Milletlerarası Usul Hukukunda Bekletici Sorun

Year 2020, Volume: 7 Issue: 2, 213 - 258, 21.01.2021

Işıl Egemen

Abstract

Devlet mahkemeleri nezdinde devam eden bir yargılamada, başka bir mahkeme nezdinde devam eden bir davanın sonucunun belirleyici olması durumunda, mahkeme söz konusu davanın beklenmesine karar verebilir. Hâkimin bekletici sorun yapma kararı 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanununda düzenlenmiş olmakla birlikte, bu konuda bir düzenlemenin yer almadığı mülga 1086 Sayılı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu döneminde de hâkimin bekletici sorun kararı verebilmesi hem yargı içtihatlarında hem de öğretide kabul edilmekteydi. Bir Türk mahkemesinin başka bir Türk mahkemesi nezdindeki yargılamayı bekletici sorun yapabilmesi tartışmalı değildir. Ancak Türkiye’deki bir mahkemenin, sonucu kararını etkileyebilecek yabancı devlet nezdinde devam eden bir davayı bekletici sorun yapıp yapamayacağı hususu hakkında, öğretide ve Yargıtay içtihatlarında görüş birliği yoktur. Bu durum 6100 s. HMK döneminde de açıklığa kavuşturulmuştur değildir. Yabancı devlet mahkemelerinde devam eden yargılamaların bekletici sorun yapılması, Türk hukuku açısından yabancılık unsuru içerdiğinden, aynı zamanda Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku kapsamında da değerlendirilmesi gerekir. 5718 s. Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanunda da bu konuda açık bir hüküm yoktur. Sonuç olarak, yabancı mahkeme ya da hakem kararlarının bekletici sorun yapılabilmesi ile alakalı mevzuatta açık bir düzenleme yer almamaktadır. Çalışmamızda bekletici sorun kararının hukuki niteliği, şartları incelendikten sonra, Alman ve İsviçre Medeni Usul Kanunlarındaki düzenlemeler ve içtihatlar da dikkate alınarak, Türk hukuku açısından bir sonuca varılmaya çalışılacaktır.

Keywords

Bekletici sorun, bekletici mesele, mesele-i müstehire, ön sorun, milletlerarası derdestlik, lis pendens

Suspension by Reason of Prejudicial Question in International Procedural Law

Abstract

The court may decide to suspend a pending trial by reason of prejudicial question, if the outcome of an ongoing trial before another state court is decisive in a case. Although the suspension by reason of prejudicial question has been regulated in the Code on Civil Procedure No. 6100, the ability of the judge to decide on suspension was accepted both in the doctrine and case law in the period of the abrogated Code on Civil Procedure No. 1086. where there wasn’t a regulation about it. Therefore, it hasn’t been a controversial issue that a Turkish court could suspend the pending trial until the decision of another Turkish court. However, there isn’t a conciliation about the question whether a Turkish court can suspend the trial until the decision of a foreign court. This controversy has not been brought to light in the Code on Civil Procedure No. 1086. Suspending a pending trial until the decision of a foreign state court should also be evaluated within the scope of International Private Law and Procedural Law, as it contains a foreign element in terms of Turkish law. There is no clear provision in this regard in the Law on Private International Law and Procedural Law No. 5718. Consequently, there is no explicit regulation in the Turkish legislation related to the suspension of the Turkish court’s trial until the decision of a foreign court or an arbitral tribunal. In the drafting period of the Code on Civil Procedure No. 6100, German and Swiss Codes on Civil Procedure had been taken into consideration. In our study, it will be tried to reach a conclusion in this matter in terms of Turkish law by taking the regulations and jurisprudence in comparative law into account.

