1924 Anayasası Döneminde Yürütmenin Olağandışı Düzenleme Yetkisi

Year 2025, Volume: 10 Issue: 2, 743 - 780, 30.09.2025

Muhammed Göçgün , Batuhan Ustabulut

https://doi.org/10.58733/imhfd.1701511

Abstract

1924 Anayasası’nda kuvvetler birliği ve görevler ayrılığı olarak kabul edilen karma bir hükümet modeli benimsenmiştir. Yasama ve yürütme kuvvetlerini yasama organında birleştiren bu Anayasa’da yürütme fonksiyonunun Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu tarafından kullanılabilmesi mümkün hale getirilerek Bakanlar Kuruluna nizamname çıkarabilme yetkisi verilmiştir. Ayrıca 1924 Anayasası döneminde yasama organı, yürütme fonksiyonunun da sahibi olmasına rağmen çıkardığı kanunlarla yürütme organının olağandışı olarak nitelendirilebilecek düzenleyici işlemler yapabilmesine imkan tanımıştır. Yürütme organına verilen bu yetki, yasama ve yürütme organları arasındaki sıkı ilişki ve yürütme organının bağımsız bir şekilde hareket edemiyor olması nedeniyle 1924 Anayasası’nın kabul ettiği karma hükümet sistemi ile ilgilidir. Bu dönemde Bakanlar Kurulunun; bazı koşullarda kendisine tanınan düzenleme yetkisinin sınırlarındaki belirsizliğe ilaveten kanunun uygulanmasına ve kanunun uygulanmasının sona ermesine karar vermesine imkân tanınması, yürütmenin düzenleme yetkisinin “türevsel” niteliği aştığını göstermektedir. Bu durum, yürütmenin yaptığı düzenlemeleri ortaya çıkan etki ve sonuçlar bakımından kanun gücüne yaklaştırmıştır. Bununla birlikte bu dönemde yürütme organının, kendisine verilen olağandışı düzenleme yetkisi kapsamında çıkardığı nizamnamelerin onu yasama alanına yaklaştırdığı kabul edilse bile bu düzenlemelerin kanun hükmünde olduklarını söylemek mümkün değildir. 1971’de Anayasa değişiklikleri ile yürütmeye kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi tanınmıştır. Yürütmenin bu yetkisi 1982 Anayasası’nda da yer almış, ayrıca olağanüstü hallerde yürütmenin olağanüstü hal kanun hükmünde kararnamesi çıkarabilmesi de mümkün kılınmıştır. Nihayet, 2017 Anayasa değişiklikleri ile de Cumhurbaşkanına olağanüstü hal Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarma yetkisi verilmiştir. Böylelikle 1924 Anayasası ile başlayan ve yasama yetkisinin devredilmezliği ile yakın ilişki içerisinde olan, yürütmenin olağandışı düzenleme yapma süreci, yürütmenin aslî nitelikte düzenleme yapma yetkisinin “adının konulduğu” bir noktaya evrilmiştir.

Keywords

1924 Anayasası , Nizamname , Düzenleme Yetkisi , Yasama Yetkisinin Devredilmezliği , Yürütmenin Türevselliği

Extraordinary Regulatory Power of the Executive Body During the Period of the Constitution of 1924

Abstract

The Constitution of 1924 adopted a mixed government model combining unity of powers and separation of functions. The Constitution of 1924, which combines the legislative and executive powers in the legislative body, makes it possible for the executive function to be used by the President and the Council of Ministers, and the Council of Ministers is given the authority to issue regulations. Although the legislative body was also the owner of the executive function during the period of the Constitution of 1924, it allowed the executive body to make regulatory acts that could be described as extraordinary through the laws it enacted. This authority granted to the executive branch is related to the mixed government model adopted by the Constitution of 1924 due to the close relationship between the legislative and executive branches and the inability of the executive branch to act independently. In this period, the Council of Ministers was allowed to decide on the implementation of the law and the termination of the implementation of the law, in addition to the uncertainty in the boundaries of the regulatory power granted to it under certain conditions, and this shows that the regulatory power of executive branch has exceeded its “derivative” character. This situation brought the regulations made by the executive closer to the force of law in terms of the resulting effects and results. However, even if it is accepted that the regulations issued by the executive branch within the scope of the extraordinary regulatory power granted to it in this period brought it closer to the legislative area, it is not possible to say that these regulations had the force of law. The power of the executive branch to issue decrees with the force of law was accepted with the amendments in 1971. This power of the executive was also included in the Constitution of 1982, and it was also made possible for the executive to issue emergency decrees during the state of emergency. Finally, the amendments of 2017 authorized the President to issue emergency decrees. Thus, the process of extraordinary regulation by the executive, which started with the Constitution of 1924 and was in close relation with the principle of nondelegation of legislative power, has evolved to a point where the executive’s power to make substantive regulations has been “named”.

