A Reinterpretation of Habermasian Theory of Communicative Action Through the Gaza Genocide: A Critique of Critical Theory

Year 2025, Issue: 14, 255 - 276, 28.07.2025

Şenay Eray Sarıtaş

https://doi.org/10.54722/iletisimvediplomasi.1687297

Abstract

This study questions the “critical theory” originating from the Second Frankfurt School in the context of the genocide in Gaza. Despite the fact that Israel's attacks on Gaza in 2023 were recognized as “genocide” and “war crimes” under international law, many schools of critical thought in the social sciences remained silent, and some even attempted to justify this genocide. This article aims to analyze the “Principles of Solidarity: A Statement” by thinkers of the Second Frankfurt School, including Habermas, who are expected to be ontologically opposed to the capitalist system, but who support and defend a post-colonial genocide carried out through the collaboration of capitalism and zionism. This declaration, which contradicts the ontological and epistemological principles underlying the critical approach, contributes to the legitimization of the zionist-capitalist system by instrumentalizing the discourse of human rights and democracy. Within the framework of Habermas's theory of communicative action, the inconsistency between the universal ethical principles defended on the theoretical level and the practical stance in the statement requires serious questioning in terms of scientific ethics and methodology. The study finds that critical theory's claim to produce knowledge based on postcolonial system criticism has evolved into a technocratic discourse disconnected from reality in the case of Gaza. Analysis of the contextual meanings of concepts such as “genocide” and “human rights” necessitates a reassessment of the dominant knowledge-power relations in the social sciences literature. In this context, the study reveals the rupture in the theory-practice unity of contemporary critical theory and reopens the debate on the epistemic responsibility of the social sciences in the post-truth era.

Keywords

Critical Theory , Gaza Genocide , Jürgen Habermas , Zionism , discourse analysis

Habermasçı İletişimsel Eylem Kuramının Gazze Soykırımı Üzerinden Yeniden Okuması: Eleştirel Teorinin Eleştirisi

Abstract

Bu çalışma, Gazze’de yaşanan soykırım bağlamında II. Frankfurt Okulu çıkışlı “eleştirel teoriyi” sorgulamaktadır. 2023 yılında İsrail’in Gazze’de gerçekleştirdiği saldırılar, uluslararası hukuka göre “soykırım” ve “savaş suçu” olarak kabul edilmesine rağmen sosyal bilimler alanında eleştirel düşünce okullarının birçoğu sessiz kalmış, hatta bu soykırımı haklı çıkarmaya çalışmıştır. Bu makale, özellikle ontolojik olarak kapitalist sisteme karşı olması beklenen, Habermas’ın da dâhil olduğu II. Frankfurt Okulu düşünürlerinin, kapitalizm ve siyonizmin iş birliği üzerinden yürütülen post-kolonyal bir soykırımı destekler ve savunur nitelikteki “Dayanışma İlkeleri: Bir Açıklama” bildirilerini analiz etmeyi amaçlamaktadır. Eleştirel yaklaşımın temel aldığı ontolojik ve epistemolojik ilkelerle çelişen bu bildiri, insan hakları ve demokrasi söylemini araçsallaştırarak siyonist-kapitalist sistemin meşrulaştırılmasına katkı sunmaktadır. Habermas’ın temsil ettiği iletişimsel eylem kuramı çerçevesinde, teorik düzlemde savunulan evrensel etik ilkeler ile bildirideki pratik tutum arasındaki uyumsuzluk, bilim etiği ve metodoloji açısından ciddi bir sorgulama gerektirmektedir. Çalışmada, eleştirel teorinin post-kolonyal sistem eleştirisine dayalı bilgi üretim iddiasının, Gazze örneğinde hakikatten kopuk bir teknokratik söyleme evrildiği tespit edilmiştir. “Soykırım” ve “insan hakları” gibi kavramların bağlamsal anlamları üzerinden yapılan çözümleme, sosyal bilimler literatüründe egemen bilgi-iktidar ilişkilerinin yeniden değerlendirilmesini zorunlu kılmaktadır. Bu bağlamda çalışma, çağdaş eleştirel teorinin teori-pratik bütünlüğünde yaşadığı yarılmayı ortaya koyarak hakikat sonrası dönemde sosyal bilimlerin epistemik sorumluluğunu yeniden tartışmaya açmaktadır.

