HÂTIB B. EBÎ BELTEʻA VE HAYATI

Year 2019, Issue: 5, 31 - 75, 23.08.2019

Hakan Temir

Abstract

Öz

Hâtıb b. Ebî Belteʻa, Hz. Peygamber’in getirdiği dini
tasdik ederek “sahâbî” olma bahtiyarlığını elde eden kimselerdendi. Üstelik o,
ilk iman eden ve Mekke’nin zorlu yıllarında inancından taviz vermeden dimdik
duranlardandı. Hayatının merkezine Allah ve Rasûlünün sevgisini
yerleştirdiğinden Hz. Peygamber’in yanından ayrılmadı. Hicret emri verildiğinde
Mekke’den Medine’ye göç ederek “muhacir” unvanını aldı. Medine döneminde de
cesaret ve fedakârlıktan ödün vermeyerek birçok gazve ve seriyyeye iştirak
etti. Bedir, Uhud, Hendek, Beni Mustalik Gazvelerine ve Mekke’nin fethine
katıldı. O, savaşlarda Hz. Peygamber’in seçkin okçularından birisiydi.

Hâtıb, iyi bir savaşçı olduğu kadar iyi de bir
elçiydi. Hz. Peygamber döneminde iki defa Hz. Ebû Bekir döneminde bir defa
elçilik görevi yaptı. İlk elçiliği Hz. Peygamber ile Ümmü Seleme arasında
meydana gelecek evlilik içindi. Daha sonra Hz. Peygamber onu Mısır kralı
Mukavkıs’a yolladı. O elçilik görevini layıkıyla tamamladı ve döndü. Dönüşte
Hz. Peygamber’e hediyeler getirdi. Bu hediyelerden birisi de Hz. Peygamber’in
cariye eşi Mariye idi. Son elçiliği ise yine Mısır’a oldu. Hz. Ebû Bekir onu
ikinci defa Mısır’a elçi olarak gönderdi.

Anahtar Kelimeler: Hâtıb, Mektup, Elçi, Bedir, Uhud, Mekke’nin Fethi.

The Life of The Hâtib
b. Abî Balta’ah

Abstract:

Hâtib b. Abî Balta’ah was one of the Holy Probhet’s
Sahaba. He was also prominent Companion. He didn’t leave the side of the Holy
Probhet after faith. As the Holy Probhet he emigrated from Makkah to Medina. He
attended that occured to war the period of Medina. He joined Ghazwa Badr, Uhud,
Ditch, Bani Mustaliq and the conquest of Makkah. He was one of the Probhet’s
archers. But before the conquest Mecca he tried to give information to the enemy.

Hâtib, was a good fighter and also good ambassador. He
made embassy mission twice period of Holy Probhet and once Hazrat Abu Bakr. The
first of these was that Umm Salamah occured in marriage with Holy Probhet.
Afterward, Holy Probhet sent him to Egpytian king Muqawqis. He adequately
completed the task of embassy and returned. He brought gifts in return to Holy
Probhet. One of the gifts was Holy Probhet’s slave wife Mâriyah. His last
embassy done to Egypt. Hazrat Abu Bakr sent him to Egypt second time as a
embasyy.

Key Words: Hâtib, Letter, Ambassador, Badr, Uhud, The conquest
of Makkah.

