Bedir Ashabının İsimleri ve İlk Siyer Müelliflerinden Mûsâ b. Ukbe ile Osmanlı Âlimlerinden Amasyalı Yûsufefendizâde’nin Bu İsimlerle İlgili Tespitleri

Year 2025, Issue: 54, 99 - 150, 15.07.2025

Hasan Telli

https://doi.org/10.26570/isad.1534260

Abstract

Hz. Peygamber döneminin en önemli savaşlarından biri Bedir Savaşı’dır. Bu savaşa katılan sahâbîler; Bedrî, Bedir ehli ve Bedir ashabı olarak anılmışlar ve her daim müslümanlar nezdinde çok saygın ve itibarlı kimseler olmuşlardır. Allah’ın melekler göndererek yardım ettiği ve Hz. Peygamber’in cennetlik olarak vasıflandırdığı Bedir ashabı, Osmanlı kültüründe de önemli bir yere sahip olmuştur. Onların isimlerinin dua olarak okunması tavsiye edilmiş ve bir âdet haline gelmiştir. Bedir Savaşı’na katılanların isimlerini bir liste halinde ilk defa Mûsâ b. Ukbe eserine almıştır. Zamanla bu listedeki isimlerin sayısı ve kimlikleri hakkında çeşitli farklılıklar oluşmuştur. Osmanlı döneminde Bedir ashabı hakkında en uzun listelerden birini Amasyalı âlimlerden Yûsufefendizâde vermiştir. Bu çalışmanın amacı, Mûsâ b. Ukbe ile Yûsufefendizâde’nin Bedir ashabıyla ilgili tespitlerini inceleyip analiz etmek ve karşılaştırmaktır. Böylelikle Bedir ashabının isimleri konusunda tarihsel süreçteki ittifak ve ihtilaf edilen isimleri belirlemektir. Çalışma Mûsâ b. Ukbe’nin el-Megāzî adlı eserinin Muhammed Taberânî ve Muhammed Bakşîş tarafından yapılan tahkik nüshaları ile Yûsufefendizâde’nin Esmâü Ashâbi’l-Bedr ve Risâle fî zikri men şehide ve men lem yeşhed ve duribe lehû bi-sehmihî ve ecrihî ve men uhtulife fî şühûdihî siva’n-nebî adlı risaleleri kapsamında ele alınmıştır. Çalışmada doküman analiz yöntemi esas alınmıştır. Çalışmanın kapsamı ve yöntemi açısından özgün bir değer taşıdığı ve İslam tarihi alanına katkı sağladığı düşünülmektedir.

Keywords

İslam Tarihi , Bedir , Bedir ashabı , Mûsâ b. Ukbe , Yusuf Efendizâde , Amasya

Ethical Statement

"Bedir Ashabının İsimleri ve Bununla İlgili Tarihçi Mûsâ b. Ukbe ile Amasyalı Yusuf Efendizâde’nin Çalışmaları adlı" makalemde "Etik Kurul Raporuna Gerek Yoktur"

The Names of the Companions of Badr and the Perspectives of Mūsā b. ʿUqba, one of the Firs Siyar Writers, and Yusuf Efendizāde of Amasya, an Ottoman Scholar, Regarding These Names

Abstract

One of the most important battles of the Prophet Muhammad’s era was the Battle of Badr. The Prophet’s companions who participated in this battle were known as Badrī, the people and the Companions of Badr, and they have always been highly respected by Muslims. The Companions of Badr, whom Allah helped by sending angels and whom the Prophet Muhammad described as heavenly, also had an important place in Ottoman culture. It became a custom to recite their names as a prayer. This was also recommended by some Islamic scholars. Mūsā b. ʿUqba was the first to compile a list of the names of the participants in the Battle of Badr. Over time, differences have arisen concerning the number and identity of the names in this list. One of the longest lists of the Companions of Badr in the Ottoman period was given by Yusuf Efendizāde, a scholar from Amasya. The aim of this study is to analyze and compare the findings of Mūsā b. ʿUqba and Yusuf Efendizāde on the Companions of Badr. This study will determine the agreed upon and contested names of the the Companions of Badr according to these two authors. The study is handled within the scope of Mūsā b. ʿUqba’s al-Maghāzī—specifically its edited copies by al-Ṭabarānī and al-Baqshīsh—and Yusuf Efendizāde’s Esmāu Aṣhābi’l-Badr and Risāla fī dhikri man shahida wa man lam yashhed wa ḍuriba lahū bi-sahmihī wa ajrihī wa man ukhtulifa fī shuhūdihī siva’n-nabī. The study utilizes the document analysis method. Given its subject matter and methodology, this study makes an original contribution to the field of Islamic history.

