Milletlerarası Özel Hukuk Bağlamında Sınır Ötesi Rekabetin Engellenmesinde Etki Doktrini Üzerine Değerlendirme

Year 2025, Volume: 10 Issue: 2, 1053 - 1079, 30.09.2025

Erman Eroğlu

https://doi.org/10.58733/imhfd.1758091

Abstract

Milletlerarası ekonomik ilişkilerin yoğunlaştığı günümüz dünyasında, sınır ötesi nitelik taşıyan rekabet ihlallerine uygulanacak hukuk kurallarının tespiti hem teorik hem de uygulamaya dönük ciddi tartışmaları beraberinde getirmektedir. Bu bağlamda “etki doktrini”, özellikle rekabet hukukunda, yetki ve uygulanacak hukuk bakımından belirleyici bir ilke olarak öne çıkmaktadır. Makalede etki doktrininin, milletlerarası özel hukuk bakımından işlevi ele alınmış; bu ilkenin, 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’un 2. maddesi ile 5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun’un 38. maddesi çerçevesinde Türk hukukundaki yeri incelenmiştir. Bununla birlikte, Anglo-Amerikan ve Avrupa Birliği hukuk sistemlerinde etki doktrininin gelişimi ve uygulama biçimleri mukayeseli olarak değerlendirilmiş; özellikle “doğrudan, önemli ve öngörülebilir etki” kriterlerinin uygulamadaki karşılığı irdelenmiştir. Rekabet Kurulu’nun, sınır ötesi nitelikteki işlemler bakımından verdiği bazı emsal kararlar üzerinden yabancı teşebbüslerin Türkiye piyasasına etkileri somut olarak ortaya konmuştur.

Keywords

Milletlerarası Rekabet Hukuku , Uygulanacak Hukuk , Rekabetin Engellenmesi , Etki Doktrini

Evaluation of the Effects Doctrine in Preventing Cross-Border Competition in the Context of Private International Law

Abstract

In the contemporary global economic landscape, characterized by intensified international economic relations, the determination of applicable legal rules to address cross-border competition infringements gives rise to substantial theoretical and practical debates. In this context, the "effects doctrine" emerges as a pivotal principle, particularly in terms of jurisdiction and applicable law in competition law. The present article undertakes an examination of the function of the effects doctrine from the perspective of private international law, and proceeds to analyze its place within the framework of Turkish law. This analysis is informed by two fundamental legal instruments: Article 2 of the Law No. 4054 on the Protection of Competition and Article 38 of the Law No. 5718 on Private International Law and Procedural Law. Furthermore, a comparative analysis of the development and application of the effects doctrine within the legal systems of the Anglo-American and European Union is conducted, with particular attention paid to the practical application of the criteria of "direct, substantial, and reasonably foreseeable effect." A thorough examination of select landmark decisions issued by the Turkish Competition Authority pertaining to cross-border conduct illuminates the tangible impact of foreign enterprises on the Turkish market.

Keywords

International Competition Law , Applicable Law , Restriction of Competition , Effects Doctrine