Keywords

Hâtıb, Mektup, Elçi, Bedir, Uhud, Mekke’nin Fethi

References

• ABDURRAHMAN, Aişe, Nîsau’n-Nebiyyî, Dâru’l-Hilal, Mağrib 1971.ADEVÎ, Muhammed Ali Mahluf, Mâriye el-Kıbtiyye (r.a.), Dâru’l-Menâr, Kahire 1406/1986.AHMED, Mehdi Rızkullah, es-Siretü’n-Nebeviyye fî Dâv’il Masâdiri’l-İslâmiyye, Merkezü Melik Faysal, Riyad 1992.AFÂNÎ, Seyyîd b. Hüseyin, Envârû’l-Fecr fî fadâilî Ehl-i Bedr, Dâru Mâcid, Cidde 1428/2006.ASKALANÎ, Ebü’l–Fazl Şehabeddin Ahmed İbn. Hacer, el-İsâbe fi Temyizi’s-Sahâbe, thk. Ömer Yusuf b. Abdullah b. Muhammed b. Abdi’l-Ber, Mektebetü İbn Teymîyye, Kahire 1993/1414._____________, Tehzîbü’t-Tehzîb, thk. Mustafa Abdulkadir Ata, Dâru’l-Kitabu’l-İlmiyye, Lübnan 1994/1415.BELÂZURÎ, Ahmed b. Yahya b. Câbir (ö. 279/892), Ensâbu’l-Eşrâf, thk., Süheyli Zekkâr-Riyad Ziriklî, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1417/1996.BEYHAKÎ, Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyn (ö. 384/458), Delâilü’n-Nübüvve ve Mağrifeti Ahvali Sâhibe’ş-Şeriyye, Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye, Beyrut 1988/1408.BUKÂÎ, Abdullatif b. eş-Şeyh Ahmed, Ehlü Bedir, Dâru Lübnan, Beyrut 1409/1989.DİNEVERÎ, Âllame Ebû Hanife Ahmed b. Davud (282/895), el-Ahbâru’t-Tıvâl, thk. İsâm Muhammed el-Hacc Ali, Dâru’l-İlmiyye, Beyrut 1461/2001.EBÛ ZÜR‘A ED-DIMAŞKÎ, Abdurrahmân b. Amr (ö. 281/894), et-Târîh, thk. Şükrullâh Nimetullah el-Kûcânî, Mecmeu’l-Lügâtü’l-Arabiyye, Dımaşk trz. EBÜ’L-FİDÂ’, İmâdüddîn İsmâîl b. Alî el-Eyyûbî (ö. 732/1331), Muhtasar-ı fî Ahbar-ı Beşer, Matbaatü’l-Hüseyniyye, Mısır trz., I-IV.FÂKİHÎ, Ebû Abdillâh Muhammed b. İshâk (ö. 278/891), Aḫbâru Mekke fî Kadîmi’d-Dehr ve Hadîsih, thk. Abülmelik b. Abdullah Duheyş, Dâru Hıdır, Beyrût 1414, I- VI.FESEVÎ, Ebî Yusuf Ya’kub b. Süfyân (ö. 277/890), Kitabû Mağrife ve’t-Tarîh, thk. Ekrem Ziya El- Ömerî, Müessesetü Risâle, Beyrût 1401/1981, I-III.HALÎFE B. HAYYÂT, Ebû Amr (ö. 240/854-55), Tarih, thk. Ekrem Ziya el-Ömerî, Dâru’l-Kalem, Beyrût 1397.HAMİDULLAH, Muhammed, İslam Peygamberi, Çev. Salih Tuğ, İmaj Baskı, Ankara 2003.HATIB, Abdulkerim Mahmud, Nisâü Havle'r-Rasul, Dâru'l-Hatib, Riyad 1992.HATTÂB, Mahmud Şît, “Es-Sâhibû’s-Sefîr Hâtıb b. Ebî Belteʻa el-Lahmî”, Risâletü’l-Halîci’l-Arabî, Riyad Yıl: 1983, Sayı: 3/9.HUDARÎ, Muhammed, Nurû’l-Yakîn fî Sîret-i Seyyidî’l-Murselîn, thk. Naif Abbas, Darû İbn Kesîr, Beyrut 1989.İBN ABBAS, Abdilmuttalib el-Kureşî (ö. 68/687-88), Tenvîrü’l-miḳbâs min Tefsîri İbn ʿAbbâs, Cemahu Muhammed b. Ya‘kūb b. Muhammed el-Fîrûzâbâdî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Lübnân trz.İBN ABDİLBER, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf en-Nemerî (ö. 463/1071), el-İstî‘âb fî Maʿrifeti’l-Aṣḥâb, thk. Ali Muhammed el-Bicâvî, Dâru’l-Cîl, Beyrût 1412/1992, I-IV.____________, ed-Dürer fî İhtisâri’l-Megâzî ve’s-Siyer, tah. Şevkî Dayf, Kahire 1386/1966.
