Ortodoks Kilisesinin Büyümesi ve Gelişmesi Sırasında 1831’den II. Dünya Savaşı’na Kadar Boşnak-Sırp İlişkileri: Değişen Kültürel Kalıpları ve Güç İlişkilerini Konu Alan Dinî-Politik Bir Kavram Olarak Kurumsalcılık

Year 2024, Issue: 52, 61 - 83, 08.08.2024

Admir Mulaosmanovic

Abstract

Bu makale, XIX. yüzyıl ve XX. yüzyılın başlarında Güneydoğu Avrupa’nın Osmanlısızlaşma sürecinde Sırbistan ve Bosna-Hersek’teki Ortodoks kilisesi kurumlarının gelişiminin izini sürüyor. Ayrıca Belgrad Metropolitliği’nin 1831’de kazandığı özerkliği takip eden olaylara müslüman nüfusun, özellikle kurumlar ve entelektüeller tarafından verdiği tepkilere de odaklanılıyor. Ortodoksluğun artan etkisi ve İslam’ın sosyal eğilimler ve siyasî fikir ve düşünce oluşumu üzerindeki etkisinin azalması yaklaşımlar da tespit ediliyor. “Doğu sorunu”nun hâlâ Balkanlar’da önemli aktörleri var, dolayısıyla bu ilişkilerin jeopolitik sonuçları da var. Bütünsel yaklaşım göz önüne alındığında, Boşnak-Sırp ilişkilerinin ötesinde, Balkanlar’ın Osmanlısızlaştırılması sırasındaki toplumsal hareketlerdeki açık bağlantılar sebebiyle bu ilişkiye Balkan ve hatta küresel bağlamda dikkat edilmektedir. Analiz aynı zamanda bu evrensel misyonlar kapsamındaki bazı dinî ve popüler öğretilerin ideolojik ve kültürel çatışmalar üzerindeki sonuçlarını da içermektedir.

Keywords

İslam, Ortodoksluk, Sırplar, Boşnaklar, Balkanlar, Osmanlısızlaşma, kültürel kalıplar, jeopolitik, ideoloji

Bosniak-Serb Relations from 1831 until the WWII during the Growth and Development of the Orthodox Church: Institutionalism as a Religio-Political Concept of Changing Cultural Patterns and Power Relations

Abstract

This paper traces the development of the Orthodox Church institutions in Serbia and Bosnia-Herzegovina during the De-Ottomanization process of Southeastern Europe in the 19th and early 20th centuries. It also focuses on the responses from the institutions and intellectuals of the Muslim population to events that followed the Belgrade Metropolitanate gaining autonomy in 1831. In addition the paper discusses the Orthodoxy’s increasing influence and the declining influence of Islam on social trends and the formation of political ideas and approaches. The “Eastern question” remains significant in the Balkans, which means that these relations have their geopolitical implications. Given the holistic approach, attention is given to this relationship in the wider Balkan and even global context, due to clear connections in social movements during the De-Ottomanization of the Balkans, beyond Bosniak-Serb relations. The analysis also includes the consequences of certain religious and popular teachings within these universal missions on the ideological and cultural conflicts.

Keywords

Ideology, : Islam, Orthodoxy, Serbs, Bosniaks, Balkans, De-Ottomanization, cultural patterns, geopolitics