Keywords

Prejudicial question, suspension of trial, pending legal action in international procedural law, lis pendens, foreign court decision

References

• Akgün-Tekgül, Cansu, “Brüksel 1bis Tüzüğü ile Avrupa Birliği Genel Veri Koruma Tüzüğü Çerçevesinde Kişisel Verilerin İhlaline İlişkin Özel Hukuk Uyuşmazlıklarında Milletlerarası Yetki Kuralları”, Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 9, S. 1, 2019, s. 234-275.
• Akıncı, Ziya, Milletlerarası Özel Hukuk, Vedat Kitapçılık, 2020.
• Akıncı, Ziya, Milletlerarası Usul Hukukunda Yetki Sözleşmelerine Dayanan Yabancı Derdestlik, Seçkin Yayıncılık, 2002 (Yabancı Derdestlik).
• Alangoya, H. Yavuz; Yıldırım, M. Kamil; Deren-Yıldırım, Nevhis, Medeni Usul Hukuku Esasları, 7. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul, 2011.
• Aşık, İbrahim, Medenî Usul Hukukunda Bekletici Sorun, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2012.
• Atalı, Murat; Ermenek, İbrahim; Erdoğan, Ersin, Medenî Usûl Hukuku, 2. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2019.
• Aydın, Buket Sevin, Bekletici Sorun, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2012.
• Bayraktaroğlu Özçelik, Gülüm, Milletlerarası Usûl Hukukunda Paralel Davalar, Yetkin Yayınevi, Ankara, 2016.
• Belgesay, Mustafa Reşit, Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu Şerhi, 4. Bası, Duygu Matbaası, İstanbul, 1956.
• Berkin, Necmeddin M., Medeni Usul Hukuku Esasları, Hamle Matbaası, İstanbul, 1969.
• Bilge, Necip; Önen, Ergun, Medeni Yargılama Hukuku, Sevinç Matbaası, Ankara, 1978. Can, Hacı; Tuna, Ekin, Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku, Adalet Yayınevi, Ankara, 2020.
• Canbeldek-Akın, Özlem, “Türk Milletlerarası Usul Hukukunda Boşanma Davalarında Milletlerarası Derdestlik”, Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Mayıs- Haziran 2019, C. 14, S. 177-178, ss. 1335-1341.
• Canbeldek Akın, Özlem, Milletlerarası Derdestlik (Lis Pendens), On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2019 (Lis Pendens).
• Çelikel, Aysel, “Devletler Özel Hukuku’nun Konusuna Giren Uyuşmazlıklarda Anayasal Denetim”, Anayasa Yargısı, 1991, s. 209-224.
• Çelikel, Aysel; Erdem, Bahadır, Milletlerarası Özel Hukuk, 16. Bası, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2020.
• Direnisa, Efe, “İhtiyati Tedbir Kararına Muhalefet Düzenlemesinin (HMK M. 398) İptal Edilmesi ve İptal Kararlarının Sonuçları Hakkında Bir Değerlendirme”, Hukuk ve Adalet Eleştirel Hukuk Dergisi, Cilt 11, Sayı 25, 2019, s. 97-176.
• Doğan, Vahit “Türk Hukukunda Yabancı Derdestliğin Nazara Alınması”, Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni, Y. 2002, S.:2, 2002. (Türk Hukukunda Yabancı Derdestlik)
• Doğan, Vahit, Milletlerarası Özel Hukuk, 6. Baskı, Savaş Yayınevi, Ankara, 2020. (Milletlerarası Özel Hukuk)
• Dönmez, İrfan, Markalar ve Haksız Rekabet Davaları, 2. Bası, İstanbul, 1992.
• Ekşi, Nuray “Avrupa Birliği Brüksel II bis Tüzüğüne Göre Boşanma Davalarında Üye Devlet Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 11, Özel S. 2009, s. 1139-1168.
