Hukuki İşlem Teorisi Bağlamında Yapay Zeka Tarafından Gerçekleştirilen İşlemlerde İradenin İsnadı

Year 2025, Volume: 10 Issue: 2, 1283 - 1319, 30.09.2025

Şerafettin Ekici

https://doi.org/10.58733/imhfd.1705205

Abstract

Yapay zeka teknolojilerinin hızlı gelişmesiyle birlikte, hukuki işlemlerde irade beyanının kime isnat edileceği sorusu gündeme gelmeye başlamıştır. Geleneksel hukuki işlem teorisine göre, bir işlemin geçerli olabilmesi için irade beyanının varlığı ve bu beyanın kim tarafından yapıldığının belirlenmesi gereklidir. Ancak yapay zeka sistemleri, özerklikleri ve karmaşık karar alma süreçleri nedeniyle bu geleneksel yaklaşımın sorgulanmasına ve yeniden analiz edilmesine yol açmaktadır.
Bu çalışmada, öncelikle hukuki işlem ve irade beyanı kavramları açıklanmış, ardından yapay zeka sistemleri yeteneklerine ve bilişsel kapasitelerine göre sınıflandırılmıştır. Dar yapay zeka, genel yapay zeka ve süper yapay zeka gibi kategoriler incelenerek, bu sistemlere kişilik tanınıp tanınamayacağı, öğretideki görüşlerle birlikte tartışılmıştır. Yapay zekaya kişilik tanınmasını savunanlar, özerk karar alma yeteneği ve bilinç düzeylerini argüman olarak sunarken, karşıt görüşler ise yapay zekanın bilinç ve sezgiden yoksun olduğunu vurgulamaktadır.
Çalışmanın son bölümünde, yapay zeka tarafından gerçekleştirilen işlemlerde iradenin kime isnat edileceği değerlendirilmiştir. Sahibine, kullanıcısına veya doğrudan yapay zekanın kendisine isnat modelleri ele alınmış ve “bütünleşik kişilik modeli” önerilmiştir. Bu modelde, belirli bir bilinç ve özerklik düzeyine sahip yapay zeka sistemlerine sınırlı kişilik tanınması ancak sorumluluğun bu sistemleri kullanan gerçek kişilere ait olması savunulmuştur.
Sonuç olarak, yapay zeka ile ilgili hukuki belirsizliklerin giderilmesi için yasal düzenlemelerin acilen yapılması ve Türk Borçlar Kanunu’na yapay zeka kaynaklı irade beyanlarını düzenleyen bir hükmün eklenmesi önerilmiştir.

Keywords

hukuki işlem , irade beyanı , yapay zeka , kişilik , bütünleşik kişilik

The Attribution Of Will in Transactions Performed By Artificial Intelligence in the Context of Legal Transaction Theory

Abstract

As artificial intelligence technologies develop rapidly, the question of who should be attributed the declaration of intent in legal transactions has begun to arise. According to traditional legal transaction theory, a transaction must have a declaration of intent in order to be valid, and it must be clear who made that declaration. However, the autonomy and complex decision-making processes of artificial intelligence systems have led to this traditional approach being questioned and analysed again.
This study first explains the concepts of legal transactions and declarations of intent, before classifying artificial intelligence systems according to their capabilities and cognitive capacities. The categories of narrow, general and super artificial intelligence are examined, and the question of whether these systems can be given legal personality is discussed in light of existing views.
The final section of the study evaluates the question of who should be attributed with the will in actions performed by artificial intelligence. Models attributing responsibility to the owner, user or artificial intelligence itself are examined, and an 'integrated personality model' is proposed. According to this model, artificial intelligence systems with a certain level of consciousness and autonomy should be granted limited personality; however, responsibility should lie with the real persons using these systems.
In conclusion, it is recommended that legal regulations be enacted with urgency to resolve legal uncertainties related to artificial intelligence, and that the Turkish Code of Obligations be amended to include a provision regulating artificial intelligence-based expressions of will.