References

• ARI, Buket, “Rekabet İhalelerinden Doğan Uyuşmazlıklara Uygulanacak Hukukun Tespiti”, Rekabet Dergisi, Yıl: 2013, C. 14, S. 1, s. 3-40.
• BRILMAYER, Lea, “The Extraterritorial Application of American Law: A Methodological and Constitutional Appraisal”, Law and Contemporary Problems, C. 50, Yaz 1987, s. 11–38.
• BRODER, Douglas, US Antitrust Law and Enforcement, 3. Basım, Oxford University Press, Oxford, 2016.
• CAN, Hacı, Avrupa Birliği İç Pazar Hukuku, Adalet Yayınları, Ankara, 2008.
• CAN, Hacı / ERGENE, Deniz / ŞAHAN, Ferit Çağdaş / ÖZTÜRK, Esra, Milletlerarası Özel Hukuk, 7. Basım, Adalet Yayınevi, Ankara, 2025.
• ÇELEN, Aydın/ ERALP, Erman, “Türk Rekabet Hukuku Mevzuatı Uyarınca Etki Doktrini,” Articletter Dergisi, Y. 2018, S. 21, s. 7-20.
• ÇELİKEL, Aysel / ERDEM, B. Bahadır, Milletlerarası Özel Hukuk, 16. Basım, Beta Yayınları, İstanbul, 2020.
• DAMRO, Chad, “Building an International Identity: The EU and Extraterritorial Competition Policy”, Journal of European Public Policy, Y. 2001, C. 8, S. 2, s. 208–227.
• DANOV, Mihail, Private International Law and Competition Litigation in a Global Context, Bloomsbury Publishing, Cambridge, 2023.
• DERE, Gülçin, Uluslararası Hukuk Bağlamında Rekabet Otoritelerinin Yetki Sorunu ve Türkiye İçin Çözüm Önerileri, (Rekabet Kurumu Uzmanlık Tezi, Rekabet Kurumu), 2012.
• DI GIO, Alessandro, “Contract and Restitution Law and the Private Enforcement of EC Competition Law”, World Competition, Kluwer Law International, Y. 2009, C. 32, S. 2, s. 199–220.
• EROL, Kemal, Rekabet Kurallarının Ülke Dışı Uygulanması, (Rekabet Kurumu Uzmanlık Tezi, Rekabet Kurumu), Ankara, 2000.
• EZRACHI, Ariel, EU Competition Law: An Analytical Guide to the Leading Cases, 5. Basım, Bloomsbury, Oregon, 2016.
• FOOER, Albert / CUNEO, Jonathan, The International Handbook on Private Enforcement of Competition Law, 2. Basım, Edward Elgar Publishing Limited, Cheltenham, 2012.
• FOX, Eleanor M., “Extraterritorial Jurisdiction, Antitrust, and the EU Intel Case: Implementation, Qualified Effects, and the Third Kind,” Fordham International Law Journal, Y. 2019, C. 42, s. 981-997.
• GERBER, David J., Competition Law and Antitrust, Oxford University Press, Oxford, 2020.
• GÜNGÖR, Gülin, Türk Milletlerarası Özel Hukuku, 2. Basım, Yetkin Yayınları, Ankara, 2021.
• GÜVEN, Pelin, “Rekabetin Engellenmesi Halinde Uygulanacak Olan Hukukun Karşılaştırmalı Hukuk Açısından Değerlendirilmesi”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Y. 2011, S. 1, s. 429–466.
• HANDLER, Milton, “The Supreme Court and the Antitrust Laws: A Critic’s Viewpoint”, Georgia Law Review, Y. 1967, C. 1, S. 3, s. 339–362.
• HELLNER, Michael, “Private International Enforcement of Competition Law: The Application of Foreign Competition Law”, Yearbook of Private International Law, Swiss Institute of Comparative Law, Y. 2002, S. 4, s. 357–401.
• HERDEGEN, Mathias, Principles of International Economic Law, Oxford University Press, Oxford, 2024.
• HUYSAL, Burak, “Yabancı Unsurlu Rekabet İhlallerine Uygulanacak Hukuk”, Rekabet Dergisi, Y. 2012, C. 13, S. 2, s. 69–94.
• JONES, Alison/ SUFRIN, Brenda, EU Competition Law: Text, Cases, and Materials, 7. Basım, Oxford University Press, Oxford, 2019.
• KARAUZ, Agah Kürşat / IŞIK, Halil Alperen, “Rekabet Kurallarının Yer Bakımından Uygulanması”, Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi, Y. 2016, C. 1, S. 1, s. 283–298.
• KAVA, Samuel F., “The Extraterritorial Application of the Sherman Anti-Trust Act in the Age of Globalization: The Need to Amend the Foreign Trade Antitrust Improvements Act (FTAIA) & Vigorously Apply International Comity”, Journal of Business & Technology Law, Y. 2019, C. 15, s. 135–1622.
• KAYIŞ, Bengü, Haksız Rekabetten Doğan Kanunlar İhtilafı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2012.
• MARTYNISZYN, Marek, “Developing Countries’ Experience with Extraterritoriality in Competition Law”, (Çevrimiçi) https://unctad.org/system/files/official-document/ditccplp2021d3_en.pdf, E.T. 01.04.2025.
