Barthes’ın Göstergebilim Yaklaşımıyla Arabistanlı Lawrence Filminde Osmanlı Askerinin İdeolojik Temsili

Year 2025, Issue: 14, 227 - 253, 28.07.2025

Mahmut Fevzi Cengiz

https://doi.org/10.54722/iletisimvediplomasi.1678783

Abstract

Bu çalışma, 1962 yapımı Arabistanlı Lawrence (Lawrence of Arabia) filminde Osmanlı askerlerinin nasıl temsil edildiğini, Roland Barthes’ın göstergebilimsel çözümleme yöntemiyle incelemektedir. Edward Said’in Oryantalizm Kuramından hareketle, Batı sinemasında Doğu toplumlarının sıklıkla egzotikleştirilmiş, ötekileştirilmiş ve stereotipleştirilmiş biçimde sunulduğu kabul edilmiştir. Araştırmanın temel amacı, filmdeki Osmanlı askerlerinin görsel anlatımlar üzerinden nasıl yapılandırıldığını ve bu temsillerin Batı merkezli ideolojik söylemlerle nasıl ilişkili olduğunu ortaya koymaktır. Çalışmada nitel araştırma deseni benimsenmiş ve Barthes’ın iki düzeyli (düz anlam ve yan anlam) göstergebilimsel çözümleme modeli esas alınmıştır. Filmde Osmanlı askerlerinin yer aldığı 20 sahne, sinemasal unsurlar da dikkate alınarak analiz edilmiştir. Elde edilen bulgular, Osmanlı askerlerinin genellikle zayıf, dağınık, ahlaken yoz ve Batılı kahraman figürünün karşısında edilgen bir biçimde temsil edildiğini göstermektedir. Bu temsiller, Batı'nın Doğu üzerindeki kültürel ve ideolojik tahakkümünü meşrulaştıran görsel anlatılar olarak değerlendirilmektedir. Bu bağlamda çalışma, sinemanın ideolojik temsil üretimindeki rolünü ve kültürel belleğin inşasındaki etkisini tartışmaya açmaktadır.

Keywords

Arabistanlı Lawrence , göstergebilimsel analiz , Osmanlı asker temsili , oryantalizm , sinemada ideoloji

The Ideological Representation of the Ottoman Soldier in the Film Lawrence of Arabia Through Barthes’ Semiotic Approach

Abstract

This study analyses the representation of Ottoman soldiers in the 1962 film Lawrence of Arabia through Roland Barthes’s semiotic method. Grounded in Edward Said’s theory of Orientalism, it assumes that Western cinema often portrays Eastern societies in exoticised, stereotypical, and marginalised ways. The primary aim is to reveal how visual depictions of Ottoman soldiers are constructed in the film and how these representations align with Western-centred ideological discourses. The research adopts a qualitative approach, utilising Barthes’s two-tiered model of semiotic analysis—denotation and connotation. Twenty selected scenes featuring Ottoman soldiers are examined through key cinematic elements, including gestures, costumes, lighting, and camera angles. Findings show that Ottoman soldiers are predominantly depicted as weak, disorganised, morally corrupt, and passive figures positioned in contrast to the heroic Western protagonist. These visual narratives function as ideological tools that reinforce Western superiority and legitimise the subjugation of the East. In this sense, the film serves not merely as historical fiction but as a cultural artefact that perpetuates hegemonic representations of “the Other.” This study highlights the role of cinema in producing ideological meaning and shaping cultural memory through visual representations embedded with symbolic and mythic significance.

Keywords

Lawrence of Arabia , semiotic analysis , representation of Ottoman soldiers , orientalism , ideology in cinema