Keywords

legal transaction , declaration of intent , artificial intelligence , personality , integrated personality

References

• ABBOTT, Ryan, “I Think, Therefore I Invent: Creative Computers and the Future of Patent Law”, SSRN Electronic Journal, 2016, s. 1100-1105. (Çevrimiçi) https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2727884 E.T. 10.05.2025
• AKSOY, Ecem, Yapay Zekanın Sorumluluk Hukukundaki Konumu ve Büyük Veri İle İlişkisi, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2022.
• Avrupa Parlementosu, “Report with Recommendations to the Commission on Civil Law Rules on Robotics (Robotikle İlgili Medeni Hukuk Kuralları Hakkında Komisyon’a Sunulan Rapor ve Öneriler)”, 27.01.2017, (Çevrimiçi) https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/A-8-2017-0005_EN.html, E.T. 06.05.2025.
• BACAKSIZ, Pınar/ SÜMER, Seda Yağmur, Robotlar, Yapay Zekâ ve Ceza Hukuku, Adalet Yayınevi, Ankara, 2021.
• BOSTROM, Nick, Superintelligence: Paths, Dangers, Strategies, Oxford University Press, Oxford, 2016, s. 15-45.
• BOZKURT YÜKSEL, Armağan Ebru, Yapay Zekâ Endüstri 4.0 ve Robot Üreticiler Hukukî Bakış, Aristo Yayınevi, İstanbul, 2019.
• BOZKURT YÜKSEL, Armağan Ebru, Buluşçu Yapay Zeka ve Patent Hukuku, Aristo Yayınevi, İstanbul, 2020.
• BRUNDAGE, Miles, “Taking Superintelligence Seriously”, Futures, C. 72, 2015, s. 32-35.
• BRYSON, Joanna J., “Robots Should Be Slaves,” in Close Engagements with Artificial Companions: Key Social, Psychological, Ethical and Design Issues, Ed. Yorick WILKS, Natural Language Processing, John Benjamins Publishing, 2010.
• BRYSON, Joanna J., “Patiency Is Not a Virtue: The Design of Intelligent Systems and Systems of Ethics,” Ethics and Information Technology, C. 20, S. 1, 2018, s. 15-26.
• CALO, Ryan, “Robotics and the Lessons of Cyberlaw”, California Law Review, C.103, 2015, s. 513-563, (Çevrimiçi) https://digitalcommons.law.uw.edu/cgi/viewcontent.cgi?article =1022&context=faculty-articles E.T. 10.05.2025
• COECKELBERGH, Mark, “Robot Rights? Towards a Social-Relational Justification of Moral Consideration”, Ethics and Information Technology, C. 12, S. 3, 2010, s. 209-221.
• ÇEKİN, Mesut Serdar, Yapay Zeka Teknolojilerinin Hukuki İşlem Teorilerine Etkisi, Onikilevha Yayıncılık, İstanbul, 2021.
• DEMİREL, Elif, “Risk ve Uyumda Ekosisteme Açılan Yeni Kapı: AB Yapay Zeka Yasası”, Bilişim Hukuku Güncel Sorunlar-V, Ed. Süleyman YILMAZ, Yetkin Yayınları, Ankara, 2024, s. 203-228.
• DENİZ, Defne, Güven İlkesinin Türk Borçlar Kanunu’ndaki Temsil İlişkisine Yansımaları, Onikilevha Yayıncılık, İstanbul, 2022.
• DOMINGOS, Pedro, The Master Algorithm: How the Quest for the Ultimate Learning Machine Will Remake Our World, Basic Books, New York, USA, 2018.
• DREYFUS, Hubert L. What Computers Can’t Do: A Critique Of Artificial Reason, Harper & Row, New York, USA, 1972.
