Varlığın ve Yokluğun Ötesi: Kemalpaşazâde’nin “Leys ve Eys’in Anlamının İncelenmesine Dair Risâle”si

Year 2012, Issue: 27, 87 - 116, 01.09.2012

Engin Erdem Necmettin Pehlivan

Abstract

Bu makale Osmanlı filozofu Kemalpaşazâde’nin ö. 940/1534 “leys” ve “eys” terimleri hakkındaki görüşlerini konu etmektedir. Filozofa göre, “leysiyyet” terimi İslâm düşüncesinde filozoflarla kelamcılar arasındaki yaratma metafiziğine ilişkin tartışmalara ışık tutmaktadır. Kelamcılar zamansal yaratmayı esas almakta ve meseleyi varlık-yokluk ikilemi açısından izah etmeye çalışmaktadırlar. Onlara göre, Tanrı âlemi sınırlı bir zaman önce yoktan yaratmıştır; bunu inkâr etmek âlemin ezelî olduğu sonucunu doğurmaktadır. Buna karşılık Fârâbî ve İbn Sînâ’nın görüşlerine atıfta bulunan Kemalpaşazâde’ye göre, “mümkün”ün tanımı dikkate alındığında, varlığın ve yokluğun ötesinde üçüncü bir ihtimal daha söz konusudur ve bunun adı “leysiyet”tir. Filozofa göre yaratma kelamcıların iddia ettiği gibi “yoktan yaratma” değil, “varlığın ve yokluğun ötesinden yaratma”, yani “leysiyyeti eysiyyete dönüştürmek” manasına gelir. Leysiyyet teriminin anlamındaki inceliği kavramak, çağdaş din felsefesinde “kelâmî kozmolojik argüman”ı savunanların iddialarının aksine, âlemin zamansal başlangıcı olmasa da yine de yaratılmış olduğunu açıklamak konusunda önemli bir bakış açısı sunmaktadır. Makalenin ekinde Kemalpaşazâde’nin ilgili risalesinin tahkikli neşri ve tercümesi de yer almaktadır.

Keywords

Kemalpaşazâde, leys, eys, mümkün, ezelî yaratma, zamansal yaratma.

Beyond Being and Non-Being: Kamalpashazādah’s Risālah on the Analysis of the Meanings of “Lays” and “Ays”

Abstract

This article examines the views of the Ottoman philosopher, Kamalpashazādah d. 940/1534 , on the meanings of the terms of lays and ays. For Kamalpashazādah, the term of laysiyyah throws a new light on the discussions of the metaphysics of creation between the philosophers and the theologians mutakallimūn in Isla- mic thought. The theologians, who rest on the temporal creation, try to solve the problem of creation with respect to the dichotomy of being and non-being. For them, God created the universe out of nothing a finite time earlier; and rejecting this view leads to the eternity of world. Kamalpashazādah, on the other hand, who refers to the views of al-Fārābī and Ibn Sīnā, asserts that, given the definition of the contingency al-mumkin , there is a third possibility beyond being and non- being, which corresponds to laysiyyah. According to Kamalpashazādah, the mea- ning of creation is not “creation out of nothing”, as supposed by the theologians, but it is “creation beyond being and non-being”, that is, “to transform laysiyyah into aysiyyah”. Grasping the intricacies in the meaning of laysiyyah, on the cont- rary to the claims of the supporters of the kalam cosmological argument, provides us with an important point of view in accepting that the universe is created, even though it has no temporal beginning. In the appendices to the article a critical edition and translation of Kamalpashazādah’s Risālah into Turkish can be found

Keywords

Kamalpashazādah, lays, ays, contingency, eternal creation, temporal creation