Ma‘dûm ve Mümkün: Mûtezile’nin “Ma‘dûm” ve İbn Sînâ’nın “Mümkün” Kavramı Üzerine Değerlendirmeler

Year 2013, Issue: 30, 81 - 107, 01.09.2013

Ömer Ali Yıldırım

Abstract

Bu makale Şehristânî’nin Nihâyetü’l-ikdâm’da dile getirdiği Mûtezile’nin “ma‘dûm”a şeylik atfetme noktasında filozoflardan etkilendiği ve onları yanlış anladıkları iddiasını değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Bu doğrultuda öncelikle İbn Sînâ felsefesindeki “mümkün” anlayışıyla Mûtezile’deki “ma‘dûm” kavramı incelenmekte, iki kavram arasındaki ilişki ya da ilişkisizlik belirlenmeye çalışılmaktadır. Bu incelemede bilhassa İbn Sînâ’da mümkün varlığın tabiatı imkân ve Mûtezile’nin ma‘dûm anlayışı üzerinde durulmakta, İbn Sînâ’nın ma‘dûm anlayışına ise gerektiği ölçüde atıf yapılmaktadır. Yine bu tartışma düzleminde İbn Sînâ felsefesinde zihnî varlık anlayışı da Mûtezilî literatürdeki ma‘dûmla ilişkisi nispetinde incelenmektedir. Makalenin sonunda ise Mûtezilî anlayıştaki ma‘dûm ile İbn Sînâ’daki mümkün varlık anlayışları arasında irtibat bulunup bulunmadığı noktasında bir sonuca ulaşılmakta ve bu sonuç üzerinden, Şehristânî’nin iddiasının isabetliliği tartışılmaktadır.

Keywords

Şehristânî, İbn Sînâ, mümkün, Mûtezile, ma‘dûm, şey, imkânsız, ma‘lûm.

Ma‘dūm and Mumkin: Treatments of the Mu‘tazilah’s Concept of Non-Existent and Ibn Sīnā’s Concept of Contingent

Abstract

In this article, Shahristānī’s claim in his Nihāyah al-iqdām that the Mu‘tazilah in considering the thingness of non-existent shay’iyya al-ma‘dūm was influenced by philosophers and misunderstood them is evaluated. To this end, first the idea of contingent mumkin in Ibn Sīnā’s philosophy and the concept of non-existent ma‘dūm in Mu‘tazilah’s thought will be examined in order to establish whether there is a relationship or a non-relationship between the two concepts. The nature of contingent being imkān in Ibn Sīnā and the idea of ma‘dūm in the Mu‘tazilah will be emphasized in particular, and references to ma‘dūm in Ibn Sīnā will be made when necessary. Also, the idea of mental existence al-wujūd al-‘aqlī in Ibn Sīnā’s philosophy will be examined in relationship to ma‘dūm. Finally, the relationship, if any, between the Mu‘tazilah’s ma‘dūm and Ibn Sīnā’s mumkin will be examined and based on this examination the accuracy of Shahristānī’s claim will be assessed

Keywords

Shahristānī, Ibn Sīnā, Mu‘tazilah, contingent mumkin, non-existent ma‘dūm, thing, non-contingent, known