• Ekşi, Nuray, Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi, 2. Bası, İstanbul, Beta Yayıncılık, 2000.
• Ekşi, Nuray, Yabancı Mahkeme Kararlarının Tanıması ve Tenfizi, Beta Yayınevi, 2013.
• Elçin, Doğa, “Milletlerarası Özel Hukukta Ön Sorun”, TAAD, Yıl:9, Sayı:33, 2018, 211-241.
• Erdoğan, Ersin, “Milletlerarası Derdestlik (Lis Alibi Pendens)”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 16, Sayı 2014 (Prof. Dr. Hakan Pekcanıtez’e Armağan), 2014, s. 1857-1884.
• Gasser, Dominik; Rickli, Brigitte, Schweizerische Zivilprozessordnung (ZPO) Kurzkommentar, 2. Nachgeführte Auflage, Dike Verlag AG, 2014.
• Görgün, L. Şanal; Börü, Levent, Toraman, Barış; Kodakoğlu, Mehmet, Medenî Usul Hukuku, 8. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2019.
• Gülgeç, Yahya Berkol, Lex Superior İlkesi : Hukukî Geçerliliği ve Uygulaması, On İki Levha Yayıncılık, 2018.
• Güven, Pelin, Tanıma-Tenfiz, Yetkin Yayıncılık, 2013.
• İyilikli, Ahmet Cahit «Hukuk Yargılamasında Dava Sebebi Üzerine Bir İnceleme”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt:3, Sayı:2, Yıl 2012, s. 83-157.
• J. Frei, Nina ZPO, Band I: Art. 1-149 ZPO; Band II: Art. 150-352 ZPO und Art. 400- 406 ZPO, Schweizerische Zivilprozessordnung, BK - Berner Kommentar, 2012.
• Jenny, Reto M.; Jenny, Daniel, ZPO Kommentar, Schweizerische Zivilprozessordnung, 2., überarbeitete Auflage, 2015.
• Karslı Abdurrahim, Medeni Usul Hukukunda Usuli İşlemler, İstanbul, 2001.
• Karslı, Abdurrahim, Medeni Muhakeme Hukuku Ders Kitabı, Alternatif Yayıncılık, İstanbul 2011.
• Kaufmann, Martin ZPO, Schweizerische Zivilprozessordnung Kommentar, 2. Auflage, Dike Verlag AG, 2016.
• Konan, Belkıs, “1915 Tarihli “Memâlik-i Osmaniye’de Bulunan Ecanibin Hukuk ve Vezaifi Hakkında Kanun-ı Muvakkat”a Göre Yabancıların Osmanlı Devletinde Hukuki Durumunun Değerlendirilmesi”, I. Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri, s.s. 225-245.
• Kuru, Baki, Hukuk Muhakemeleri Usulü, Cilt 2-3, İstanbul, 2001.
• Kuru, Baki, İstinaf Sistemine Göre Yazılmış Medeni Usul Hukuku Ders Kitabı, 3. Baskı, Yetkin Yayınları, 2019.• Kuru, Baki, Medeni Usul Hukuku El Kitabı, C:1, Yetkin Yayınları, Ankara, 2020.
• Kuru, Baki; Arslan, Ramazan; Yılmaz, Ejder, Medeni Usul Hukuku, Ankara 2014.
• Muşul, Timuçin, Medenî Usul Hukuku, 3. Baskı, Adalet Yayınevi, 2012.
• Nomer, Ergin, Devletler Hususî Hukuku, Yenilenmiş 22. Bası, Beta Yayınevi, 2017.
• Nomer, Ergin, Milletlerarası Usul Hukuku, 2. Bası, Beta Yayınevi, 2018.
• Özgenç, Zeynep, «Brüksel I Bis Tüzüğü Uyarınca Yetki Anlaşmalarının Geçerliliği», Public and Private International Law Bulletin, Cilt 37, Sayı 2, 2017, s. 641-669.
• Özkaya-Ferendeci, Hamide Özden, Kesin Hükmün Objektif Sınırları, On İki Levha Yayıncılık, 2009.
• Pekcanıtez, Hakan, “Bekletici Sorun”, Ege Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 1980, Cilt: 1, Sayı: 1-4, s. 249-275.
• Pekcanıtez, Hakan; Atalay, Oğuz; Özekes, Muhammet, Medenî UsûI Hukuku, On İki Levha Yayıncılık, Ankara 2020.
• Postacıoğlu, İlhan E., Medeni Usul Hukuku Dersleri, Sulh Garan Matbaası, İstanbul, 1975.
• Postacıoğlu, İlhan E.; Altay, Sümer Medenî Usul Hukuku Dersleri, Vedat Kitapçılık, 2015.