• DREYFUS, Hubert L./ DREYFUS, Stuart E./ ZADEH, Lotfi A. “Mind over Machine: The Power of Human Intuition and Expertise in the Era of the Computer”, IEEE Expert, C. 2, S. 2, 1987, (Çevrimiçi) https://ieeexplore.ieee.org/document/4307079/ E.T. 10.05.2025.
• DREYFUS, Hubert L., What Computers Still Can’t Do: A Critique Of Artificial Reason, MIT Press, Cambridge, USA, 1992.
• DREYFUS, Hubert L. “Why Heideggerian AI Failed and How Fixing It Would Require Making It More Heideggerian”, Philosophical Psychology, C. 20, S. 2, 2007, s. 247-268.
• DURAL, Mustafa/ SARI, Suat, Türk Özel Hukuku Cilt I Temel Kavramlar ve Medeni Kanunun Başlangıç Hükümleri, 10. Baskı, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2015.
• EKİCİ, Şerafettin, Bilişim ve Teknoloji Hukuku, 3.Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2024.
• EKİCİ, Şerafettin, “New Proposed Personality Model For Artificial Intelligence: Integrated Personality” Bilişim Hukuku Dergisi, C.7, S.1, 2025, s.311-363.
• ELMAS, Çetin, Yapay Zekâ Uygulamaları, 5.Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2021.
• ERGÜL, Ergin, Yapay Zeka ve Hukuk, 2. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2025.
• ERGÜL, Ergin, Avrupa Yapay Zeka Hukuku, Adalet Yayınevi, Ankara, 2025.
• ERSOY, Çağlar, Robotlar, Yapay Zeka ve Hukuk, Onikilevha Yayıncılık, İstanbul, 2019.
• FLORIDI, Luciano, The Ethics of Information, Oxford University Press, Oxford, England, 2014.
• GAYRETLİ AYDIN, Seda, Yapay Zekanın Ürün Sorumluluğu, 2. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2024.
• GOERTZEL, Ben/ PENNACHIN, Cassio, Artificial General Intelligence, Springer, Berlin, 2011.
• GOODFELLOW, Ian/ BENGIO, Yoshua/ COURVILLE, Aaron, Deep Learning, The MIT Press, Cambridge, London, England, 2016.
• GÖZLER, Kemal, Hukuka Giriş, 21. Baskı, Ekin Basım Yayın, Bursa, 2024.
• GUNKEL, David J., Robot Rights, The MIT Press, 2018, s. 45-60.
• GÜÇLÜTÜRK, Osman Gazi, Yapay Zeka ve Verinin Kullanımı, Onikilevha Yayıncılık, İstanbul, 2022.
• GÜLEL, Hazal, Hukuki Açıdan Yapay Zeka, Adalet Yayınevi, Ankara, 2023.
• GÜNERGÖK, Özcan/ KAYIHAN, Şaban, Borçlar Hukuku Dersleri (Genel Hükümler), Umuttepe Yayınları, Kocaeli, 2020.
• HELVACI, Serap, Gerçek Kişiler, 10. Baskı, Legal Yayıncılık, İstanbul, 2023.
• İYİGÜN, N. Öykü, “Yapay Zekâ ve Gelecek: İnsan ve Teknoloji Arasındaki İlişki”, Yapay Zeka Güncel Yaklaşımlar ve Uygulamalar, Ed. N. Öykü İYİGÜN/ YILMAZ, Mustafa K., Beta Yayınevi, İstanbul, 2021.
• KARADENİZ, Salih, “Avrupa Birliği Yapay Zekâ Kanunu’nun Risk Grupları ve İlgililerin Yükümlülükleri Bağlamında İncelenmesi”, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 29, S. 1, 2025.
• KARATEPE KAYA, Meltem, “Yapay Zeka ve Şirketler Arasındaki İlişkinin Türk Şirketler Hukuku Kapsamında Değerlendirilmesi”, Uluslararası Bilişim ve Teknoloji Hukuku Sempozyumu Tebliğler Kitabı, Ed. Şerafettin EKİCİ/ Ekrem SOLAK/ Muhammed Emre AVŞAR, Adalet Yayınevi, Ankara, 2021, s. 127-145.