Keywords

Islamic History , Badr , Badr Companions , Mūsā b. Uqba , Yusuf Efendizāde , Amasya

References

• Ahmed b. İbrahîm, Esmâ’-i ashâb-ı Bedr (1180), Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, Edirne Selimiye Ktp., nr. 455-2, vr. 124-131.
• https://portal.yek.gov.tr/works/detail/431573
• Akgül, Yusuf, “Amasyalı Muhaddis Yusufzâde ve Buharî Şerhi”, Uluslararası Amasya Âlimleri Sempozyumu: Bildiriler I, Amasya: Başkent Klişe ve Matbaacılık, 2017, s. 39-48.
• Aslantalay, Kamuran, Yusuf Efendizâde'nin “‘İnâyetü’l Meliki’l-Mün‘im li-Şerhi Sahihi Müslim” Adlı Eserinin Tahkîk ve Değerlendirilmesi (Tahâret, Hayz Ve Namaz Kitapları), (doktora tezi), Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2023.
• Aydın, Mustafa, Abdullah b. Mübârek, İstanbul: Siyer Yayınları, 2022.
• Bahri Efendi, Esmâü Ashâbı Bedr ve Uhud ve Ehli Beyt, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, Konya Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü. Koleksiyon No. BY0001054/20, vr. 92-93. https://portal.yek.gov.tr/works/detail/81931
• Belâzürî, Ahmed b. Yahyâ, Fütûhü’l-Büldân, thk. Abdullah Enîs. Beyrut: Müessesetü’l-mu‘âf, 1987.
• Belâzürî, Ahmed b. Yahyâ, Ensâbü’l-eşrâf, thk. Süheyl Zekkâr, Beyrut: Dârü’l-fikr, 1417/1996.
• Beyhakî, Delâ’ilü’n-nübüvve ve ma‛rifetü ahvâli sâhibi’ş-şerî‘a, thk. Abdülmu‛tî Emin Kal‛acî, Beyrut 1988.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâil, el-Câmi‘u’s-sahîh, thk. Merkezü’l-Bühûs, I-X, Beyrut: Dârü’t-Te’sîl, 2012.
• Bozkurt, Nebi, “Eman”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), 1995, XI, 75-77.
• Bursalı Mehmed Tâhir, Osmanlı Müellifleri, İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1333.
• Danişmend, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, İstanbul: Türkiye Yayınları, 1971.
• Esmâü Ashâbi Bedr, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı. Beyazıt Kütüphanesi. Koleksiyon No. B1270/3, vr. 59-66. https://portal.yek.gov.tr/works/detail/564452
• Esmâü Ashâbi'l-Bedr, 1168. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı. Rodos Fethi Paşa Vakfı Hafız Ahmed Ağa Ktp., nr. 1411. vr. 199-201. https://portal.yek.gov.tr/works/detail/662753
• Esmâ’ü Ashâbı Bedr, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı. Nuruosmaniye Kütüphanesi. Koleksiyon No. 03044-001. vr. 1-34. https://portal.yek.gov.tr/works/detail/176561
• Esmâ’ü Ashâbi Bedr, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı. Beyazıt Kütüphanesi. Koleksiyon No. V800/2. vr. 9-20. https://portal.yek.gov.tr/works/detail/542897
• Esmâ’-i Ashâb-ı Bedr, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı. Manisa Kütüphanesi. Koleksiyon No. 1300/1. vr. 1-9. https://portal.yek.gov.tr/works/detail/96806
• Esmâ’ü Ashabi'l-Bedr ve Şühedaü Uhud, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı. Konya Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü. Koleksiyon No. BY0001054/21. vr. 95-96. https://portal.yek.gov.tr/works/detail/81932.
