Kazvînî’nin Acâibü’l-mahlûkāt ve Garâibü’l-mevcûdât Nüshalarındaki Çin Denizinde ve Adalarında Yaşayan Hayvan ve Kavim Tasvirleri

Year 2025, Issue: 54, 169 - 201, 15.07.2025

Hayrunnisa Turan

https://doi.org/10.26570/isad.1580407

Abstract

Bu çalışmada Zekeriyyâ b. Muhammed el-Kazvînî’nin ( ö. 682/1283) ana hatlarıyla kozmografya ve coğrafya alanında kaleme alınmakla beraber, oldukça geniş konu yelpazesine sahip meşhur eseri Acâ’ibü’l-mahlûkāt ve garâ’ibü’l-mevcûdât’ın “Süfliy yât” başlıklı ikinci makalesindeki “Bahrü’s-Sîn” (Çin denizi) başlığı altında sıralanan çeşitli adalarla bu adaların çevresinde yaşayan sıra dışı hayvanların ve kavimlerin tasvirleri incelenmektedir. Eserde su küresine dair bölüm kapsamında bilgi verilen denizler arasındaki Çin denizi, Bahrü’l-muhît’e bağlı ve onun ardından gelen en büyük deniz olarak tanımlanmaktadır. İnsanların ulaşabildiği çok sayıda adaya sahip olduğu bildirilen bu denizdeki adalardan bazıları eserde Zâbec, Râminî, Vakvak, Selâhî, Benân ve Etverân isimleriyle tanıtılmıştır. Bu adaların üzerinde ya da kendilerini kuşatan denizin içinde yaşayan sıra dışı özelliklere sahip kanatlı kedi, misk kedisi ve faresi, beyaz benekli kırmızı dağ keçisi, manda ve koça benzeyen beyaz maymun, manda ve fil yiyen yılan, her dili konuşan papağan, eşeğe benzeyen gergedan, kuyruksuz manda, devasa kaplumbağa, taşa dönüşen yengeç, çeşitli kuş ve balık türleri gibi hayvanların yanı sıra dış görünüşü itibariyle insana ait özellikler taşımakla beraber, vahşi tabiatlara sahip ve dilleri anlaşılmayan çeşitli çıplak kavimler hakkında eserde ayrıntılı rivayetlere yer verilmiştir. Bu makale kapsamında eserin XIII. yüzyıldan XIX. yüzyıla kadar farklı dönemlere ait çeşitli nüshalarındaki konuya ilişkin metinler ve tasvirler incelenerek benzerlik ve farklılıklar açısından değerlendirmeye tâbi tutulmaktadır.

Keywords

Kazvînî , Çin Denizi , Adalar , Hayvanlar , Kavimler , Acâ‘ibü’l-mahlûkāt

Depictions of Animals and Peoples from the Chinese Sea and its Islands in Cop- ies of Qazwīnī’s Ajā’ib Al-Makhlūqāt wa Gharā’ib Al-Mawjūdāt

Abstract

Qazwīnī’s (d. 1283) cosmographic and geographic work, Ajā’ib Al-Makhlūqāt wa Gharā’ib Al-Mawjūdāt, includes four introductions, two main chapters, and an epilogue. The first chapter deals with celestial realms (the Lunar Sphere) and the second with earthly ones (the Sublunar Sphere). This study researches depictions of unusual animals and peoples from the Sublunar Sphere, specifically the Chinese Sea and its islands according to the second chapter entitled “al-Sufliyyat.” The Chinese Sea is the biggest sea in the world other than Bahr al-Muhit, which surrounds it and contains many named islands including Zabaj, Ramini, Waqwaq, Salahi, Banan, and Atwaran. According to Qazwīnī each of these islands can be reached by people. The work gives information and detailed stories about real and fantastical as well as oddly behaving and oddly featured creatures including winged cats, civet cats, musk rats, red mountain goats with white spots, monkeys similar to buffalos and rams, large snakes with a diet of buffalos and elephants, omnilingual parrots, rhinoceroses similar to donkeys, buffalos without tails, huge turtles, petrified crabs, various birds and fishes, and naked humanoids with wild natures who are occasionally cannibalistic. Some of these humanoids fly with wings or live in trees. This study analyzes the depictions of these creatures, evaluating their similarities and differences, in several copies of Qazwīnī’s work from different periods between the thirteenth and nineteenth centuries.