• KAYA, Mustafa/ YOZGAT, Uğur, “Yapay Zekanın Akademik ve Ticari Alanda Gelişimi: Türkiye İçin Bir Literatür Taraması”, Yapay Zeka Güncel Yaklaşımlar ve Uygulamalar, Ed. N. Öykü İYİGÜN/ Mustafa K. YILMAZ, Beta Yayınevi, İstanbul, 2021, s. 243-270.
• KAYIHAN, Şaban/ÜNLÜTEPE, Mustafa, Medeni Hukuka Giriş ve Türk Medeni Kanunu’nun Başlangıç Hükümleri, 4. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2019.
• KAYNAK BALTA, Büşra, Fikir ve Sanat Serleri Kanunu Kapsamında Eser Kavramı ve Yapay Zekâ Ürünleri, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2021.
• KILIÇOĞLU, Ahmet M., Borçlar Hukuku: Genel Hükümler, 26.Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2022.
• KOCAYUSUFPAŞAOĞLU, Necip, Borçlar Hukuku Genel Bölüm: Borçlar Hukukuna Giriş, 7.Baskı, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2017.
• KOSINSKI, Michal, “Evaluating Large Language Models in Theory of Mind Tasks”, PNAS, C.121, S.45, 2023, (Çevrimiçi) https://www.pnas.org/doi/10.1073/pnas.2405460121 E.T. 09.05.2025
• LANIER, Jaron, You Are Not a Gadget: A Manifesto, Penguin Books, New York, USA, 2011.
• LANIER, Jaron, Who Owns the Future?, Simon&Schuster, New York, USA, 2014.
• LEGG, Shane/ HUTTER, Marcus, “A Collection of Definitions of Intelligence”, Minds and Machines, C.17, S.4, 2007, s. 391-444.
• LINARELLI, John, “Artificial General Intelligence and Contract”, Uniform Law Review, C. 24, S. 2, 2019, s. 330–347.
• MCCARTHY, John/ MINSKY, Marvin/ NATHANIEL, Rochester/ SHANNON, Claude, Proposal for the Dartmouth Summer Research Project on Artificial Intelligence, 31.08.1955, (Çevrimiçi) http://jmc.stanford.edu/articles/dartmouth/dartmouth.pdf, E.T. 05.05.2025.
• METZINGER, Thomas, “Artificial Suffering: An Argument for a Global Moratorium on Synthetic Phenomenology”, Journal of Artificial Intelligence and Consciousness, C. 08, S.1, 2021, s. 45-66.
• NOMER, Haluk Nami/AKBULUT, Pakize Ezgi, Medeni Hukuka Giriş, 10. Baskı, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2024.
• OĞUZMAN, M.Kemal/ BARLAS, Nami, Medeni Hukuk, 30. Baskı, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2024.
• OĞUZMAN, M.Kemal/ ÖZ, M.Turgut, Borçlar Hukuku, Genel Hükümler, C. 1, 15.Baskı, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2017.
• OĞUZMAN, M.Kemal/ SELİÇİ, Özer/ OKTAY-ÖZDEMİR, Saibe, Kişiler Hukuku, 23. Baskı, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2024.
• OKUR, Sinan, Otonom Araçlarda Sözleşme Dışı Hukuki Sorumluluk Yapay Zeka Sorumluluk Doktrinine Mukayeseli Bir Bakış, Adalet Yayınevi, Ankara, 2021.
• ÖZDEMİR, Nadire, “Hukuk Eğitimi ve Yapay Zeka Teknolojileri”, Bilişim ve Hukuk, Ed. Güneş Okuyucu ERGÜN, Yetkin Yayınları, Ankara, 2024, s. 387-404;
• PAGALLO, Ugo, The Laws of Robots: Crimes, Contracts, and Torts, Dordrecht Heidelberg, Springer, New York London, 2013.
