KURTULUŞ SAVAŞI’NDA AZERBAYCAN VE RUSYA’NIN TÜRKİYE’YE MADDİ YARDIMLARI

Year 2021, Volume: 6 Issue: 2, 165 - 179, 05.11.2021

Meltem Tekerek

Abstract

Birinci Dünya Savaşı henüz bitmeden, 1917 yılında Rusya’da Bolşevik Devrim gerçekleşmiş, Rusya İttifak Devletleri ile Mart 1918’de Brest-Litovsk Barış Antlaşması’nı imzalayarak savaştan çekilmiştir. Kafkasya’daki Azerbaycan Mayıs 1918’de bağımsızlığını ilan etmiştir. 1918 yılında savaş bitmiş, İtilaf Devletleri ile Osmanlı Devleti arasında Mondros Ateşkes Antlaşması imzalanmıştır. Mütareke hükümlerine göre Osmanlı Devleti Azerbaycan’dan kuvvetlerini çekince, Azerbaycan İngilizlerin ve Rusların etkisine açık hale gelmiştir.
Anadolu’da ise Mustafa Kemal önderliğinde bir kurtuluş mücadelesi başlamıştır. Mücadelenin liderleri ihtiyaç duyulan maddi desteğin sağlanabilmesi için Azerbaycan ve Bolşevik Rusya ile yardım konusunu müzakere etmektedirler. Her iki ülkenin yardım konusundaki tavrı olumsuz olmamakla beraber; kısmen daha tereddütlü olan Azerbaycan birtakım engellerle karşılaşmış, Rusya ise maddi yardım karşılığında Türkiye’nin Bolşevik devletler grubuna katılmasını ümit etmiştir.
1919 yılında başlayarak devam eden yardım konusundaki görüşmeler sonunda hem Azerbaycan’dan hem Rusya’dan birtakım yardımlar sağlanmıştır. Yardımlar 1920 yılından itibaren başlamış, 1921 yılında artarak devam etmiştir. Söz konusu yardımlar bazen altın ya da para şeklinde olabilirken, bazen de savaş koşullarında para kadar önemli olan silah, cephane veya petrol ürünleri şeklinde 1922 yılına kadar sürmüştür. Her iki ülke tarafından yapılan yardımlarda; Nisan 1920’de Azerbaycan’da Bolşevik bir hükümetin iş başına geçmesi, 1921 yılında imzalanan Moskova Antlaşması ve özellikle Sakarya Zaferi olmak üzere Türk ordusunun başarıları etkili olmuştur.

