebû Muḥammed Muvaffaḳuddîn ʿAbdullāh b. Aḥmed b. Muḥammed b. Kudâme el-Cemmâʿîlî. Ravḍatu’n-nâẓır ve cennetu’l-munâẓır fî usûli’l-fıkh alâ meẕhebi’l-imâm Ahmed b. Ḥanbel. 2 Cilt. b.y.: Muessesetu’r-Reyyân, 1423/2002.
• İbn Ruşd, Ebu’l-Velîd Muḥammed b. Aḥmed b. Muḥammed b. Aḥmed b. Ruşd el-Ḳurṭubî. Bidâyetu’l-muctehid ve nihâyetu’l-muḳteṣid. 2 Cilt. Kahire: Şirketu Muṣṭafâ’l-Bâbî’l-Ḥalebî ve Evlâduhu, 4. Basım, 1395/1975.
• İbn ʿAbdülbir en-Nemerî, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. ʿAbdillâh b. Muḥammed. et-Temhîd li mâ fî’l-Muvaṭṭaʾ mine’l-meʿânî ve’l-ʾesânîd. thk. Muṣṭafâ b. ʾAḥmed el-ʿAlevî - Muḥammed ʿAbdulkebîr el-Bekrî. 24 Cilt. Mağrib: Vizâratu ʿUmumi’l-Evḳâf ve’ş-Şuʾûni’l-İslâmiyye, 1387/1967.
• İbn ʿAṭiyye, Ebû Muḥammed ʿAbdulḥaḳ b. Ğâlib b. ʿAbdirrahman b. Temmâm el-Endelûsî. el-Muḥarreru’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-ʿazîz. thk. ʿAbdusselâm ʿAbduşşâfî Muḥammed. Beyrut: y.y., 1422.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn ʿAbdurraḥmân b. ʿAlî b. Muḥammed el-Bağdâdî. Zâdu’l-mesîr fî ʿilmi’t-tefsîr. thk. ʿAbdurrezzâḳ el-Mehdî. 4 Cilt. Beyrut: y.y., 1422/2001.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Ḫayr Şemsüddîn Muhammed. en-Neşr fi’l-ḳırâʾâti’l-ʿaşr. 2 Cilt. b.y.: y.y., ts.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Ḫayr Şemsüddîn Muhammed. Müncidü’l-muḳriʾîn ve mürşidü’ṭ-ṭâlibîn. thk. Ali İmrân. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1999.
• Kattân, Mennâ’. ’Ulûmu’l-Kur’ân/Kur’ân İlimleri. çev. Arif Erkan. İstanbul: Timaş Yayınları, 1997.
• Keskioğlu, Osman. Nüzûlünden Günümüze Kur’ân-ı Kerîm Bilgileri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 5. Basım, 2008.
• Ḳurtubî, Ebû Abdillah Muḥammed b. Aḥmed b. Ebî Bekr. el-Câm‘i li-aḥkâmi’l-Ḳur’ân. 20 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2. Basım, 1964.
• Küçükturgut, Muzaffer Ekrem. Semantik Açıdan Kıraatlerde “Müdrec” Kavramı. Karaman: Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2024.
• Küçükturgut, Muzaffer Ekrem- Çakıcı, İrfan. “Kıraat İlminde Müdrec Olgusu”. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 2/1 (2024), 18-38.
• Mâlik b. Enes, Ebû ʿAbdullâh el-Medenî. el-Mudevvene. 4 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1415/1994.
• Mâverdî, Ebû’l-Ḥasen ʿAlî b. Muḥammed el-Baṣrî. el-Ḥâvî’l-kebîr fî fıḳhi meẕhebi’l-imâmi’ş-Şâfiʿî ve huve şerḥu Muḫtaṣari’l-Muznî. thk. eş-Şeyḫ ʿAlî Muḥammed Meʿûḍ, eş-Şeyḫ ʿÂdil Aḥmed ʿAbdulmevcûd. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1419-1999.
• Merdâvî, Ebu’l-Ḥasen ʿAlâʾuddîn ʿAlî b. Suleymân ed-Dimeşḳî el-Ḥanbelî. el-ʾİnṣâf fî maʿrifeti’r-râciḥ mine’l-ḫilâf. 12 Cilt. b.y.: Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-ʿArabî, 2. Basım, ts.
• Merğînânî, Ebu’l-Ḥasen ʿAlî b. Ebûbekr el-Ferğânî. el-Hidâye fî şerḥi Bidâyeti’l-mubtedî. thk. Ṭallâl Yûsuf. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-ʿArabî, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muḥyiddîn Yaḥyâ b. Şeref. el-Mecmuʿ Şerḥu’l-Muheẕẕeb. b.y.: y.y., ts.
• Oral, Murat. “Ebû Süleyman ed-Dımaşkî ve Tefsir İlmindeki Yeri”. Artuklu Akademi 9/1 (2022), 54-70.
• Önder, Muharrem. “Şâz Kıraatler ve İslâm Hukuku Açısından Değeri”. İHAD 13 (2009), 170-184.
• Seraḫsî, Muḥammed b. Aḥmed b. Ebî Sehl Şemsü’l-ʾEimme. Uṣûlu’s-Seraḫsî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, ts.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celaleddin Abdurrahman. el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-M’arife, 1317.
• Şemsuddîn er-Remlî, Muḥammed b. Ebi’l-ʿAbbâs Aḥmed b. Ḥamza. Nihâyetu’l-muḥtâc ʾilâ şerḥi’l-Minhâc. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1404/1984.
• Ṭaberî, Ebû Caʿfer Muḥammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmilî. Câmiʿu’l-beyân fî teʾvîli ʾâyi’l-Ḳur’ân. thk. ʾAḥmed Muḥammed Şâkir. 24 Cilt. b.y.: Muʾessesetu’r-Risâle, 1420/2000.
• Tûfî, Necmeddîn Süleymân b. Abdu’l- Ḳavî. Şerḥu Muḫtaṣaru Ravḍa. 5 Cilt. Beyrut: Mektebetu er-Ruşd, 2. Basım, 1419.
• Ẕehebî, Ebû ʿAbdillâh Şemsüddîn Muḥammed b. Aḥmed b. ʿOs̱mân. Siyeru aʿlâmi’n-nubelâ’. 18 Cilt. Kahire: Dâru’l-Ḫadîs̱, 1427/2006.
• Zeylaʿî, ʿOs̱mân b. ʿAlî b. Meḥcen el-Bâriʿî Faḫruddîn el-Ḥanefî. Tebyînu’l-ḥaḳâîḳ şerḥu Kenzi’d-daḳâiḳ ve Ḥâşiyeti’ş-Şelebî. Kahire: el-Maṭbaʿatu’l-Kubrâ’l-Emîrîyye, 1313.
• Zürkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-‘irfân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. Kahire: Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, 2. Basım, 1943.