• MARTYNISZYN, Marek, “Extraterritoriality in Competition Law: Changing Frictions”, Research Handbook on Extraterritoriality in International Law, Ed. Austen PARRISH / Cedric RYNGAERT, Massachusetts, Edward Elgar Publishing, 2023, s. 389-411.
• NOMER, Ergin, Devletler Hususi Hukuku, 22. Basım, Beta Yayınları, İstanbul, 2017.
• PAPADOPULOS, Anestis, The International Dimension of EU Competition Law and Policy, Cambridge University Press, Cambridge, 2010.
• PARRISH, Austen L., “Evading Legislative Jurisdiction”, Notre Dame Law Review, Y. 2012, C. 87, s. 1673–1708.
• PHILLIPS-SAWYER, Laura, “Jurisdiction beyond Our Borders: United States v. Alcoa and the Extraterritorial Reach of American Antitrust, 1909–1945”, Antimonopoly and American Democracy, Ed. Daniel A. CRANE / William J. NOVAK, New York, Oxford Academic, 2023, s. 278-318.
• PHILIPS SAWYER, Laura, U.S. Antitrust Law and Policy in Historical Perspective, Harvard Business School Working Paper, No. 19-110, 2019.
• RODGER, Barry J., “EU Competition Law and Private International Law: A Developing Relationship”, Handbook on European Competition Law, Ed. Ioannis LIANOS – Damien GERADIN, Cheltenham, Edward Elgar Publishing, 2013, s. 456-490.
• SAMIE, Najeeb, “The Doctrine of ‘Effects’ and the Extraterritorial Application of Antitrust Laws”, University of Miami Inter-American Law Review, Y. 1982, C.14, S. 23, s. 23–59.
• SARIÖZ, Ayşe İpek, Haksız Rekabetten Doğan Uyuşmazlıklarda Uygulanacak Hukuk ve Yetkili Mahkeme, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2012.
• SCOTT, Joanne, “Extraterritoriality and Territorial Extension in EU Law,” American Journal of Comparative Law, Y. 2014, C. 62, S. 1, 2014, s. 87-125.
• ŞANLI, Cemal / ESEN, Emre / ATAMAN FİGANMEŞE, İnci, Milletlerarası Özel Hukuk, 11. Basım, Beta Yayınları, İstanbul, 2024.
• ÖZEL, Sibel/ ERKAN, Mustafa/ PÜRSELİM, Hatice Selin/ KARACA, Hüseyin Akif, Milletlerarası Özel Hukuk, 3. Basım, Onikilevha Yayıncılık, İstanbul, 2024.
• ÖZTEKİN GELGEL, Günseli, Akit Dışı Borç İlişkilerine Uygulanacak Hukuk Hakkında Avrupa Düzenlemesi, Beta Yayınevi, İstanbul, 2006.
• ÖZTÜRK, Necla/ KUŞCU, Döndü, “Türk Milletlerarası Usul Hukuku Bağlamında Yargılama Yetkisinin Çatışması”, Africa: 2nd International Conference on New Horizons in Sciences, Ed. Mehmet Fırat BARAN, Ankara, Academy Global Publishing House, 2023, s. 15–21.
• TARMAN, Zeynep, Derya, Haksız Rekabetten ve Aldatıcı Reklamlardan Doğan Uyuşmazlıklarda Uygulanacak Hukuk, Beta Yayınevi, İstanbul, 2011.
• TEKİNALP, Gülören/ TEKİNALP, Ünal, “Türk Rekabet Hukukunda Etki İlkesi”, Prof. Dr. Tuğrul Ansay’a Armağan, Ed. Sabih ARKAN/ Aynur YONDALIK, Ankara, Seçkin Yayıncılık, 2006, s.325-346.
• TİRYAKİOĞLU, Bilgin, “Genel Olarak Haksız Fiillere, Haksız Rekabete ve Rekabetin Engellenmesine Uygulanacak Hukuk”, Avrupa’da Devletler Özel Hukuku ve Yeni Türk Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun’un Akitler ve Ticaret Hukukuna İlişkin Hükümleri, Ed. Koç Üniversitesi, İstanbul, Koç Üniversitesi Dr. Nüsret-Semahat Arsel Uluslararası Ticaret Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi Konferans Yayınları, 2010, s. 211-218.
• TİRYAKİOĞLU, Bilgin, Rekabet Hukukundan Doğan Kanunlar İhtilafı, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara, 1997.
• TRENOR, John A., “Jurisdiction and the Extraterritorial Application of Antitrust Laws after Hartford Fire”, University of Chicago Law Review, Y. 1995, C. 62, S. 4, s. 1583–1617.
• UDIN, Andrew C., “Slaying Goliath: The Extraterritorial Application of U.S. Antitrust Law to OPEC”, American University Law Review, Y. 2001, C. 50, S. 5, s. 1321–1374.
• ÜSTÜNDAĞ, Bahar, “Rekabet Kurallarının Ülke Dışı Uygulanmasından Doğan Bağlama Kuralı: Pazar Üzerine Doğrudan Etki (MÖHUK m. 38)”, Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi, Y. 2022, C. 12, S. 1, s. 329–379.
• YANKIN, Rağbe, “Türk Rekabet Hukukunda Etki Prensibinin Rekabet Kurumu Uygulamalarına Yansıması”, Terazi Hukuk Dergisi, Y. 2022, C. 17, S. 191, s. 138–147.