Keywords

Kurtuluş Savaşı,, Azerbaycan, Rusya, Maddi yardım

References

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, BOA, HR. İM. D.89. G.65.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, BCA, 030 10 00 00 198 355 10 3.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, BCA 930 2 0 0 2 15 3.
• Adıgüzel, Hüseyin, Atatürk, Nerimanov ve Kurutuluş Savaşımız, İleri Yayınları, İstanbul, 2004.
• Aralov S.İ., (Çev. H. Ali Ediz) Bir Sovyet Diplomatının Türkiye Hatıraları, Burçak Yayınevi, İstanbul, 1967.
• Armaoğlu, Fahir, Siyasi Tarih 1789-1960, Sevinç Matbaası, Ankara, 1964.
• Aslan, Betül, Türkiye Azerbaycan İlişkileri ve İbrahim Ebilov (1920-1923), Kaynak Yayınları, İstanbul 2004.
• Atatürk’ün Tamim Telgraf ve Beyannameleri, ATAM Yayınları, Ankara, 2006.
• Bagirov Y.A., (Çev. A. Hasanoğlu), Kurtuluş Savaşı Yıllarında Azerbaycan- Türkiye İlişkileri II, Yeni Gün Haber Ajansı, İstanbul, 2000.
• Baykara, Hüseyin, Azerbaycan İstiklal Mücadelesi Tarihi, İstanbul, 1975.
• Bıyıklıoğlu Tevfik, Atatürk Anadolu’da (1919-1921), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1959.
• Cebesoy, Ali Fuat, Moskova Hatıraları, Temel Yayınları, İstanbul, 2017.
• Çalışkan, Ülkü, “Türk Kurtuluş Savaşında Sovyet Rusya’nın Mali ve Askeri Yardımları”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, Cilt: 3, Sayı: 9, 2006, ss. 35-54.
• Ermetin, Kemal, Anadolu’da ve Azerbaycan’da Türklere Uygulanan Bitmeyen Soykırım, Töre Yayın Grubu, İstanbul, 2003.
• Gönlübol Mehmet-Sar Cem, Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1995), Siyasal Kitabevi, Ankara, 1996.
• Gönlübol Mehmet-Sar Cem, Atatürk ve Türkiye’nin Dış Politikası, ATAM Yayınları, Ankara, 1997.
• Gürün, Kamuran, Türk Sovyet İlişkileri (1920-1953), TTK, Ankara, 1991.
• Hasanov, Hasan, Neriman Nerimanov’un Milli Devletçilik Bakışları ve Faaliyeti, Bakı, Elm, 2005.
• İleri, Rasih Nuri, Atatürk ve Komünizm, Scala Yayıncılık, İstanbul, 1999.
• Karabekir, Kazım, İstiklal Harbimiz, Türkiye Yayınevi, İstanbul, 1960.
• Keykurun (Şeyh Zamanlı), Naki, Azerbaycan İstiklal Mücadelesinin Hatıraları, Ekspres Matbaası, İstanbul, 1964.
• Kılıç Selda, “İstiklal Harbinde Sovyetler Birliği’nden Gelen Yardımlar”, DTCF Dergisi, Sayı: 56/1, Ankara, 2016, ss.124-143.
• Mehmetzade, Mirza Bala, Milli Azerbaycan Hareketi, Azerbaycan Kültür Derneği Yayınları No:40, Ankara, 1991.
• Meram, Ali Kemal, Türk-Rus İlişkileri Tarihi, Kitaş Yayınları, İstanbul, 1969.
• Mustafa, Keskin, “Millî Mücadelede Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Kuvay-i Milliye İçin Nakdi Yardım Göndermesi”, Türk Yurdu, Cilt: 9, Sayı: 22, 1988. ss. 20-22.
• Müderrsioğlu, Alptekin, Kurtuluş Savaşı’nın Mali Kaynakları, ATAM Yayınları, Ankara, 1990.
• Oran, Baskın (Ed.), Türk Dış Politikası, İletişim Yayınları, İstanbul, 2008.
• Osmanlı Belgelerinde Azerbaycan, TDBB Yayınları, İstanbul, 2015.
• Özalp, Kazım, Millî Mücadele 1919- 1922, C.I, TTK Yayınları, 1971.
• Perinçek, Mehmet, Atatürk’ün Sovyetlerle Görüşmeleri, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2005.
• Sander, Oral, Siyasi Tarih İlkçağlardan 1918’e, İmge Kitabevi, Ankara, 1997.
• Saray, Mehmet, Atatürk’ün Sovyet Politikası, Acar Yayınları, İstanbul, 1987.
• Tadeusz Swietochowski, Russian Azerbaijan 1905-1920 The Shaping Of National Identity in a Muslim Community, Cambridge University Press, Cambridge/United Kingdom, 1985. (First Paperback Edition 2004).
• Tansu, Samih Nafiz, İki Devrin Perde Arkası, Parola Yayınları, İstanbul, 2016.
• Yaman, Ahmet Emin, Kurtuluş Savaşında Anadolu Ekonomisi, Betik Yayıncılık, Ankara, 1998.
• Yerasimos, Stefanos, Kurtuluş Savaşında Türk Sovyet İlişkileri, İstanbul, 2000.
• Sonyel, Rıza Salahi, Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika 1, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2014.