• İBN ABDİLHAKEM, Ebû’l-Kasım (ö. 257/871), Futûhu Mısır ve’l-Mağrîb, thk. Abdülmünim Âmir, Kahire trz.İBN ATİYYE, Ebû Muhammed Abdülhak b. Galib el-Endelüsî (ö. 541/1147), el-Muḥarrerü’l-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-ʿAzîz, thk. Abdüsselam Abdüşşafi Muhammed, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût 1422.İBN EBÎ HAYSEME, Ebû Bekr Ahmed (ö. 279/893), et-Târîḫu’l-Kebîr, Salâh b. Fethî Hilâl, el-Fârûku’l-Hadîse, Kâhire, 1427/2006, I-IV.İBN HABÎB, Ebû Cafer Muhammed b. Habîb (ö. 245/860), Kitâbû’l-Muhabber, thk. Elisa Lichtenstadter, Beyrût trz.İBN HADİDE ENSÂRÎ, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali b. Ahmed (ö. 783/1381), el-Misbâhü'l-Mudi fi Küttabî'n-Nebîyyi'l-Ümmî (s.a.v) ilâ Müluki'l-Arz min Arabî ve Acemî, Âlemü’l-Kitab, Beyrut 1405/1985, II.İBN HALDUN, Abdurrahman b. Muhammed (732/808), Tarihû İbn Haldun, thk., Halil Şahhade -Süheyl Zekkâr, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1421/2000.İBN HİBBÂN, Ebû Hâtim Muhammed (ö. 354/965), es-Sikât, thk. Muhammed b. Muîdhan, Dâiretü’l-Meʻarifi’l-Osmânî, Beyrût 1393/1973, I-IX.__________, Meşâhîru ʿUlemâʾi’l-Emṣâr, thk. Merzuk Ali İbrahim, Dâru’l-Vefâ, İskenderiyye 1411/1991.İBN HİŞÂM, Ebû Muhammed Cemâlüddin Abdülmelik (218/833), es-Sîretü’n-Nebeviyye, thk. Ömer Abdüsselam et-Tedmürî, Darû’l-Kitab Beyrut 1410/1990.İBN KAYYİM EL- CEVZİ, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez-Züra (751/1350), Zâdü’l-Me’âd fî Hedyî Hayrîl İbâd, thk. Şuuayip Arnavut, Beyrut 1981.İBN KESÎR, Ebû’l-Fidâ el-Hafız (ö. 774/1372), el-Bidâye ve’n-Nihâye (Büyük İslam Tarihi), Çev., Mehmet Keskin, Çağrı Yayınları, İstanbul 1995.İBN KUTEYBE, Ebî Muhammed Abdullah Müslîm (276/889), el-Meârîf, thk. Servet Ukkaşe, Dârul Marife, Kahire 1981.İBN MANZÛR, Ebû’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Ali (711/1311), Lisânu’l-Arab, Dârus’s-Sadr, Beyrut trz., I-XV.İBN MENDE, Ebû Abdullâh Muhammed b. İshâk (ö. 395/1005), Fetḥü’l-Bâb fi’l-Künâ ve’l-Elḳâb, thk. Ebû Kuteybe, Mektebetü Kevser, Riyâd 1417/1996.____________, Maʻrifetü’s-Sahâbe, thk. Âmir Hasan Sabri, Câmiatü’l-İmarât, Arabistan 1426/2005.İBN SA’D, Ebû Abdullah Muhammed (230/844), et-Tabakâtü’l-Kübrâ, Dâru’s-Sadr, Beyrut 1985/1405.İBN SEYYİDÜNNÂS, Muhammed (ö. 734/1334), Uyûnu’l-Eser fî Fünûni’l-Megâzî ve’ş-Şemâil ve’s-Siyer, thk. Muhyiddîn Mustû-Muhammed el-İd el-Hadrâvî, Dâru İbn Kesîr, Beyrut 1996.