Ateşîzâde Mehmed Bedreddin ve Telhîs-i Târih-i Osmanî

Yıl 2025, Cilt: 3 Sayı: 2, 75 - 108, 31.07.2025

Raif İvecan , Mevlüt Gökhan Yanar

Öz

Osmanlı Devleti’nde 19. asırla birlikte her geçen gün yaygınlık kazanan eğitim kurumları, yeni düzenlemeleri zorunlu kılmış; değişimin yıkıcı korkusu daha merkeziyetçi bir eğitim sistemine geçilmesine yol açmıştı. Bunun en önemli göstergeleri, okul müfredat programları, ders kitabı içerikleri ve ilgili dersin nasıl okutulacağı gibi birçok kararın devlet merkezinde belirlenmiş olmasıdır. Bunda eğitim kurumlarının toplumların kültürel oluşumunda ve aktarımında farkındalığın artması da etkili olmuştur. Dönemin siyasî çalkantıları ve toprak kayıpları Osmanlıları daha merkezî bir yönetime zorluyordu. Bu durumda yeni neslin eğilimleri, ülkeye bağlılıkları vs. devlet okulları aracılığıyla inşa edilmeliydi. Devletin okullardaki eğitimden bu yöndeki beklenti ve talepleri doğrultusunda birçok ders kitabı hazırlatılmıştı. Bu beklentilerin karşılanmasında tarih eğitimine önemli bir rol düşüyordu. Osmanlı eğitim sistemi içerisinde önemli bir mevkide uzun yıllar hizmet etmiş bulunan Ateşîzâde Mehmed Bedreddin de ilkokullar için coğrafya, imla ve tarih ders kitapları hazırlamıştı. Çalışmanın ana konusu, Ateşîzâde’yi kısaca tanıtmak ve onun ilkokullar için kaleme aldığı tarih kitabı, Telhîs-i Târih-i Osmanî adlı eserinin günümüz alfabesine aktarımıdır.

Anahtar Kelimeler

Ateşîzade , Mehmet Bedreddin , ibtidai , mektep , maarif , eğitim

Kaynakça

• Arşiv ve Dijital Arşiv Kaynakları:
• BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi), DH. SAİDd. 126 / 245.
• https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/220654 (15.05.2025 tarihli erişim)
• https://saltonline.org/tr/2638/salt-arastirma-atesizade-mehmed-bedreddin-selcuki-arsivi (30 Mayıs 2025 tarihli erişim)
• Araştırma – İnceleme Eserler:
• Ahmed Midhat, Târih-i Umûmî, C. 1, İstanbul 1295.
• Akün, Ömer Faruk, “Ahmet Vefik Paşa”, DİA, C. 2, s. 143-157.
• Akyüz, Yahya, Türk Eğitim Tarihi M.Ö.1000 - M.S. 2007, Ankara 2007.
• Akyüz, Yahya, “İlköğretimin Yenileşme Tarihinde Bir Adım: Nisan 1847 Tâlimatı”, OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma Ve Uygulama Merkezi Dergisi, C. 5, S. 5 (Haziran 1994), s. 1-47. https://doi.org/10.1501/OTAM_0000000206.
• Alpugan, Betül Başaran, “Geç Dönem Osmanlı İmparatorluğu’nda Tarih Yazıcılığı ve Tarih Kitapları”, Osmanlı, C. 8, Ankara 1999, s.262-270.
• Arıkan, Zeki, “Osmanlı Tarih Anlayışının Evrimi”, Tarih ve Sosyoloji Semineri Bildiriler (28-29 Mayıs 1990), İstanbul 1991, s. 77-91.
• Ateşîzâde, Mehmed Bedreddin, Telhîs-i Târih-i Osmanî, Kasbar Matbaası: İstanbul 1309.
• Beydilli, Kemal, “Süleyman Hüsnü Paşa”, DİA, C. 38, s. 89-92.
• Düstur, C. 2, Matbaa-i Âmire: İstanbul 1289.
• Mahmud Cevad İbnü’ş-Şeyh Nâfi‘, Ma‘aif-i Umûmîye Nezâreti Târihçe-i Teşkîlât ve İcrâatı, Matbaa-i Âmire: İstanbul 1338.
• Mehmed Murad (Mizancı), Târih-i Umûmî, C.1, İstanbul 1300.
• Öztürk, Cemil, “Selim Sâbit Efendi”, DİA, C. 36, s. 429-430.
• Yinanç, Mükrimin Halil, “Tanzimattan Meşrutiyete Kadar Bizde Tarihçilik”, Tanzimat I, İstanbul 1940, s. 573-595.
• Ziya Yılmazer, “Şânizâde Mehmed Atâullah Efendi”, DİA, C. 38, s. 334-336.