Rumeli Cephesinde Osmanlı Ordusunda Yaralı Askerlere Verilen Sağlık Hizmetleri (1695-1807)

Yıl 2025, Cilt: 3 Sayı: 1, 17 - 34, 30.01.2025

Tahir Sevinç

Öz

Bu makalede 17. yüzyılın sonlarından 19.yüzyılın başlarına gelinceye kadar Osmanlı Devleti ile Avusturya ve Rusya arasında meydana gelen savaşlarda yaralanan ve hastalanan Osmanlı askerlerinin durumu ve bu askerlere uygulanan tedaviyle beraber, hizmetlerine mukabil onlara sağlanan diğer yardımlar ele alınmıştır. Konu içerisinde askerlerin yaralanma sebepleri ve yaralanmalara karşı alınan önlemlere özellikle yer verilmiştir. Savaşlarda yaralanan ve hastalanan askerlerin sağlık problemlerini gidermede devletin ortaya koyduğu çözüm yöntemleri ve bakışına dair resmi anlayışa, arşiv kaynakları, kronikler ve akademik anlamdaki diğer çalışmalardan istifadeyle yer verilmiştir. Bu noktadan hareketle çalışma muharebe sırasında yaralanan ve hastalanan askerlerin tedavisi için alınan önlemler, saray hekimleri ve cerrahlarının görevlendirilmesi ve tedavi için kullanılan ilaç, araç ve gereçlerle tedavi sonrasında devletin aldığı diğer sosyal çalışmaları kapsamaktadır. Bu kapsamda yaralı askerlerin tedavisi için bunların cephe gerisine taşınması, cerrah ve hekimlerin gerekli müdahalede bulunarak memleketlerine gönderilmesine yönelik atılan adımlar, devletin cephedeyken sağlık sorunlarına karşı aldığı önlemleri göstermektedir. Cephe gerisinde yaralı ve hasta askerlerin yanı sıra, savaşta silahları kırılan askerlere kılıç ve tüfek gibi silah tedarikiyle beraber onların ölen ya da yaralanan atlarının temini için de askerlere maddi yardım sağlanmıştır. Bu anlamda savaş sırasında hasta askerlerin parasal olarak çeşitli ihtiyaçlarının görülmesi ve gerektiğinde bunların emekli edilmesi amacıyla devletin kurumsal anlamda devrin ihtiyaçlarına cevap verecek profesyonel bir sağlık sistemi ve sosyal devlet örgütlenmesinin savaş ve cephe gerisinde başarılı uygulamalarını göstermek amacıyla çalışma akademik olarak bu konuların üzerinde yoğunlaşmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Avusturya, Rusya, savaş, yaralı ve hasta askerler, tedavi ve ilk yardım

Health Services Provided to the Ottoman Army Behind the Front Lines (1695-1807)

Öz

This article examines the situation of Ottoman soldiers who were injured and became ill in the wars between the Ottoman Empire and Austria and Russia from the late 17th century to the early 19th century, and the treatment given to these soldiers, as well as other aid provided to them in return for their service. The subject particularly covers the reasons why soldiers were injured and the precautions taken against injuries. The official understanding of the solution methods and perspectives put forward by the state in eliminating the health problems of soldiers injured and sick in wars is given by utilizing archival sources, chronicles and other academic studies. Starting from this point, the study covers the precautions taken for the treatment of soldiers injured and sick during the war, the assignment of palace physicians and surgeons, and the medicines, tools and equipment used for treatment, as well as other social work undertaken by the state after treatment. In this context, the steps taken to transport wounded soldiers behind the front for their treatment, the necessary interventions by surgeons and physicians and their sending them back to their homelands show the precautions taken by the state against health problems while they were at the front. In addition to the wounded and sick soldiers behind the front, financial aid was provided to soldiers whose weapons were broken in the war, as well as weapons such as swords and rifles, to provide for their dead or injured horses. In this sense, the study focused on these issues academically in order to show the successful applications of a professional health system and a social state organization that would meet the institutional needs of the state in the war and behind the front, in order to meet the various financial needs of sick soldiers during the war and to retire them when necessary.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Austria, Russia, war, wounded and sick soldiers, treatment and first aid

