Roma Hukuku'nda Konaklama Yeri İşletenlerin Receptum Sorumluluğu

Year 2025, Volume: 10 Issue: 2, 1451 - 1490, 30.09.2025

Melih Şeker

https://doi.org/10.58733/imhfd.1723553

Abstract

Çalışmamızda Roma Hukuku’nda konaklama yeri işleten kişilerin (cauponum) sorumluluklarına ilişkin bir düzenleme olan receptum cauponum ele alınmıştır. Roma’da o dönem için temel konaklama işletmesi olan hanların pek de güvenilir yerler olmaması nedeniyle hancı ile müşteri arasındaki locatio conductio operisten (eser sözleşmesi) kaynaklanan sorumluluğa ek olarak actio de damno aut furto adversus nautas, caupones, stabularios ve receptum nautarum, cauponum, stabulariorum sorumluluklarının düzenlendiği ve böylece hancıların sorumluluklarının artırıldığı kaynaklardan anlaşılmaktadır. Terimlerden de anlaşılacağı üzere söz konusu düzenlemeler sadece han işletenlere yönelik değildi ve gemi işletenler ile ahır işletenleri de kapsamına almaktaydı. Praetor beyannameleriyle sağlanan bu korumaların, Roma Hukuku’nda locatio conductionun koruyamadığı alana ilişkin olarak geniş bir uygulama imkânı bulduğu ve hanlarda konaklayan kişilerin eşyaları üzerinde önemli bir koruma sağladıkları görülmektedir. Müşterilerin işletmecilere karşı güvenlerinin artırılması ve böylece hancıların müşteri çekebilmesi ve dolayısıyla da ticari ve ekonomik hayata olan etkilerinin sağlıklı bir şekilde devam etmesi için praetor tarafından receptum adı verilen anlaşma tanınmıştır. Günümüz modern hukuklarında da çoğunlukla Roma Hukuku’nda yer aldığı üzere kusursuz bir sorumluluk olma özelliğini koruyan ve bu nedenle de oldukça önem arz eden düzenleme hukukumuzda kendisine Türk Borçlar Kanunu (TBK) m. 576-580 arasında yer bulmaktadır ve tıpkı Roma’da da olduğu üzere konaklama yeri işletenler ile garaj, otopark ve benzeri yerleri işletenler benzer hükümlerle düzenlenmişlerdir.

Keywords

Receptum Cauponum , Receptum Nautarum , Receptum Stabulariorum , Pacta Praetoria , Pactum

The Receptum Liability of Inkeepers in Roman Law

Abstract

In this study, we examine receptum cauponum, a regulation in Roman Law concerning the liabilities of innkeepers (cauponum). It is understood from the historical sources that due to the generally unreliable nature of inns, which were the primary accommodation establishments in Rome at that time, in addition to the liability arising from the locatio conductio operis between the innkeeper and the guest, the actio de damno aut furto adversus nautas, caupones, stabularios and the receptum nautarum, cauponum, stabulariorum liabilities were regulated, thereby increasing the responsibilities of innkeepers. As the terminology suggests, these regulations were not exclusively for innkeepers; they also encompassed ship and stable keepers. It is evident that these protections, established through praetorian edicts, found broad application in Roman Law, covering areas that locatio conductio could not adequately protect. They provided significant protection for the belongings of individuals staying in inns. To enhance customer trust in operators, thereby enabling innkeepers to attract more clients and ensuring the healthy continuation of their commercial and economic impact the praetor recognized an agreement known as receptum. In modern legal systems, this regulation largely maintains its characteristic and is therefore of great importance. In Turkish law, it is found in articles 576-580 of the Turkish Code of Obligations. Similar to Roman Law; inkeepers and operators of garages, parking lots, and similar establishments are subject to analogous provisions.