• İsmet Efendi, Fındıklılı, Tekmiletü’ş-Şekā’ik fî hakkı ehli’l-hakā’ik, nşr. Abdulkadir Özcan. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı. https://portal.yek.gov.tr/works/detail/220586
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “Hâricîler”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), 1997, XVI, 169-175. Öz, Mustafa. “Necedât”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), 2006, XXXII, 485-446.
• Hâfız Ali Rızâ, Esmâ’-i Ashâb-ı Bedr, 1320. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, Millet Ktp., nr. 528, vr. 1-265. https://portal.yek.gov.tr/works/detail/166258
• İbn Ebî Hayseme, Târîhu İbn Ebî Hayseme, thk. Salâh b. Fethî, Kahire: el-Fârûku’l-hadîsiyye, 1424/2004.
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekir, Kitâbü’l-Meġâzî, thk. Abdulaziz b. İbrahim, Riyad: Dâru İşbiliyâ, 1420/1999.
• İbn Hacer el-Askalânî, Tehzîbü’t-Tehzîb, thk. İbrâhîm ez-Zeybek – Adil Mürşid, Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1995.
• İbn Hacer el-Askalânî, Fethu’l-bârî bi Şerhi Sahîhi’l-Buhârî, thk. Abdülazîz b. Abdullah b. Bâz, v.dğr., [y.y.] [t.y.];
• İbn Hayr el-İşbîlî, Fehrese, thk. Beşşâr Avvâd Ma‛rûf, Mahmud Beşşâr Avvâd, Tunus: 2009.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî, es-Sîretü’n-nebeviyye ve ahbârü’l-hulefâ, thk. Seyyid Aziz Bek. Beyrut: Müessesetü’l-kütübi’s-sekâfe, 1407/1987.
• İbn İshâk, Muhammed, Kitâbü’s-siyer ve'l-meġāzî, tah. Süheyl Zekkâr, Dımaşk: Dârü’l-fikr, 1978.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ, el-Bidâye ve’n-nihâye, thk. Abdullah et-Türkî, Cîze: Dâru hicr, 1997.
• İbn Mâce, es-Sünen, thk. Merkezü’l-Buhûs, I-IV, Kahire: Dârü’t-te’sîl, 2014.
• İbn Sa‘d, Kitâbü’t-Tabakāti’l-kebîr, thk. Ali Muhammed Ömer, Mektebetü’l-Hancî: Kahire, 2001.
• İpşirli, Mehmet, “İlmiye”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), 2000, XXII, 141-145.
• Kılıç, Ünal- Cafer Kelkit, Ashab-ı Bedir’in İsimleri ve Fazileti, Malatya: Nasihat Yayınları, 2014.
• Kur’an-ı Kerim Meâli, çev. Halil Altuntaş – Muzaffer Şahin, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2011.
• Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmânî, İstanbul: Matbaa-i Âmira, 1311.
• Mizzî, Yusûf b. Abdurrahman, Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâ’i’r-ricâl, thk. Beşâr ‘Avvâd, Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1992.
• Münacatu Eshâbi'l-Bedr, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, Çorum Hasan Paşa Ktp. nr. 641/3, vr. 20-55, https://portal.yek.gov.tr/works/detail/128119
• Müslim, ibn Haccâc b. Müslim, Sahîhu Müslim, thk. Râid Sabrî, Riyad: Dârü’l-hadârati, 2015.
• Müstakimzâde Süleyman Sa‘deddin, Tuhfe-i Hattâtîn, İstanbul: Devlet Matbaası, 1928, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı. https://portal.yek.gov.tr/works/detail/3703
• Mûsâ b. Ukbe, el-Meġâzî li-Mûsâ b. Ukbe, thk. Muhammed Bakşîş, Agadir: Câmi‘atü İbn Zohr, 1994.
• Mûsâ b. Ukbe, Meġâzî Seyyidinâ Muhammed, thk. Muhammed et-Taberânî, el-Memleketü’l-Mağribiyye: el-Hey’etü’l-‘ammmetü li’l-inâye, 1444/2023.