Keywords

Eleştirel Teori , Gazze Soykırımı , Jürgen Habermas , Siyonizm , eleştirel söylem analizi

References

• Adorno, T. W., & Horkheimer, M. (2013). Teori ve Pratik Üzerine Bir Tartışma. İstanbul: Metis Yayınları.
• Aksünger, S. (2025). İrlanda, Güney Afrika'nın İsrail'e Karşı Açtığı Soykırım Davasına "Müdahillik" Bildiriminde Bulundu. Anadolu Ajansı. Retrieved from https://www.aa.com.tr/tr/dunya/irlanda-guney-afrikanin-israile-karsi-actigi-soykirim-davasina-mudahillik-bildiriminde-bulundu/3444097?utm# Erişim T. 1 Nisan 2025
• Amnesty International. (2024). 'İnsan Değilmiş Gibi Hiddediyorsun' İsrail'in Gazze'de Filisitinlilere Yönelik Soykırımı. Amnesty.org. Retrieved from https://www.amnesty.org.tr/public/uploads/files/%E2%80%98%C4%B0nsan%20De%C4%9Filmi%C5%9F%20Gibi%20Hissediyorsun%E2%80%99%20%C4%B0srail%E2%80%99in%20Gazze%E2%80%99de%20Filistinlilere%20Y%C3%B6nelik%20Soyk%C4%B1r%C4%B1m%C4%B1.pdf Erişim T. 20 Nisan 2025.
• Anderson, P. (2001). Scurrying Towards Bethlehem. New Left Review.
• Arrighi, G. (2009). The Long Twentieth Centry. Edinburgh: Verso. BBC News Türkçe. (2024). BM: İsrail'in Gazze'de Sağlık Tesislerine Saldırıları İnsanlığa Karşı Suç. BBC News Türkçe. Retrieved from https://www.bbc.com/turkce/articles/cr4xple0pe5o Erişim T. 1 Mart 2025
• Butler, J. (2021). Excitable Speech A Politics of the Performative. New York: Routledge. Cankut, A. (2024). İsrail-Filistin Meselesi ve Son Gazze Çatışmalarının Değerlendirmesi. Yerli Düşünce. 107, 16-21. Deitelhoff, N., Forst, R., & Habermas, J. (2023). Grundsätze der Solidarität. Eine Stellungnahme. Normative Orders. Retrieved from https://www.normativeorders.net/2023/grundsatze-der-solidaritat/ Erişim T. 9 Mart 2025
• Dijk, T. A. (2011). Discourse Studies: A Multidisciplinary Introduction. London: Sage Publications. Euro-Med Human Rights Monitor. (2024). Report: Israel continues to violate ICJ ruling on Gaza. Euro-Med Human Rights Monitor. Retrieved from https://euromedmonitor.org/en/article/6242/Report:-Israel-continues-to-violate-ICJ-ruling-on-Gaza# Erişim T. 1 Mart 2025 Fairclough, N. (2010). Critical Discourse Analysis. London: Routledge.
• Fanon, F. (2007). Yeryüzünün Lanetlileri. İstanbul: Versus Kitap.
• Foucault, M. (2022). Bilginin Arkeolojisi. İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Gee, J. P. (2010). How to do Discourse Analysis: A Toolkit. London: Routledge.
• Habermas, J. (1988). Theory and Practice. the United States of America: Beacon Press.
• Habermas, J. (1993). 'İdeoloji' Olarak Teknik ve Bilim. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Habermas, J. (1996). Between Facts and Norms. Massachusetts: The MIT Press.
• Habermas, J. (1997). Bilgi ve İnsansal İlgiler. İstanbul: Küyesel Yayınları.
• Habermas, J. (1998). Sosyal Bilimlerin Mantığı Üzerine. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Habermas, J. (2001a). İletişimsel Eylem Kuramı Cilt 1: Eylem Rasyonelliği ve Toplumsal Rasyonelleşme . Ankara: Kabalcı Yayınevi.
• Habermas, J. (2001b). İletişimsel Eylem Kuramı Cilt 2: İşlevselci Aklın Eleştirisi Üzerine. Ankara: Kabalcı Yayınevi.
• Habermas, J. (2003). Kamusallığın Yapısal Dönüşümü. İstanbul: İletişim Yayıncılık.