• PENROSE, Roger, Shadows of the Mind: A Search for the Missing Science of Consciousness, Oxford Univ. Press, Oxford, England, 1996.
• RUSSELL, Stuart J./ NORVIG, Peter, Artificial Intelligence: A Modern Approach, 4. Baskı, Hoboken, Pearson Yayınları, New Jersey, USA, 2021.
• SEARLE, John R./ DENNETT, D. C./CHALMERS, David John, The Mystery of Consciousness, New York Review of Books, New York, USA, 1997.
• SOLUM, Lawrence B., “Legal Personhood for Artificial Intelligences”, North Carolina Law Review, C. 70, S. 4, 1992, s. 1245-1250.
• SOYLU, Esra, Kişilik Haklarının Korunması Çerçevesinde Sanal Evrenler, Onikilevha Yayıncılık, İstanbul, 2023. Sozluk.gov.tr (ET. 05.03.2022)
• SUTTON, Richard S./ BARTO, Andrew, Reinforcement Learning: An Introduction, 2. Baskı, Cambridge, The MIT Press, London, England, 2020.
• TAŞKIN, Şaban Cankat, “Yapay Zekanın Ceza Muhakemesinde Hüküm Makamında Bulunmasına İlişkin Düşünceler”, Bilişim ve Teknoloji Hukuku Yıllığı 2022, Ed. Şerafettin EKİCİ/ Ekrem SOLAK/ Muhammed Emre AVŞAR, Adalet Yayınevi, Ankara, 2022, s. 147-165.
• TAŞKIN, Zeynep Damla, Sözleşmenin Kurulması, Onikilevha Yayıncılık, İstanbul, 2020.
• TEGMARK, Max, Life 3.0: Being Human in The Age of Artificial Intelligence, Alfred A. Knopf, New York, USA, 2017, s. 45-75.
• TURING, Alan Mathison, “Computing Machinery and Intelligence”, Mind, C. 59, No: 236, 1950, s. 433-460.
• USTAHALİLOĞLU, Mustafa Kenan, İnsan Dışı Varlıkların Hukuki Kişiliği, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2022.
• WANG, Pei, “On Defining Artificial Intelligence”, Journal of Artificial General Intelligence, C. 10, S. 2, 2019, s. 10-15.
• WOOLDRIDGE, Michael J., An Introduction to Multiagent Systems, 2. Baskı, Wiley, Chichester, England, 2012.
• YAMPOLSKIY, Roman V., Artificial Intelligence Safety and Security, CRC Press/Taylor & Francis Group, Boca Raton, USA, 2019.
• YILDIRIM, Abdulkerim, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 15.Baskı, Monopol Yayınları, Ankara, 2024.
• YILMAZ, Atınç, Yapay Zekâ, 8.Baskı, Kodlab Yayın Dağıtım, İstanbul, 2020.
• YILMAZ, Gizem, “Yapay Zeka ve Robotların Sebep Olduğu Zararlardan Doğan Sorumluluğun Kusursuz Sorumluluk Hükümleri Çerçevesinde İncelenmesi”, Uluslararası Bilişim ve Teknoloji Hukuku Sempozyumu Tebliğler Kitabı, Ed. Şerafettin EKİCİ/ Ekrem SOLAK/ Muhammed Emre AVŞAR, Adalet Yayınevi, Ankara, 2021, s. 419-445.
• YILMAZ, Süleyman, Hukuk Başlangıcı, 3. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2024.
• YÜCEL, Gökçen, Yapay Zeka Teknolojilerinin Kolluk Faaliyetlerinde Kullanımı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2024.
• YÜKSEKBAŞ, Raci Çetin, Otonom Araçların Haksız Fiil Sorumluluğu, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2024.
• ZHAO, Jingchen, “Artificial Intelligence and Corporate Decisions: Fantasy, Reality or Destiny”, Catholic University Law Review, C.71, S.4, 2022, s.661-698.