References

• Acar, F. (2023). Arabistanlı Lawrence Filmini Şarkiyatçılık Üzerinden Okumak. Gazi Üniversitesi Kent Çalışmaları Dergisi, 4(1), 4-5.
• Adiansyah, R., Sofia, A., Bensar, M., Adams, A. A., & Barakat, M. A. (2023). Roland Barthes Semiotic Study: Understanding the Meaning Word of ‘Azab, A Reinterpretation for Modern Society. QiST: Journal of Quran and Tafseer Studies, 2(3), 255–274. https://doi.org/10.23917/qist.v2i3.1445
• Akçakaya, U., & Aydoğan, E. (2022). Hatıralar ışığında Şerif Hüseyin İsyanı ve Hicaz Cephesi. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 106, 349–390. https://doi.org/10.33419/aamd.1195609
• Anderson, M. (2013). Lawrence of Arabia: Fact or fiction? The World. https://theworld.org/stories/2013/12/16/lawrence-arabia-fact-or-fiction. Erişim T. 21 Mayıs 2020.
• Barlak, H. (2016). Fahreddin Paşa’nın Hicaz Cephesinde Bayrak Mücadelesi, Studies of the Ottoman Domain, 6(11), 21–35. https://doi.org/10.19039/sotod.20161122497
• Barthes, R. (1972). Mythologies (A. Lavers, Trans.). Farrar, Straus and Giroux. (Orijinal eser 1957). ss. 109–131.
• Barthes, R. (1977). Elements of Semiology (1st ed.). Hill and Wang. ss. 33–46.
• Bouzida, F. (2014). The Semiology Analysis in Media Studies - Roland Barthes Approach. In Proceedings of SOCIOINT14 - International Conference on Social Sciences and Humanities, Istanbul, Turkey (pp. 1001–1002). ISBN: 978-605-64453-1-6
• Buscombe, E. (2009). Lawrence of Arabia by Kevin Jackson. Cinema Journal, 48(2), 161-163. http://www.jstor.org/stable/20484459
• Crowdus, G. (2013). "Lawrence of Arabia", Now in Blu-ray. Cinéaste, 38(2), 42-47. http://www.jstor.org/stable/43500822
• Egan, L. (1948). Lawrence and the Arab Revolt. The Irish Monthly, 76(903), 396–401. JSTOR. http://www.jstor.org/stable/20515858
• Göksu, O., Çakı, C., & Avcı, Ö. (2022). Osmanlı İmparatorluğu’nun Birinci Dünya Savaşı’na Giriş Sürecinin Alman Mizah Dergisi Kladderadatsch’daki Karikatürlerle Temsili. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, (37), 1-30. https://doi.org/10.31123/akil.989314
• Gülşen, E. (2020). Propaganda filmlerinin bir prototipi olarak Arabistanlı Lawrence. Gelibolu’yu Anlamak. https://www.geliboluyuanlamak.com/247_propaganda-filmlerinin-bir-prototipi-olarak-arabistanli-lawrence-enver-gulsen.html. Erişim T. 21 Mayıs 2020.
• Işıkman, N. G. (2009). Amerikan Sinemasının İdeolojik Yapısı Bağlamında Arap Temsili. Marmara İletişim Dergisi, (14), 176-183.
• Karsh, E., & Karsh, I. (1997). Myth in the Desert, or Not the Great Arab Revolt. Middle Eastern Studies, 33(2), 267–312. https://doi.org/10.1080/00263209708701154
• Leach, H. (2006). Lawrence of Arabia: The Life, the Legend. Asian Affairs, 37(1), 72-75. https://doi.org/10.1080/03068370500457460
• Leach, H. (2006). Lawrence's Strategy and Tactics in the Arab Revolt. Asian Affairs, 37(3), 337–341. https://doi.org/10.1080/03068370600906499
• Macfie, A. L. (2007). Representations of Lawrence of Arabia. Journal of Postcolonial Writing, 43(1), 77-87. https://doi.org/10.1080/17449850701219926
• Mazeree, N. S. Q., Ashaari, N., Ramli, N. M., & Zuri, N. A. Z. (2023). A Semiotic Analysis on Confession of a Shopaholic Trailer: Roland Barthes Approach. LET: Linguistics, Literature and Language Teaching Journal, 13(2), 212–232. http://jurnal.uin-antasari.ac.id/index.php
• Nizamoğlu, Y. (2013). 1917 Yılında Hicaz Cephesi: Arap İsyanının Yayılması ve Medine’nin Tahliyesi Programı. Bilig, 66, 123–148.
• Oxman, E. (2010). Sensing the Image: Roland Barthes and the Affect of the Visual. SubStance, 39(2), 71–92.
• Putri, A. F., Inayah, A., & Wageyono, W. (2022). A Semiotic Analysis of Aladdin Movie by Using Roland Barthes Theory. LUNAR (Language and Art), 6(2), 376–385.
• Richards, J., & Hulbert, J. (1984). Censorship in Action: The Case of Lawrence of Arabia. Journal of Contemporary History, 19, 153-170.
• Said, E. W. (1977). Orientalism. The Georgia Review, 31(1), 162–206. https://www.jstor.org/stable/41397448
• Stubbs, J. (2013). "A Sword with Two Edges": Lawrence of Arabia and the End of Empire. Journal of American Studies of Turkey, 37, 11-30.
• Tadros, M. (2011). Introduction: The Pulse of the Arab Revolt. IDS Bulletin, 43(1), 1–15. https://doi.org/10.1111/j.1759-5436.2012.00292.x
• Umunc, H. (2006). In Pursuit of a Futile Fantasy: A Critique of T.E. Lawrence and the Arab Revolt. XV. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, 1–8.
• Weintraub, S. (1964a). Lawrence of Arabia by David Lean; Sam Spiegel. Film Quarterly, 17(3), 51-54. http://www.jstor.org/stable/1210914
• Weintraub, S. (1964b). The Two Sides of "Lawrence of Arabia": Aubrey and Meek. The Shaw Review, 7(2), 54-57. http://www.jstor.org/stable/40682032
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2018). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (11. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.