Keywords

Receptum Cauponum , Receptum Nautarum , Receptum Stabulariorum , Pacta Praetoria , Pactum

References

• ARANGIO-RUIZ, Vincenzo, Responsibilità Contrattuale in Diritto Romano, 2. bs., Napoli, 1933.
• AYİTER, Kudret, “Receptum Nautarum'un Klasik Hukuktan Sonraki Tekamülü ve Grenfell II.108 Papyrus’u”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 12, Sa. 3, 1955, s. 321-335.
• BERGER, Adolf, Encyclopedic Dictionary of Roman Law, 3. bs., The American Philosophical Society, Philadelphia, 1991.
• BERK ERİŞİR, Zeliha Bengi, Roma Hukukunda Sözleşmeye Dayalı Kusursuz Sorumluluk Çerçevesinde Custodia’dan Diligentia’ya Geçiş, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2024.
• BERKİ, Şakir, “Romada Borçların Kaynakları”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 11, Sa. 3, 1954, s. 134-173.
• BIRKS, P. B. H., “The Problem of Quasi Delict”, Current Legal Problems, C. 22, Sa. 1, 1969, s. 164-180.
• BRECHT, Cristoph Heinrich, Zur Haftung der Schiffer im antiken Recht, C. H. Beck, Münih, 1962.
• CANNATA, Carlo Augusto, Ricerche sulla Responsabilità Contrattuale Nel Diritto Romano, A. Giuffrè, Milano, 1966.
• DI MARZO, Salvatore, Roma Hukuku, Ziya Umur (çev.), 2. bs., Sulhi Garan Matbaası, İstanbul, 1959.
• ERDOĞMUŞ, Belgin, Roma Borçlar Hukuku Dersleri, Der Yayınları, İstanbul, 2021.
• GOLDSCHMIDT, Levin, “Das receptum nautarum, cauponum, stabulariorum. Eine geschichtlich- dogmatische Abhandlung”, Zeitschrift für das gesamte Handelsrecht, C. 3, Sa. 1, 1860, s. 58-118.
• GOSCHEN, F. L., Vorlesungen über das gemeine Civilrecht, C. 2, Göttingen, 1839.
• GÜNAL, Ahmet Nadi, Roma Hukukunda Varolmayan Bir Borcun İfası Nedeniyle Sebepsiz Zenginleşme (Condictio Indebiti), Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara, 1996.
• GÜNEŞ CEYLAN, Seldağ, “Roma Hukukunda Contractus (Sözleşme) Pactum (Anlaşma) İlişkisi”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 9, Sa. 1-2, 2004, s. 171-183.
• GÜNVEREN, Güzide Burcu, “The Importance of the Law of the Praetors (Ius Praetorium)”, LXXIIIe Session De La Société Internationale Fernand De Visscher Pour L’histoire Des Droits De L’antiquité - Abstracts, 2019, s. 21-22, (Çevrimiçi) https://www.law.ed.ac.uk/sites/default/files/2022-07/SIHDA%20Abstracts.pdf, E.T. 15.04.2025.
• GÜRTEN, Kadir, “Receptum Nautarum”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 4, Sa. 1, 2013, s. 275-294.
• GÜVEL, Övünç, “Roma Hukukunda Sorumluluk”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 25, Sa. 2, 2017, s. 375-404.
• HOCHSTEIN, Reiner, Obligationes Quasi Ex Delicto, Köln, 1971.
• KARADENİZ, Özcan, Iustinianus Zamanına Kadar Roma’da İş İlişkileri, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara, 1976.
• KARAMAN, Başak, “Roma’da Bankacılık İşlemlerinden Receptum Argentarii”, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü 60. Yıl Armağanı, 2015, s. 529-582.
• KARLOWA, Otto, Römische Rechtsgeschichte: Privatrecht und Civilprozess, Strafrecht und Strafprozess;Erster Teil; Privatrecht, C. 2, Leipzig, 1901.
• KASER, Max, Das Römische Privatrecht (das altrömische, das vorklasssische und klassische Recht), C. 1, 2. bs., C. H. Beck, Münih, 1971 (RPR).
• KASER, Max, Roman Private Law, Rolf Dannenbring (çev.), Butterworths, Durban, 1965 (Private Law).
• KELLER, F. L., Institutionen und Antiquitäten des Römischen Rechtes, Leipzig, 1861.
• KOSCHAKER, Paul / AYİTER, Kudret, Modern Özel Hukuka Giriş Olarak Roma Özel Hukukunun Ana Hatları, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Döner Sermaye İşletmesi Yayınları, İzmir, 1993.