Kaynakça

• Ali Emiri, II. Mustafa (AE SMST II) :8/746
• Büyük Ruznamçe Kalemi (D.BRZ),110/4-25, 110/4-87, 110/4-88, 110/5-91, 110/5-98, 110/5-112,
• Başmuhasebe Kalemi (D. BŞM): 1143/18, 3161/70,
• Cevdet, Sıhhiye (C.SH): 10/459, 19/912,
• Cevdet, Askeriye(C.AS): 110/49128,487/20321, 1222/54855,
• Cevdet, Maliye (C.ML): 595/24494
• Hatt-ı Hümayun (HAT): 260/14998, 1664/85,
• İbnülemin Askeriye (İE.AS): 86/7787
• Başmuhasebe Defterleri (D.BŞM.d) 1393, 2340,
• Maliyeden Müdevver Defterler (MAD.d): 4174, 17008, 17131, 21489,
• (2000), Anonim Osmanlı Tarihi (1099-1116/1688-1704), haz. Abdülkadir Özcan, Ankara: TTK Basımevi.
• _______, (2022),1736-1739 Osmanlı-Rus Savaşı ve Sefer Organizasyonu, (Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi.
• Agoston, G (2012), “Top”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, içinde (C.41 240-42). TDV
• Andea, S. ‘‘ The Romanian Principalities in the 17th Century’’, Hıstory of Romania, Edited by
• Bayat, H. (1999), Osmanlı Devleti’nde Hekimbaşılık, Osmanlı, (C.8, 490-93). Yeni Türkiye Yayınları.
• Beydilli, K. (2013) , Yeniçeri, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde, (C.43, 450-62),TDV.
• Bostan, İ, (2006) Osmanlı Bahriyesinde Sağlık Hizmetleri (Osmanlılarda Sağlık C.I, 111-115). Biofarma İlaç ve Sanayi Ticaret A. Ş.
• Çağatay, Ö, (2024), Osmanlı Ordusunda Sağlık Organizasyonun İşleyişi ve Orduda Kullanılan İlaçlar ile Sağladığı Faydalar, (Osmanlı Bilimi Araştırmaları 25/1, s.107-36.
• Ekrem, Mehmet Ali, Romen Kaynak ve Eserlerinde Türk Tarihi I Kronikler, Ankara,TTK Basımevi, 1993.
• Eyice, S. (1992),Bender Kalesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C.5 s.431-432),TDV.
• Eyice, S. (2001), Kale, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde, (C.24,234-42, TDV.
• İnalcık, H. (2012), Tımar”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde, (C.41, s.168-73). TDV.
• İnalcık, H. (1993), Cizye, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde, 45-48, (C. 8,45-48) TDV.
• Kantemir,D. (1980) Osmanlı İmparatorluğunun Yükseliş ve Çöküş Tarihi, (C.III Cumhuriyet Kitapları.
• Karagöz, H.(2008) 1737-1739 Osmanlı-Avusturya Harbi ve Belgrad’ın Geri Alınması, Doktora Tezi, (Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü). https://tez.yok.gov.tr./ulusal tez merkezi
• Keil, M. (2013), Vidin, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde, (C.43, s.103-106), TDV.
• Kılıçarlan, Y. (1993), Cebeci, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde, (C.7, S.182-83), TDV.
• Kocaoğlu, B. (2020), Osmanlı Donanması’nda Sağlık Hizmetlerine Genel Bir Bakış (1797-1858), History Studies 12/ 2, 544-45.
• Özcan, A, (1992), Baltacı, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C.5, s.34-35) TDV.
• Özcan, A. (2004), Kapıkulu, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, içinde (C.24, s.347-49), TDV.
• Özcan, A.(1992), Bostancı, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C.6,s.308-309), TDV.
• Özel, A. (1995), Esir, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C.11, s.382-89). TDV.
• Parvev, İ. (1995), Habsburgs and Ottoman Between Viena and Belgrade, Columbia University Press.
• Sarı, N. (1993) Osmanlılar’da Cerrahlık Mesleği, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C.8, s.423-24), TDV.
• Sunar, M.M. (2012), Ulufe, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde, (C.42, s.124-26), TDV.
• Tımışvarlı Ali bin Mehmed,(1981), Tarih-i Vak‘anâme-i Ca’fer Paşa, haz. Richard F. Krutel, Macar İlimler Akademisi, Doğu Külliyatı.
• Topal, M. (2001), Silahtar Mehmed Ağa, Nusretname (1106-1133/1695-1721) Tahlil ve Metin), Doktora tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü). https://tez.yok.gov.tr./ulusal tez merkezi
• Uzunçarşılı, İ. H. (1995) Osmanlı Tarihi (Karlofça Anlaşması’ndan XVIII. Yüzyılın Sonlarına Kadar), IV/1, TTK Basımevi.
• Voçelka, K. (1978), Avusturya-Osmanlı Çekişmelerinin Dahili Etkileri, İstanbul Üniversitesi Tarih Dergisi XXXI,.5-28.
• Zinkeisen, J. W. (2011) Osmanlı İmparatorluğu Tarihi (1669-1774), (C.V) Yeditepe Yayınevi.