• Habermas, J. (2012). "Öteki" Olmak, "Öteki"yle Yaşamak Siyaset Kuramı Yazıları. İstanbul: apı Kredi Yayınları.
• Habermas, J. (2020). Söylem Etiği. Ankara: Fol Kitap.
• Hardt, M., & Negri, A. (2004). Multitude War and Democracy in the Age of Empire. New York: Penguin Press.
• Harvey, D. (2004). Yeni Emperyalizm. İstanbul: Everest Yayıncılık.
• Harvey, D. (2015). Neoliberalizmin Kısa Tarihi. İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Herzl, T. (2007). Yahudi Devleti. İstanbul: Ataç Yayınları.
• Jay, M. (2014). Diyalektik İmgelem Frankfurt Okulu'nun Tarihi ve Çalışmaları (1923-1950). İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Judt, T. (2005). Postwar A History of Europe Since 1945. New York: Penguin Press.
• Kılıç, M. (2024a). Küresel Kampüs Aktivizmi: Filistin'e Destek Gösterilerine Antidemokratik Müdahaleler. Kriter Dergisi. Retrieved from https://kriterdergi.com/dis-politika/kuresel-kampus-aktivizmi-filistine-destek-gosterilerine-antidemokratik-mudahaleler Erişim T. 1 Mart 2025
• Kılıç, M. (2024b). İsrail’in Hukuk Tanımazlığı Karşısında Uluslararası Yargı Düzeninin ve BM Yapısının İşlevsizliği. Kriter Dergisi. Retrieved from https://kriterdergi.com/dis-politika/israilin-hukuk-tanimazligi-karsisinda-uluslararasi-yargi-duzeninin-ve-bm-yapisinin-islevsizligi Erişim T. 1 Mart 2025
• Kişi, E. (2023). 1948'den Bugüne, Tarihi ve Siyasi Yönleri ile "İsrail-Filistin Sorunu". Anlambilim MTÜ Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 3(1), 262-274.
• Kızılçelik, S. (2008). Frankfurt Okulu. Ankara: Anı Yayınları.
• Kutsal, E. (2009). İsrail Filistin İhtilafı Özelinde Politik Bir Araç Olarak Su. Bilge Stratejisi, 1(1), 88-99.
• Marx, K. (1997). Yahudi Sorunu. Ankara: Sol Yayınları.
• Marx, K. (2011). Kapital. İstanbul: Yordam.
• Miliband, R. (2009). The State in Capitalist Society. New York: Merlin Press.
• Öztürk, A. (2023). Habermas ve İsrail. Politikyol. Retrieved from https://www.politikyol.com/habermas-ve-israil Erişim T. 17 Ocak 2025
• Petras, J. (2014). The Politics of Empire:The US, Israel and the Middle East. Atlanta: Clarity Press. Petras, J., & Veltmeyer, H. (2006). Maskesi Düşürülen Küreselleşme 21. Yüzyılda Emperyalizm. İstanbul: Mephisto.
• Pirinççi, F. (2023). Filistin Sorunu Nedir, Ne Değildir? Kriter Dergisi. Retrieved from https://kriterdergi.com/dosya-filistin-2/filistin-sorunu-nedir-ne-degildir Erişim T. 24 Ocak 2025
• Postone, M. (1996). Time, Labor, and Social Domination. Cambridge: Cambridge University Press.
• Poulantzas, N. (2006). Devlet İktidar Sosyalizm. Ankara: Epos Yayınevi.
• Pusey, M. (1988). Jürgen Habermas Key Sociologists . New York: Routledge.
• Rodinson, M. (1973). Israel: A Colonial-Settler State? New York: Monad Press.
• Said, E. (1980). The Question of Palestine. New York: Vintage.
• Sand, S. (2010). The Invention of the Jewish People . Edinburgh: Verso.
• Schoenman, R. (1992). Siyonizmin Gizli Tarihi. İstanbul: Kardelen Yayınları.
• TAV. (2025). 466. Günde Gazze Soykırımı. Türkiye Araştırmaları Vakfı. Retrieved from https://turkiyearastirmalari.org/2025/01/14/yayinlar/infografik/466-gunde-gazze-soykirimi/ Erişim T. 28 Ocak 2025
• Wallerstein, I. (2011). The Modern World-System IV. London: University of California Press.