İBN TEYMİYYE, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdülhalim (ö. 728/1328), Mecmûʿu Fetâvâ Şeyḫilislâm Aḥmed İbn Teymiyye, Vizâretü’ş-Şuuni’l-İslâm, Suudi Arabistan trz.İBNÜ’L-CEVZÎ, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed (ö. 597/1201), el-Muntaẓam fî Târîḫi’l-Mulûk ve’l-Ümem, thk. Muhammed Abdülkadir Ata- Mustafa Abdülkadir Ata, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût 1412/1992, I-XIX.İBNÜ’L-ESÎR, İzzeddün Ebû’l-Hasen Ali b. Muhammed (ö. 630/1233) , el-Kâmil fî’t-Târih (İslam Tarihi), çev., Ahmet Ağırakça, Abdülkerim Özaydın arkadaşları, Hikmet Neşriyat, İstanbul 2008.----------------, Üsdü’l-Ğâbe fi Ma’rifeti’s-Sâhâbe, thk. Muhammed Abdülmenâm el-Berî- Abdulfettah Ebû Senne, Darû’l-İlmiyye, Beyrut trz.el-KALKAŞENDÎ, Ebü’l-Abbas Şihâbüddîn Ahmed b. Ali (ö. 821/1418), Subhu’l-Aʻşa fî Sınâati’l-İnşâ, Dâru’l-Kitâbü’l-İlmiyye, Beyrût trz, I-XV.KASTALÂNÎ, Ebû’l-Abbas Şihabeddin Ahmed b. Muhammed (923/1516), el-Mevahibü’l-Ledüniyye bi’l- Minahi’l-Muhammediyye, thk., Salih Ahmed eş-Şemmî, Beyrut 2004/1425.___________ , İrşâdu’s-Sârî lî Şerhî’l-Buhârî, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1410/1990, XI.KAZICI, Ziya, Hz. Muhammed’in Aile Hayatı ve Eşleri, İFAV, İstanbul 1997.KELÂÎ, Süleyman b. Mûsa, el-İktifâ bîma Tedâmmenehü mîn Meğâzi Resûlallah ve Selâsete’l-Hûlefâ, thk. Kemaleddîn İzzettin Ali, Beyrut 1997.KILIÇ, Ünal, Psikolojik Taktik Ölümsüz Zafer Mekke’nin Fethi, Kayıhan Yayınları, İstanbul 2009.MAKDÎSÎ, Mutahhir b. Tahir, Kitabû Bed ve’t-Tarih, thk. Ziyad Ahmed b. Sehl el-Belhî, Dâru’s-Sâdr, Beyrut 1903.el-MÂTÜRÎDÎ, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es-Semerkandî (ö. 333/944), Teʾvîlâtü Ehli’s-Sünne, thk. Mecdî Bâselûm, Dâru’l-Mektebetü’l-İlmiyye, Beyrût 1426/2005, I-X.MİZZÎ, Cemaleddin Yusuf b. Abdurrahman b. Yusuf (ö. 742/1341), Tehzîbü’l-Kemal fî Esmai’r-Rical, thk. Beşşar Avvar Maruf, Müessesetü Risale, Beyrut 1992, XXXV.MUHAMMED, Abdûlğanî Abdurrahman, Zevcâtü’n-Nebiyyî Muhammed ve Hikmetû Teâddüdihinne, Mektebetü Medbulî, Mısır 1408/1988.MUKÂTİL B. SÜLEYMAN, b. Beşir el-Ezdî (ö. 150/767), Tefsîrü Mukâtil b. Süleyman, Dâru İhyai’t-Turâs, Beyrût 1423.NÂSIF, Hafnî, Mâriye el-Kıbtîyye Tahkikû fî Sîretîhâ ve Muvâtinihâ, Mecelletü’l-Hilal, 1933, Sayı: 2.NEDVÎ, Şah Muînüddîn Ahmed, Asr-ı Saadet (Peygamberimiz’in Ashabı), çev: Ali Genceli, Doğan Ofset, İstanbul 1984.NÜVEYRÎ, Şihâbüddîn Ahmed b. Abdülvehhâb (ö. 733/1332), Nihâyetül-Ereb fî Fünûni’l-Edeb, thk., Abdülmecîd Terhınî, Dâru’l-İlmiyye, Beyrut 1424, XVIII.RÂZÎ, Fahreddîn Tefsîr-i Kebîr Mefâtihu’l-Gayb, çev: Suat Yıldırım ve Arkadaşları, Akçağ Yayınları, Ankara 1995.ER-REBEÎ, Muhammed b. Abdullah b. Ahmed (ö. 379/), Mevlidü’l-ulemâ ve vefeyâtühüm, thk. Abdullah