References

• Bandžović, Safet “Muslimani u Smederevskom sandžaku. Progoni i pribježišta (1804.-1862.)”, Novi muallim, 62 (2015): 58-79.
• Bogunović, Nebojša, Srbija u doba kneza Miloša Obrenovića Smashwords Edition, e-book, 2013.
• Dostojevski, M. Fjodor, Srbi između Rusije i Evrope Beograd: Prosveta, 2014.
• Dučić, Jovan, Jugoslovenska ideologija istina o “jugoslavizmu”: politička studija Čikago: Centralni odbor Srpske narodne odbrane u Americi, 1942.
• Duncan, J. S. Peter, Russian Messianism. Third Rome, Revolution, Communism and After London: Routledge, 2000.
• Đozić, Abid, “Bosanskohercegovački suverenitet u političkoj djelatnosti MNO-a”, Znakovi vremena 10/35-36 (2007): 226–240.
• Filandra, Šaćir, Bošnjačka politika u 20. stoljeću Sarajevo: Sejtarija, 1998.
• Grandits Hannes, Clayer Nathalie and Pichler Robert eds., Conflicting Loyalties in the Balkans. The Great Powers, the Ottoman Empire and Nation-Building, London: I.B.Tauris & Co, 2011.
• Grujić, M. Radoslav, Pravoslavna srpska crkva Kragujevac: NRIO Svetlost – Kalenić, 1989.
• Hasanbegović, Zlatko, “Spahina Islamska vjerska zajednica: Između obnove vakufske autonomije i stranačkog nadzora 1935.-1938”, Historijski zbornik, 63/2 (2010): 489-520.
• Karpat, Kemal “Građanska prava muslimana Balkana”, ed. Fikret Karčić Muslimani Balkana: Istočno pitanje u 20. vijeku, (Tuzla: Behram-begova medresa, 2001): 93-118.
• Kolaj Ristanović, Irena, “Gajret o sadržaju školskih udžbenika i utjecaju na muslimansku omladinu: prilog proučavanju međureligijskog dijaloga u Kraljevini SHS/Jugoslaviji”, Glasnik etnografskog instituta SANU, 68/3 (2020): 725-748.
• Kolaj Ristanović, Irena “Kulturni identitet muslimana u Beogradu 1841-1867”, Ph.D. diss: Belgrade University, 2021.
• Marija Mandić, Marija Đorđević Crnobrnja Jadranka, foreword to “Islam, pojedinac i delatne zajednice u Srbiji: akteri promena, sukoba i saradnje”. Glasnik etnografskog instituta SANU, 68/3 (2020): 519-532.
• Milošević, Anton, “Šćepan Mali’’, Matica, 72 (2017): 189-252.
• Milošević, Borivoje, “Svetosavske proslave u Bosni i Hercegovini pod austrougarskom upravom“, Crkvene studije, 20 (2023): 467–480.
• Morkva, Valeriy, “Russia’s Policy of Rapprochement with the Ottoman Empire in the Era of the French Revolutionary and Napoleonic Wars, 1792-1806”, Ph.D. diss: Bilkent University, 2010.
• Mulaosmanović, Admir, Kratka politička historija Bošnjaka Sarajevo: International University of Sarajevo-Simurg media, 2018.
• Mulaosmanović, Admir “Islam and Muslims in Greater Serbian Ideology: The Origins of an Antagonism and the Misuse of the Past’’, Journal of Muslim Minority Affairs 39/3 (2019): 300- 316.
• Mutapčić, Edin “Istočno pitanje i Bosna i Hercegovina. Period ravnoteže (1699-1774)’’, Javni i privatni aspekti nužnih pravnih reformi u BiH: Koliko daleko možemo ići?”, eds. Mirela ČokićJasmina Alihodžić (Tuzla: Pravni fakultet Univerziteta u Tuzli – Centar za društvena istraživanja Internacionalnog Burč univerziteta, 2014): 335-346
• Nenadović, Matej, Memoari Beograd: Portalibris, 2017.
• Nikolić, R. Petar “Liturgijski život i liturgijska teologija u Karlovačkoj mitropoliji u XIX veku”, Ph.D. diss: Belgrade University, 2022.
• Novaković, Dragan, “Ustrojenije duhovnih vlasti knjažestva Serbskoga iz 1847. godine – drugi zakon o pravoslavnoj crkvi u Srbiji“, Anali Pravnog fakulteta u Beogradu, 57/1 (2009): 232-248.
• Pilav, Muhamed, U ustaškoj emigraciji s Pavelićem: Sjećanja vječitog pobunjenika, zatvorenika, bjegunca Zurich: Bošnjački institut, 1996.
• Radosavljević, V. Nedeljko, “Autonomija pravoslavne crkve u Kneževini Srbija i arondacija episkopija 1831-1836”, Istraživanja, 25 (2016): 233-248.
• Rendall, Matthew, “Restraint or Self-Restraint of Russia: Nicholas I, the Treaty of Unkiar Skelessi, and the Vienna System, 1832-1841” The International History Review, 24/1, (2002): 37-63.
• Slijepčević, Đoko, Istorija Srpske pravoslavne crkve 2: Od početka 19. veka do kraja Drugog svetskog rata Beograd: JRJ, 2002.
• Skarić, Vladislav, “Iz prošlosti Bosne i Hercegovine 20. veka“, Godišnjak društva istoričara, 1, (1949): 7–41.
• Šišić, Ferdo, Kako je došlo do okupacije a onda i do aneksije Bosne i Hercegovine 1878. odnosno 1908: diplomatska strana njihova o šezdeset i tridesetgodišnjici događaja Zagreb: Matica hrvatska,1938.
• Šljivo, Galib “Emigriranje iz Sjeverne Bosne u prekosavske krajeve u toku Krimskog rata”, ed. Šehić N. Migracije i Bosna i Hercegovina (Sarajevo: Institut za istoriju, 1990): 133-148.
• Vlasto, P. Alexis, The Entry of the Slavs into Christendom. An Introduction to the Medieval History of the Slavs Cambridge: Cambridge University Press, 1970.
• Zulfikarpašić, Adil, Put u Foču Sarajevo: Bošnjački institut – Fondacija Adil Zulfikarpašić, 2022.
• “Krik za spas Bošnjaka: Intervju reisa Džemaludina Čauševića iz 1919. godine za francuski list Le Temps”, available from https://intelektualno.com/intervju-reisa-dzemaludina-causevica-iz1919-godine-za francuski-list-le-temps/, Internet; accessed 17 May 2023.
• “Ulema u odbrani života i čovjeka“, available from http://www.islamskazajednica.ba/index. php?option=com_content&view=article&id=1190:ulema-u-odbrani-rivota-i-vjeka- &catid=206:za-rivot-i-vjeka&Itemid=148, Internet; accessed 21 June 2023.