• LENEL, Otto, Das Edictum Perpetuum, 3. bs., Leipzig, 1927.
• MACCORMACK, Geoffrey, “Custodia and Culpa”, Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte, C. 89, Sa. 1, 1972, s. 149-219.
• MEYER-TERMEER, A.J.M, Die Haftung der Schiffer im Griechischen und Römischen Recht, Terra Pub. Co., Zutphen, 1978.
• RADO, Türkân, Roma Hukuku Dersleri: Borçlar Hukuku, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2018.
• ROBY, Henry John, Roman Private Law in the Times of Cicero and of the Antonines, C. 2., University Press, Cambridge, 1902.
• SCHULZ, Fritz, Classical Roman Law, Clarendon Press, Oxford, 1951 (Roman Law).
• SCHULZ, Fritz, “Die Haftung für das Verschulden der Angestellten im Klassischen Römischen Recht”, Zeitschrift für das Privat- und Öffentliche Recht der Gegenwart, C. 38, 1911, s. 9-54 (Die Haftung).
• SOHM, Rudolph, The Istitutes: A Textbook of the History and System of Roman Private Law, James Crawford Ledlie (çev.), 2. bs., Clarendon Press, Londra, 1901.
• SOMER, Pervin, Roma Hukukunda İstisna Akdi (Locatio Conductio Operis), Derin Yayınları, İstanbul, 2008.
• SÖĞÜTLÜ, Özlem, Roma Özel Hukuku: Ders Kitabı, 3. bs., Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2022.
• SÖĞÜTLÜ ERİŞGİN, Özlem, Roma Hukuku’nda Haksız Fiil Benzerleri (Quasi Delicta), İmaj Yayıncılık, Ankara, 2002 (Quasi Delicta).
• SÖĞÜTLÜ ERİŞGİN, Özlem, Roma Hukukunda Tarihsel Gelişimi İçerisinde Contractus (Sözleşme) Kavramı ve Sözleşmesel Sorumluluk Ölçütleri, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2016 (Contractus).
• TAHİROĞLU, Bülent / ERDOĞMUŞ, Belgin, Roma Hukuku Dersleri, Der Yayınları, İstanbul, 2023.
• TAHİROĞLU, Bülent, Roma Borçlar Hukuku, Der Yayınları, İstanbul, 2023.
• TALAMANCA, Mario, Istituzioni di Diritto Romano, 7. bs., Dott. A. Giuffrè Editore, Milano, 1990.
• TAMER, Diler, Roma Hukuku, C. 2, Legal Yayıncılık, İstanbul, 2021.
• TAMER GÜVEN, Diler, Culpa in Eligendo (Yardımcı Şahsı Seçmede Kusur Nedeniyle Sözleşmeden Doğan Sorumluluk), Der Yayınları, İstanbul, 2001.
• TANDOĞAN, Halûk, “Otelcilerin Mes’uliyeti”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 12, Sa. 3, 1955, s. 201-239.
• UÇARYILMAZ, Talya Şans / EMİROĞLU, Haluk, “Roma Hukukunda Haksız Fiil ve Suç İlişkisi Işığında Tazminatın Cezalandırıcı Fonksiyonu”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 69, Sa. 2, 2020, s. 835-868.
• UMUR, Ziya, Roma Hukuku Ders Notları, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2010 (Ders Notları).
• UMUR, Ziya, Roma Hukuku Lügatı, Fakülteler Matbaası, İstanbul, 1983 (Lügat).
• WYSS, P. F., Die Haftung für fremde Culpa nah römischen Recht, Zürih, 1867.
• YEŞİLLER, Mehmet, “Roma Hukuku’nda Gemi, Han ve Ahır İşletenlerin Receptum Sorumluluğu”, Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C. 3, Sa. 1, 2013, s. 177-191.
• ZIMMERMANN, Reinhard, “Innkeepers’ Liability”, Max Planck Encyclopedia of European Private Law, 2012, (Çevrimiçi) https://max-eup2012.mpipriv.de/index.php/Innkeepers%E2%80%99_Liability, E.T. 15.04.2025 (Inkeepers’).
• ZIMMERMANN, Reinhard, The Law of Obligations: Roman Foundations of the Civilian Tradition, Clarendon Press, Oxford, 1996 (The Law of Obligations).
• ZİLELİOĞLU, Hilâl, “Roma Hukukunda Gözetim (Custodia) Sorumluluğu”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1985 (Custodia).
• ZİLELİOĞLU, Hilâl, “Roma Hukukundaki Sorumluluk Ölçütlerine Genel Bir Bakış”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 39, Sa. 1, 1987, s. 241-264 (Sorumluluk).