Keywords

The Constitution of 1924 , Regulation , Regulatory Power , Nondelegation of Legislative Power , the Principle of Derivativeness of the Executive Power

References

• ANAYURT, Ömer, Anayasa Hukuku Genel Kısım (Temel İlkeler, Kavram ve Kurumlar), Seçkin Yayınları, Ankara, 2021.
• ARSEL, İlhan, Türk Anayasa Hukukunun Umumi Esasları, Cilt I, Mars Matbaası, Ankara, 1965.
• ATAR, Yavuz, “Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Hukuki Rejimi ve Anayasallık Denetimi”, Anayasa Yargısı Dergisi, Y. 2019, C. 36, S. 1, s. 241-259.
• AYİTER, Ferit, “Millî Korunma Kanunu ve İhtikârla Mücadele”, İzmir Barosu Dergisi, Y. 1942, C. 6-7, S. 4-24, s. 336-342.
• BALTA, Tahsin Bekir, Türkiye’de Yürütme Kudreti, Ajans Türk Matbaası, Ankara, 1960.
• BAŞGİL, Ali Fuat, Esas Teşkilât Hukuku, Cilt I, Fasikül II, Baha Matbaası, İstanbul, 1960.
• BAŞGİL, Ali Fuat, Türkiye Teşkilât Hukukunda Nizamname Mefhumu ve Nizamnamelerin Mahiyeti ve Tâbi Olduğu Hukukî Rejim, Kenan Basımevi ve Klişe Fabrikası, İstanbul, 1939.
• GÖÇGÜN, Muhammed, İdari İşlemin Konu Unsuru, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2017.
• GÖZLER, Kemal, İdare Hukuku, Cilt 1, 3. Baskı, Ekin Basım Yayın Dağıtım, Bursa, 2019,
• GÖZLER, Kemal, Türk Anayasa Hukuku, 3. Baskı, Ekin Basım Yayın Dağıtım, Bursa, 2019.
• GÜNEŞ, Turan, Türk Pozitif Hukukunda Yürütme Organının Düzenleyici İşlemleri, Sevinç Matbaası, Ankara, 1965.
• İBA, Şeref, “Türk Parlamento Hukukunda Yasama Tefsiri”, Ombudsman Akademik, Y. 2022, C. 9, S. 17, s. 43-62.
• KUZU, Burhan, Türk Anayasa Hukukunda Kanun Hükmünde Kararnameler, Üçdal Neşriyat, İstanbul, 1985.
• ONAR, Sıddık Sami, İdare Hukukunun Umumî Esasları, Cilt 1, İsmail Akgün Matbaası, İstanbul, 1966.
• ONAR, Sıddık Sami, “Nizamnameler ve Talimatnameler”, İzmir Barosu Dergisi, Y. 1937, C. 2, S. 3-7, s. 259-274.
• ÖZBUDUN, Ergun, 1924 Anayasası, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2012.
• ÖZBUDUN, Ergun, Türk Anayasa Hukuku, 18. Basım, Yetkin Yayınları, Ankara, 2018.
• ÖZÇELİK, A. Selçuk, Esas Teşkilât Hukuku Dersleri, Cilt II, Fakülteler Matbaası, İstanbul, 1976.
• ÖZÇELİK, A. Selçuk, “Yeni Anayasamız Muvacehesinde Yasama ve Yürütme Organlarının Münasebetleri Hakkında Bazı Düşünceler”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Y. 1961, C. 27, S. 1-4, s. 34-44.
• ÖZTÜRK, K. Burak, Fransız ve Türk Hukukunda İdarenin Düzenleme Yetkisinin Kapsamı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2009.
• SARICA, Ragıp, Türkiyede İcra Uzvunun Tanzim Salâhiyeti, Türk Hukuk Kurumu Yayınları, İstanbul, 1943.
• SÖYLER, Yasin, Yeni Başkanlık Sisteminde Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2018.
• ŞAHİN, Engin, “1921 ve 1924 Anayasalarında Hükümet Sistemleri: “Karma Sistem” Kabulünün Eleştirisi”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, Y. 2024, C. 19, S. 3, s. 820-842.
• ŞİRİN, Tolga, Karşılaştırmalı Anayasa Hukukunda Kanun Kavramı, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2019.
• TANÖR, Bülent, Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri, 23. Baskı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2013.
• TANÖR, Bülent / YÜZBAŞIOĞLU, Necmi, 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku, 20. Bası, Beta Yayınevi, İstanbul, 2020.
• TEZİÇ, Erdoğan, Anayasa Hukuku, 20. Bası, Beta Yayınevi, İstanbul, 2016.
• TEZİÇ, Erdoğan, Türkiye’de 1961 Anayasasına Göre Kanun Kavramı, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1972.
• TÖGEL, Akif, Anayasa Mahkemesi Kararları Işığında Kanun Kavramı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2016.
• United Nations Treaty Collection, (Çevrimiçi) https://treaties.un.org/Pages/overview.aspx?path=overview/definition/page1_en.xml, E.T. 21/06/2025.
• USTABULUT, Batuhan, ABD ve Türkiye’de Yasama ve Yürütme Fonksiyonları Çerçevesinde Yürütmenin Düzenleyici İşlem Yapma Yetkisi, Adalet Yayınları, Ankara, 2023.
• YÜCE, Turhan Tufan, 1924 Anayasası ile 1961 Anayasası Arasında Temel Yapıları Yönünden Bir Karşılaştırma ve Özellikle Danıştay Meselesi, Atatürk Üniversitesi Basımevi, Erzurum, 1971.
• YÜZBAŞIOĞLU, Necmi, 1982 Anayasası ve Anayasa Mahkemesi Kararlarına Göre Türkiye’de Kanun Hükmünde Kararnameler Rejimi, Beta Basım Yayım Dağıtım, İstanbul, 1996.