Ahmed Süleyman, Dâru’l-ʻÂsıme, Riyad 1410, I-II.RÛDÂNÎ, Muhammed b. Süleyman, Cem’ul-Fevâid min Câmi’il-Usûl ve Mecma’iz-Zevâid, Ocak Yayıncılık, İstanbul 2008.es-SA‘LEBÎ, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed (ö. 427/1035, el-Keşf ve’l-Beyân ʿan Tefsîri’l-Ḳurʾân, thk. Ebû Muhammed b. Aşûr, Dâru İhyaü’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrût 1422/2002, I-X.es-SEM'ÂNÎ, Ebû Sa'd Abdülkerîm b. Muhammed b. Mansur (ö 562/1166), el-Ensâb, Mektebetü İbni Teymîyye, Kahire 1401/1981, I-X.es-SEMERKANDÎ, Ebü’l-Leys Nasr b. Muhammed (ö. 373/983), Baḥrü’l-ʿUlûm, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût 1413/1993.es-SÜHEYLÎ, Abdurrahmân b. Abdillâh, Ravdû’l-Unûf fî Tefsîri’s-Sîreti’n-Nebevî lî İbn Hişâm, thk. Abdurrahman el-Vekîl, Dâru’l-Kütübi’l-İslâmiyye, Beyrût trz.ŞAMÎ, Muhammed b. Yusuf es-Sâlihî, Sübülü’l-Hüdâ ve’r-Reşâd fî Sîret-i Hayrî’l-İbâd, thk.Mustafa Abdulvahid, Kahire 1990/1410.ŞEVKÂNÎ, Muhammed b. Ali (ö. 1250/1834), Derru’s-Sahâbeti fî Menâkibi’l-Karâbeti ve’s- Sahâbeti, thk. Hüseyin b. Abdullah el-Umerî, Dâru’l-Fikr, Dimeşk 1984.et-TABERÎ, Muhammed b. Cerîr (ö. 310/922), Tarîhü’t-Taberî, Dâru’t-Turâs, Beyrut 1387, I-XI._____________, Câmiʿu’l-Beyân ʿan Teʾvîli âni’l-Ḳurʾân, thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî, Dâru’l-Hicr, Kahire 1422/2001, I-XXVI.URVE B. ZÜBEYR, Ebû Abdullah el-Esedî el-Kureyşî (ö. 93/712), Meğâzi Rasûlullah, thk. Mustafa Azâmî, Mektebet’t-Terbiyyetü’l-Arab, Riyad 1981.VÂKIDÎ, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer (ö. 207/823), Kitabü’l- Meğâzi, , thk. Marsden Jones, Âlemü’l-Kütüb, Beyrut 1404/1984.___________, Futûhu’ş-Şam, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût 1417/1997, I-II.___________, er-Ridde maʻa Nebezeti min Futûhu’l-Irâk, thk. Yahyâ el-Becûrî, Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, Beyrût 1410/1990.WATT, W. Montgomery, Muhammad at Medina, Oxford 1956.ez-ZEBÎDÎ, Seyyîd Murtazâ el-Hüseynî (h. 1205), Tâcu’l-Arûs Min Cevâhri’l-Kâmûs, thk. İbrahim et-Terâzi, Kuveyt 1392/1972.ez-ZEMAHŞERÎ, Ebûl Kâsım Cârullah Mahmud b. Ömer (467/538), el-Keşşâf an Hakâikî’t-Tenzîl ve Uyûnü’l-Ekâvil fî Vücuhî’t-Te’vîl, thk. Ahmed Abdu’l-Mevcud- Ali Muhammed el-Muavved, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1418/1998.ez-ZEHEBÎ, Muhammed b. Ahmed b. Osman, Tarîhu’l-İslâm ve vefâyâtü’l-Meşâhiri’l-Âlam, thk. Beşar Avvar Mağruf, Dâru’l-Ğarbî’L-İlmiyye, Beyrut 2003.__________, Esmâu’s-Sâhabe, Dâru’l-Maârîf, Beyrut trz.__________, Siyeru Alâmu’n-Nübelâ, Müesssetü Risâle, Beyrut 1401/1981.ez-ZÜBEYRÎ, Abdullah b. el-Mus’âb (156/236), Kitâbu Nesebi Kureyş, Dâru’l-Maârif, Kahire trz.