Özbekistan’da Medya Tarihine Bir Bakış

Year 2022, , 59 - 74, 26.07.2022

Zakir Avşar

https://doi.org/10.54722/iletisimvediplomasi.1120313

Abstract

Çarlık Rusya’sı ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin dağılması ardından bağımsızlıklarını kazanan Türk Cumhuriyetlerinde medya ve kitle iletişim araçları, komünizm etkisinden sıyrılma ve kendi kimliklerini yeniden kazanma sürecinde özellikle tarih, dil, din ve kültür alanlarında için önemli görev üstlenmiştir. 1991 yılında bağımsızlığını kazanan Özbekistan’da medya Çarlık Rusya’sı ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği döneminde daha çok ideoloji aşılama amacıyla kullanılmıştır. Ancak 1991 yılından itibaren Özbekistan komünizm etkisinden kurtularak gerek Özbek Türkçe’sinin topluma öğretilmesi gerekse kültür, din ve bilim odaklı yayın yapmaya başlamıştır. Globalleşmenin de etkisiyle devlete ait olan televizyon kanalları, gazete ve dergilerin yanında özel sektör de çeşitli yayın organları kurmuştur. Bunun yanı sıra bağımsızlığın ardından Özbekistan Anayasasında medya ve kitle iletişim araçlarının görev ve sorumluluklarının yanı sıra hakları da tanımlanmış ve özgür bir medya vaadinde bulunulmuştur. Buna karşın bağımsızlığın ilan edildiği 1991 yılından 2016 yılında ölümüne kadar iktidarda bulunan İslam Kerimov döneminde medya çalışanlarının ve medyanın özgürlüğü Anayasada yazan maddelerden öteye geçememiştir. Ancak diğer taraftan İslam Kerimov ardından cumhurbaşkanlığına seçilen Şevket Mirziyoyev döneminde medya alanında çeşitli reformlar hayata geçirilmiştir. Söz konusu reformlar sonucu bazıları 20 yıldır tutuklu bulunan gazeteleciler serbest bırakılmış, basın ve yayın organları görece serbest bırakılmıştır. Bunun sonucu olarak da Dünya Basın Endeksinde Özbekistan artan bir trende girmiştir.

Keywords

özbekistan, kitle iletişim araçları, medya, kültür, dil

An Overview of Media History in Uzbekistan

Abstract

In the Turkic Republics, which gained their independence after the collapse of Tsarist Russia and the Union of Soviet Socialist Republics, the media an important role especially in the fields of history, language, religion and culture in the process of getting rid of the influence of communism and regaining their own identities. In Uzbekistan, which gained its independence in 1991, the media was used mostly for the purpose of instilling ideology during the period of Tsarist Russia and the Union of Soviet Socialist Republics. However, since 1991, Uzbekistan got rid of the influence of communism and started to broadcast with a focus on culture, religion and science, as well as teaching Uzbek Turkish to the society. With the effect of globalization, in addition to state-owned television channels, newspapers and magazines, the private sector has also established various media organs. In addition, the duties and responsibilities of the media and mass media, as well as their rights, were defined in the Constitution of Uzbekistan after independence, and a free media was promised. However, in the period of Islam Karimov, who was in power from the declaration of independence in 1991 until his death in 2016, the freedom of the media workers and the media could not go beyond the articles written in the Constitution. But, various reforms were implemented in the field of media during the period of Sevket Mirziyoyev, who was elected president after Islam Karimov. As a result of these reforms Uzbekistan has entered an increasing trend in the World Press Index.

Keywords

uzbekistan, mass media, culture

References

• Açık, F. (2002). Özbekistan’da 1990-2000 Yılları Arasında Özbek Türkçesinin Durumu. Avrasya Etüdleri(23), 127-148.
• Article 19. (2019). Uzbekistan: Law on Mass Media. London: Article 19.
• Açık, F. (2002). Özbekistan’da 1990-2000 Yılları Arasında Özbek Türkçesinin Durumu. Avrasya Etüdleri(23), 127-148.
• Article 19. (2019). Uzbekistan: Law on Mass Media. London: Article 19.
• Budak, L. (2003-2004). Sovyetler Birliği Döneminden Sonra Özbekistan'da Medya. Akademik Araştırmalar Dergisi(19), 33-42.
• Budak, L. (2013). Türk Cumhuriyetleri'nde Medya Politikaları: Yasla Düzenlemeler, Genel Sorunlar ve İş Birliği Faaliyetleri . N. Ankaragil içinde, Medya ve İletişim Politikaları (s. 91-126). İzmir: Tibyan Yayıncılık.
• CPJ. (1999). CPJ Country Reports: Central Europe and The Republic of The Former Soviet. 05 17, 2022 tarihinde Uzbekistan Country Reports: http://www.cpj.org/attacks99/europe99/uzbekistan.html adresinden alındı
• Khalilova, A. (2017). Mass Media of Uzbekistan: Development from the First Years of Independence and Current Condition . International Journal of African and Asian Studies(36), 55-58.
• Qozoqboev, T., & Xudoyqulov, M. (2018). Jurnalistikaga Kırısh. Toshkent: Iqtısod-Molıya.
• Rakhman, I. (2020, 04 28). Uzbekistan’s Changing Media Space. (C. Putz, Röportaj Yapan) 17 05, 2020 tarihinde https://thediplomat.com/2020/04/uzbekistans-changing-media-space/ adresinden alındı
• Smith, S. (1999). Uzbekistan. 05 17, 2002 tarihinde IPI World Press Freedom Reviews: 222.freemedia.at/wpfr/world.html adresinden alındı
• Temir, E. (2021). Türk Cumhuriyetleri'nde Medya. F. Yaldız içinde, 30. Yılında Türk Cumhuriyetleri Ulusal Politika (s. 155-182). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Yeniçeri, Ö. (2001). Kafkasya ve Orta Asya'daki Türk Cumhuriyetlerini Bekleyen Sorunlar. Türk Yurdu, Ekim(170).