• Olgaç, Mahmut, Mûsâ b. Ukbe’nin (v. 141/758) Siyer’e Dair Rivayetlerinin Değerlendirilmesi (Hz. Muhammed’in Nübüvvetine Kadar) (yüksek lisans tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2015.
• Olgaç, Mahmut – Nuh Arslantaş, “Mûsâ b. Ukbe’ye Atfedilen Kitâbü’l-Megāzî”, Tarih Dergisi, 67 (2018): 1-22.
• Öz, Şaban, “Mûsâ b. Ukbe”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), 2019, Ek-2, 321-322.
• Özdemir, Mehmet Nadir, “Kastamonu Meslic İdaresi İkinci Başkatibi Hafız Ali Rıza’nın “Esma-u Ashabı Bedir” İsimli Eseri Hakkında Bir Değerlendirme”, III. Uluslararası Şeyh Şa’ban-ı Velî Sempozyumu: Kastamonu’da İlmî Hayat ve Kastamonu Âlimleri, ed. Ali Rafet Özkan, Kastamonu: 2016.
• Özkan, Halit, “Yûsufefendizâde”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), 2013, XLIV, 41-42.
• Öztürk, Levent, Musa b. Ukbe, İstanbul: Siyer Yayınları, 2022.
• Sachau, Eduard, “Das Berliner Fragment des Mûsâ Ibn Ukba”, SPAW, 11 (1904): 445-470.
• Schoeler, Gregor, “Mûsâ b. Ukbe’nin Meğâzîsi”, trc. Hüseyin Akgün, KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18 (2011): 103-136.
• Schoeler, Gregor, “Mûsâ b. Ukbe’nin Kitâbü’l-Meğâzîsi İle İlgili Yeni Bulgular”, trc. Hüseyin Akgün, İstem, 22 (2013): 11-21.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr, Târîhu’t-Taberî Târîhu’r-rusûl ve’l-mülûk, thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim. Kahire: Dârü’l-me’ârif, 1387/1967.
• Vâkıdî, Kitâbü’l-Meġāzî, thk. M. Jones, Beyrut: ‘Âlemü’l-kütüb, 1984.
• Yusuf Efendizâde, Ebû Muhammed Abdullah Hilmi b. Muhammed b. Yusuf el-Amâsî el-İstanbulî, Risâle fî zikri men şehide ve men lem yeşhed ve duribe lehû bi-sehmihî ve ecrihî ve men uhtulife fî şühûdihî siva’n-nebî, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, Süleymaniye Ktp., nr. 3788-6, vr. 14-15. https://portal.yek.gov.tr/works/detail/192140
• Yusuf Efendizâde, Ebû Muhammed Abdullah Hilmi b. Muhammed b. Yusuf el-Amâsî el-İstanbulî, Esmâ’ü Ashâbi'l-Bedr, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı. Nuruosmaniye Ktp. nr. 3046-1. vr. 1-6, https://portal.yek.gov.tr/works/detail/176564
• Yusuf Efendizâde, Ebû Muhammed Abdullah Hilmi b. Muhammed b. Yusuf el-Amâsî el-İstanbulî, en-Nefhatü’l-Fâ’iha fî Tefsîri Sûreti’l-Fâtiha, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, Süleymaniye Ktp., nr. 657, https://portal.yek.gov.tr/works/detail/238238.
• Yusuf Efendizâde, Ebû Muhammed Abdullah Hilmi b. Muhammed b. Yusuf el-Amâsî el-İstanbulî, Reddü'l-Kırâ’e fi'ş-Şevâz, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, Süleymaniye Ktp., nr. 788-7, https://portal.yek.gov.tr/works/detail/282847.
• Yusuf Efendizâde, Ebû Muhammed Abdullah Hilmi b. Muhammed b. Yusuf el-Amâsî el-İstanbulî, Tefsîru Sûreti’l-Beled ve’l-Kevser, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, Süleymaniye Ktp., nr. 177, https://portal.yek.gov.tr/works/detail/297544
• Zehebî, Siyerü a‘lâmi’n-nübelâ, nşr. Şuayb el-Arnaût v.dğr., Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1982.
• Zührî, el-Meġāzi’n-nebeviyye, nşr. Süheyl Zekkâr, Dımaşk: Dârü’l-fikr, 1401/1981.