• Rauscher, Thomas; Krüger, Wolfgang, Münchener Kommentar zur ZPO, 6. Auflage 2020.
• Reuß, Philipp M., “Internationale Rechtshängigkeit im Zivilprozess”, JURA Heft 31. Jahrgang, 1/2009, S. 1-8.
• Schmidt, Alpmann, Internationales Privatrecht, 5. Auflage, Münster, 2013.
• Schwander, Ivo “Rechtsprechung zum Internationalen Sachen-, Schuld-, Gesellschafts-und Zwangsvollstreckungsrecht.” Swiss Review of International and European Law, Cilt 19, Sayı 3, 2009, s. 407-430.
• Seviğ, Muammer Raşit, Devletler Hususi Hukuku, 2. Cilt, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1943.
• Siehr, Kurt, Internationales Privatrecht, Heidelberg, 2001.
• Sökmen-Güler, Ekin, Milletlerarası Derdestlik, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı, 2019.
• Stein, Friedrich; Jonas, Martin, Kommentar zur Zivilprozessordnung, 23. Auflage herausgegeben von Reinhard Bark und Herbert Roth Band3 §§ 148-270, Tübingen, 2016.
• Süral Efeçınar, Ceyda, “Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisine Etkisi”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S. 100, 2012, ss. 168-216.
• Şanlı, Cemal, Uluslararası Ticari Akitlerin Hazırlanması ve Uyuşmazlıkların Çözüm Yolları, 7. Bası, Beta Yayınları, 2019.
• Şanlı, Cemal; Esen, Emre; Ataman-Figanmeşe, İnci, Milletlerarası Özel Hukuk, 8. Bası, İstanbul, 2020.
• Şensöz-Malkoç, Ebru, Aile Hukukuna İlişkin Yabancı Kararların Tanınması, On İki Levha Yayıncılık, 2017.
• Tan Dehmen, Mine, “Türk Vatandaşlarının Kişi Hallerine İlişkin Davalarda Yetki (MÖHUK md. 41)”, Public and Private International Law Bulletin, Volume: 33, Issue: 1, 2013.
• Tanrıver, Süha, Medenî Usul Hukukunda Derdestlik İtirazı, Adalet Yayınevi, Ankara 2007.
• Tanrıver, Süha, Medenî Usûl Hukuku, Tümüyle Gözden Geçirilmiş, Yenilenmiş ve Genişletilmiş 2. Bası, Cilt 1, Yetkin Yayınları, Ankara 2018.
• Taşpınar, Sema “Medeni Yargılama Hukukunda Amaç Sorunu”, Prof. Dr. Faruk Erem Armağanı, Ankara 1999, s. 759-787.
• Tekinalp, Gülören; Uyanık, Ayfer, Milletlerarası Özel Hukuk Bağlama Kuralları, Vedat Kitapçılık, 2016.
• Tütüncübaşı, Uğur “Yabancı Kararların Türk Hukukunda Tanınması Konusunda 690 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Düzenlenen Yenilikler”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 19, Sayı: 2, 2017, s. 103-127.
• Umar, Bilge “Hukuk Muhakemeleri Kanunu Tasarısına Katkı”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Sayı 67, 2006, s. 121-162.
• Umar, Bilge, “Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) Tasarısıyla Şimdiki HUMK Kurallarına Getirilmek İstenen Değişikliklerin Başlıcaları”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Sayı 68, 2007, s. 321-342.
• Umar, Bilge, Hukuk Muhakemeleri Kanunu Şerhi, 2. Baskı, Yetkin Yayınları, 2014.
• Wieczorek, Bernhard; Schütze, Rolf A.; Smid, Stefan, Zivilprozessordnung und Nebengesetze, Großkommentar, 4., neu bearbeitete Auflage, Walter de Gruyter GmbH, Berlin, 2013.
• Yılmaz, Ejder; Arslan, Ramazan; Taşpınar Ayvaz, Sema; Hanağası, Emel; Medeni Usul Hukuku, 6. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2020