İbrâhim Hakkı Erzurûmî’nin Hısnü’l-ârifîn min fiteni’z-zamân fî külli ân Adlı Risalesinin Tahkik ve Tahlili

Year 2023, Issue: 49, 115 - 166, 31.01.2023

Ömer Faruk Can , Abdurrahman Mıhcıoğlu

https://doi.org/10.26570/isad.1235778

Abstract

Bu çalışma XVIII. asır Osmanlı coğrafyasının önde gelen âlim ve sufilerinden İbrâhim Hakkı Erzurûmî’nin Hısnü’l-ârifîn min fiteni’z-zamân fî külli ân (Her an ve zamanda meydana gelen ve gelecek fitnelerden uzak duran âriflerin sığınağı hisar) adlı risalesinin, sekiz nüshası üzerinden tahkikli neşrini ortaya koymayı ve literatürdeki yerini tespit etmeyi amaçlamaktadır. Sırların ketmi/keşfi meselesini konu edinen risale üzerine herhangi bir çalışmaya rastlanmamıştır. Makalede kaynak ve mevzularına da değinilen risalenin Osmanlı tasavvuf tarihindeki yeri belirlenmeye çalışılmış, ayrıca telif sebebi, Erzurûmî’nin hayat hikâyesi bağlamında incelenmiştir. Makalede, risaleye eklenen manzumelerin edebî bir maksat gütmeyip didaktik bir rol taşıdığı iddia edilmiştir.

Keywords

İbrâhim Hakkı Erzurûmî, Osmanlı tasavvufu, sırrı muhafaza, hikemiyat

تحقيق: «حصن العارفين من فتن الزمان في كل آن» لإبراهيم حقي الأرضرومي (ت. ١١٩٤هـ/١٧٨٠م )

Abstract

تهدف هذه الدراسة أولا لنشر الرسالة المحققة على ثماني نسخٍ والموسومة بـــ: حصن العارفين من فتن الزمان في كل آنٍ لإبراهيم حقي الأرضرومي أبرز علماء الدولة العثمانية وشخصياتها الصوفية، وثانيًا لإبراز مكانتها في الأدبيات ذات الصلة. وعمومًا لم يُعثر حتى الآن على أي دراسة علمية للرسالة المذكورة التي تناولت إحدى قضايا التصوف المهمة، ألا وهي مسألة البَوحُ بالسِّرِّ وكتمانُه. وقد تطرقنا في المقالة لما تناولته الرسالة من مصادرَ وموضوعاتٍ وحاولنا بيان مكانتها في تاريخ التصوف العثماني، فضلًا عن البحث وراء السبب الخفي لتأليف الرسالة المذكورة في ضوء السيرة الذاتية للمؤلف. ومن ناحية أخرى فقد ادُّعِي بأن للمنظومات الملحقة بالرسالة دورًا في الشعر التربوي وأنه لم ينظمها لأغراض أدبية.

Keywords

إبراهيم حقي الأرضرومي, التصوف في دولة العثمانية, كتمان الأسرار, الحكم الصوفية

The Analysis and Critical Editon of İbrahim Hakkı Erzurumi’s Treatise Entitled Ḥiṣn al-ʿārifīn min fitan al-zamān fī kulli ān

Abstract

This article provides an analysis and critical edition of Ḥiṣn al-ʿārifīn min fitan al-zamān fī kulli ān by İbrahim Hakkı Erzurumi, one of the most esteemed Sufi scholars in the Ottoman Empire during the eighteenth century. It also seeks to locate the work—of which eight copies have been found—in the literature. The treatise addresses the question of preserving and disclosing secrets, one of the central themes of Sufism, and has not been the topic of previous academic studies. The article attempts to determine the position of the treatise in Ottoman Sufism’s history. Additionally, the purpose of its production has been examined in the context of the author’s life story. On the other hand, it has been argued that the poems added to the treatise have a didactic rather than literary purpose.

Keywords

Ottoman Sufism, İbrahim Hakkı Erzurumi, Sūfī Secrets, Ḥikam

References

• Ceviz, Nurettin, “Erzurumlu İbrahim Hakkı Hazretlerine Ait Bir Yazma: Mecmûatü’l-İrfâniyye”, Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Edebiyat Bilimleri Araştırma Dergisi, 23 (1996): 85-97.
• Çağrıcı, Mustafa, “İbrâhim Hakkı Erzurûmî”, DİA, 2000, XXI, 305-311.
• Çelebioğlu, Amil, Erzurumlu İbrahim Hakkı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 1988.
• Çelik, Esma, Erzurumlu İbrahim Hakkı’nın Kenzü’l-Fütûh’u (yüksek lisans tezi), Marmara Üniversitesi, İstanbul, 2005.
• Doğanay, Esen, Erzurumlu İbrahim Hakkı ve Rûhu’ş-Şürûh (yüksek lisans tezi), Marmara Üniversitesi, İstanbul, 2008.
• Erzurumlu İbrahim Hakkı, Dostlara Yâdigâr ve İsmail Fakîrullah’tan Hikmetler: Tezkiretü’l-Ahbâb ve Mie ve Hamsûne Hikme, haz. Abdurrahman Mıhcıoğlu, İstanbul: Hikemiyat Yayınları, 2020.
• Erzurumlu İbrahim Hakkı, Dîvân-ı İlâhiyât, haz. M. Kayahan Özgül, Ankara: DİB Yayınları, 2013.
• Erzurumlu İbrahim Hakkı, Kenzü’l-Fütûh, haz. Şakir Diclehan, Erzurum: Hasankale İbrahim Hakkı Hz. Camii Külliyesini Yaptırma ve Yaşatma Derneği, 1980.
• Erzurumlu İbrahim Hakkı, Mecmûatü’l-irfâniyye, Dürdane Zeynep Tekmen, İrfan Hazinesi: İbrahim Hakkı Erzurûmî’nin Mecmûatü’l-İrfâniyye’si içinde, İstanbul: İnsan Yayınları, 2016.
• Görgün, Tahsin, “18. Asır Osmanlı Düşüncesi ve Erzurumlu İbrahim Hakkı: Kadim ile Cedit İlişkilerinde Bir Model Olarak İbrahim Hakkı’yı Okumak”, Bütün Yönleriyle Erzurumlu İbrahim Hakkı Hazretleri Sempozyumu (16-18 Kasım 2011 Erzurum): Bildiriler, ed. Cengiz Gündoğdu, Erzurum: Atatürk Üniversitesi, 2012, s. 153-161.
• İbrahimhakkıoğlu, Mesih, Erzurumlu İbrahim Hakkı, İstanbul: Tatlıdil Matbaası, 1973.
• İnalcık, Halil, “Timar”, DİA, 2012, XLI, 168-173.
• İsmail Hakkı Bursevî, Kitâbü’n-Netîce, haz. Ali Namlı, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Revnakoğlu, Cemaleddin Server, Erzurumlu İbrahim Hakkı ve Marifetnamesi, İstanbul: İlk Harf Yayınevi, 2011.
• Tâhirülmevlevî, Mesnevî Şerhi, I-X, İstanbul: Şamil Yayınevi, 2017.
• Tekmen, Dürdane Zeynep, İrfan Hazinesi: İbrahim Hakkı Erzurûmî’nin Mecmûatü’l-irfâniyye’si, İstanbul: İnsan Yayınları, 2016.
• Toprak, Celalettin, Erzurumlu İbrahim Hakkı ve Hocası Şeyh İsmail Fakîrullah (lisans tezi), Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Ankara, 1975.