Keywords

Qazwīnī , Ajā’ib Al-Makhlūqāt , Animals , Peoples , the Chinese Sea , Islands

References

• Ahmedî, İskendernâme, çev. F. Öztürk, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2018.
• Ahmedî, İskendernâme, Berlin: Staatsbibliothek, MS, Or., quart., nr. 1271, 1a-242b.
• Al, Şerife Burcu, ‘Acāibü’l-Maḫlūkāt: Giriş, Metin, İnceleme, Dizin-Sözlük (yüksek lisans tezi), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010.
• Badiee, Julie, “The Sarre Qazwīnī: An Early Aq Qoyunlu Manuscript?”, Ars Orientalis, 14 (1984): 97-113, https://www.jstor.org/stable/4629331
• Bağcı, Serpil v.dğr., Osmanlı Resim Sanatı, İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2006.
• Başkan, Gülhan, Manisa İl Halk Kütüphanesi’nde 45 Hk. 5355 No’da Kayıtlı Sürûri Çevirisi Acaibü’l-Mahlûkat Adlı Eserin Minyatürlerinin İncelenmes (yüksek lisans tezi), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007.
• Berlekamp, Persis, Wonder, Image and Cosmos in Medieval Islam, New Hav en: Yale University Press, 2011.
• Bülbül Oğuz, Betül, Sürūrī’nin Kitābü’l-‘Acāibü’l-Ġarāib’i Üzerine Göstergebilimsel Bir İnceleme, (doktora tezi), Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014.
• Carboni, Stefano, The Wonders of Creation and the Singularities of Painting: A Study of the Ilkhanid London Qazwīnī, Edinburgh: Edinburgh University Press, 2015.
• Daston, Lorraine - Katharine Park, Wonders and the Order of Nature 1150-1750, New York: Zone Books, 2001.
• Erdem, Tuğba, Mir’ât-ı ‘Acâibü’l-Mahlkât ve Keşf-i Garâibü’l-Mevcûdât (İnceleme-Çeviriyazılı Metin-Tıpkıbasım, 400a-488a) (yüksek lisans tezi), Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020.
• Gedizli, Mehmet, ‘Acāibü’l-Maḥlūkāt [200a-404a] (Giriş, Transkripsiyonlu Metin, Dil-Yazım Özellikleri, Dizin-Sözlük)”, (doktora tezi), Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2011.
• Göl, Osman, Ali bin Abdurrahman ‘Acāibü’l-Maḫlūkāt (1.-35. Varak) (yüksek lisans tezi), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2008.
• Hees, Syri nx von, “The Astonishing: A Critique and Re-Reading of ‘Ağā’ib Literature,” Middle Eastern Literatures, 8/2 (2005): 101–120.
• İnan, Recai, ‘Acāibü’l-Maḫlûkât: Giriş, Transkripsiyon, İnceleme, Dizin, Sözlük, (yüksek lisans tezi), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010.
• Kazvînî, Zekeriyyâ b. Muhammed, Acâ’ibü’l-maḫlûkāt ve ġarâibü’l-mevcûdât, München, Bayerische Staatsbibliothek, Cod. arab., 464, vr. 1a-212b.
• Kazvînî, Zekeriyyâ b. Muhammed, Acâ’ibü’l-maḫlûkāt ve ġarâibü’l-mevcûdât, Süleymaniye Ktp., Yeni Cami, nr. 813, vr. 1a-193a.
• Kazvînî, Zekeriyyâ b. Muhammed, Acâ’ibü’l-maḫlûkāt ve ġarâibü’l-mevcûdât, Süleymaniye Ktp., Fâtih, nr. 4171, vr. 1a-280a.
• Kazvînî, Zekeriyyâ b. Muhammed, Acâ’ibü’l-maḫlûkāt ve ġarâibü’l-mevcûdât, Süleymaniye Ktp., Laleli, nr. 1991, vr. 1a-291b.
• Kazvînî, Zekeriyyâ b. Muhammed, Acâ’ibü’l-maḫlûkāt ve ġarâibü’l-mevcûdât, Süleymaniye Ktp, Şehid Ali Paşa, nr. 1832, vr. 1a-216b.
• Kazvînî, Zekeriyyâ b. Muhammed, Acâ’ibü’l-maḫlûkāt ve ġarâibü’l-mevcûdât, Süleymaniye Ktp., Fâtih, nr. 4172, vr. 1a-338a.
• Kazvînî, Zekeriyyâ b. Muhammed, Acâ’ibü’l-maḫlûkāt ve ġarâibü’l-mevcûdât, Milli Saraylar Başkanlığı Yazma Eser Kütüphanesi, nr. A-3632, vr. 1a-134a.
• Kazvînî, Zekeriyyâ b. Muhammed, Acâ’ibü’l-maḫlûkāt ve ġarâibü’l-mevcûdât, München, Bayerische Staatsbibliothek, Cod. Arab., nr. 463, vr. 1a-299b.
• Kazvînî, Zekeriyyâ b. Muhammed, Acâ’ibü’l-maḫlûkāt ve ġarâibü’l-mevcûdât, Berlin, Staatsbib liothek, M S, Or. quart., nr. 1828, vr. 1a-162b.
• Kazvînî, Zekeriyyâ b. Muhammed, Acâ’ibü’l-maḫlûkāt ve ġarâibü’l-mevcûdât, Beyrut: Müessetü’l-a‘lemi li’l-matbûât, 2000.
• Keçelioğlu, Sünbül, Türkçe Aca’ib ü’l-Mahlukat Yazmalarının Minyatürlerinde Üslup ve İkonografya, (yüksek lisans tezi), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1997.
• Kut, Günay, “Acâibü’l-Mahlûkāt”, DİA, 1988, I, 315-317.
• Kut, Günay, “Türk Edebiyatında Acâibü’l-Mahlûkât Tercümeleri Üzerine”, Acâibü’l-Mahlûkât: Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları II, haz. Fatma Büyükkarcı Yılmaz, İstanbul: Simurg Yayınevi, 2010, s. 1-9.
• Lewicki, T., “Al-Kazwini, Zakariyya b. Muhammad b. Mahmud Abu Yahya”, The Encyclopaedia of Islam, IV, 865-866.
• Moor, Bilha - E. A. Rezvan, “Al-Qazwini’s ‘Ajâ’ib Al-Makhlûqât wa Gharâ’ib Al-Mawjûdât: Manuscript D 370”, Manuscripta Orientalia, 8/4 (2002): 38-68.
• Ögel, Bahaeddin, Türk Mitolojisi, I-II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2010.
• Rabbat, Nasser, “Ajib and Gharib: Artistic Perception in Medieval Arabic Sources”, The Medieval History Journal, 9/1 (2006): 99-113.
• Rührdanz, Karin, “Between Astrology and Anatomy”, Ars Orientalis, 42 (2012): 56-66, https://www.jstor.org/stable/43489764
• Rührdanz, Karin, “Illustrated Persian Ajā’ib Al-Makhlūqāt Manuscripts and Their Function in Early Modern Times”, Society and Culture in the Early Modern Middle East Studies on Iran in the Safavid Period, ed. Andrew J. Newman, Leiden: Brill, 2003, s. 33-47.
• Sarıkaya, Bekir, Rükneddin Ahmed’in Acâibü’l-Mahlûkat Tercümesi (Giriş-Metin-Sözlük), (doktora tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 2010.
• Turan, Ahmet Burak, Türk Canavarları Sözlüğü, İstanbul: Holden Kitap, 2022.
• Yaniç, Sema, Hâce Hatîb Mahmud er-Rumî ve Harîdetü’l-‘Acayib ve Ferîdetü’l-Garayib Tercümesi İsimli Eserinin Edisyon Kritik ve Tahlili, (doktora tezi), Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2004.
• Yıldıran, Maksut, ‘Acâ’ibü’l-Maḫlûkât (106.-140. Varak) (Transkripsiyonlu Metin-Giriş-İnceleme-Dizin-Sözlük), (yüksek lisans tezi), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010.