Artukoğulları Beyliği’nin Haçlılar ile Mücadelesine Bir Bakış

Year 2020, Volume: 5 Issue: 1, 15 - 32, 27.07.2020

Sebahattin Çelik

https://doi.org/10.46628/itbhssj.691589

Cited By: 2

Abstract

Selçuklu Sultanı Melikşah’ın ardından (1092), hanedan üyeleri arasında iktidar kavgaları sürerken, Haçlılar İslâm topraklarını istilâya girişmiş Urfa (1098), Antakya (1098), Kudüs (1099) ve Trablus’ta (1109) birer devlet kurmuşlardır. Selçuklu Devleti’nin yeterli mücadeleyi gösteremediği, hatta Haçlılarla mücadeleden el çektiği bir dönemde tarih sahnesine çıkan Artukoğulları, Haçlılara karşı destansı bir mücadele başlatmışlardır. Sökmen’in Harran’da (1104), İlgazi’nin Sarmeda Ovası’nda (1119) kazandığı zaferler, Haçlıların yenilmezlik unvanlarını sildiği gibi onların Anadolu ve Suriye topraklarına yerleşmelerinin önünü kesmiştir. Belek Gazi’nin Haçlı liderlerini esir alması ise onların İslâm coğrafyasında tutunmalarını zora sokmuş ve bu topraklardan sökülüp atılmalarının mümkün olabileceğini ortaya koymuştur.

Keywords

sökmen, İlgazi, Belek Gazi, Haçlılar

References

• Alptekin, Coşkun, “Artuklular”, DİA, C. III, TDV Yay., İstanbul 1991, (ss. 415-419). --------------, “Belek b. Behram”, DİA, C. V, İstanbul 1992, (ss. 402-403). --------------, “Büyük Selçuklular, Irak Selçukluları, Dımaşk Atabeyliği, Musul Atabeyliği”, DGBİT, C. VII, Çağ Yayınları, İstanbul 1992. Ardıçoğlu, Nurettin, Harput Tarihi, Harput Derneği Yay., İstanbul 1964. Artuk, İbrahim, Artuk Bey, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Türk Büyükleri Dizisi: 104, Ankara 1988. --------------, “Artukoğlu Emir Balak ve Mezarı”, Belleten, XI/41, Ankara, Ocak 1947, (ss. 129-135). Azîmî, Ebû Abdullah, Azîmî Tarihi; Selçuklularla İlgili Bölümler, (Yayımlayan Ali Sevim), TTK, Ankara 1988. Azimli, Mehmet, “Artukluların Kuruluşu ve İlk Artuklu Emiri Necmeddin İlgazi’nin Siyasi Faaliyetleri”, I. Uluslararası Artuklu Sempozyumu Bildirileri, (ed. İbrahim Özcoşar), C. 1, (25-27 Ekim 2007), Mardin Valiliği Kültür Yay., Mardin 2008, (ss. 11-20). Bailly, Augueste, Bizans Tarihi, C. II, (çev. Haluk Şaman), Nokta Kitap, İstanbul 2006. Cahen, Claude, Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler, E Yayınları, İstanbul 1979. Carnotensis, Fulcherios, Kudüs Seferi, (Çev. İlcan Bihter Barlas), IQ Yay., İstanbul 2009. Çelik, Sebahattin, Anonim Süryani Vekâyinâmesine Göre I. ve II. Haçlı Seferi, Celal Bayar Üni., SBE, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Manisa 2006. --------------, Beşinci Haçlı Seferi 1217-1121, Fırat Üni. SBE, (Basılmamış Doktora Tezi), Elazığ 2018. Demirkent, Işın, Urfa Haçlı Kontluğu Tarihi (1098-1118), C. I, TTK Yay., Ankara 1990. --------------, Urfa Haçlı Kontluğu Tarihi (1118-1146), C. II, TTK Yay., Ankara 1994. --------------, Türkiye Selçuklu Hükümdarı Sultan I. Kılıç Arslan, TTK Yay., dizi XXIV - sayı 22, Ankara 1996. --------------, Haçlı Seferleri Tarihi, Dünya Yayıncılık, 1. baskı, İstanbul 1997. --------------, “1101 Yılı Haçlı Seferleri”, Prof. Dr. Fikret Işıltan’a 80. Doğum Yılı Armağanı, İ. Ü. Edebiyat Fakültesi Yay., İstanbul 1995, (ss. 17-56). Ebû’l-Ferec, Gregory (Bar Hebraeus), Abû'l-Farac Tarihi, C. I-II, (çev. Ömer Rıza Doğrul), TTK Yay., II. dizi, sayı 112, Ankara 1999. El-Azhari, Taef Kamal, “The Policy of Balak The Artukids Against Muslims and Crusaders. A Turkmen Identity Dilemma in the Middle East 1090-1124”, International Journal of Humanities and Social Science, Volume 4, No 4, (Special Issue – February 2014), Doha, Qatar, (pp. 286-293). Erdem, İlhan, “Haçlılar İle Mücadelede Menbic ve Emir Belek”, Ankara Üni., Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 37, Sayı: 64, Ankara 2018, (ss. 191-204), Eyice, Semavi, “İznik”, DİA, C. XXIII, TDV Yay., İstanbul 2001. Gibb, Hamilton A. R.; “Zengi and The Fall of Edessa”, A History of The Crusades, C. I, (ed. Kenneth M. Setton), The University of Pennsylvania Press, Philedelphia 1955, (pp. 449-462). Holt, P. M., The Age of the Crusades, The Near East from the Eleventh Century to 1517, (çev. Özden Arıkan: Haçlılar Çağı 11. Yüzyıldan 1517’ye Yakındoğu), Tarih Vakfı Yurt Yay. 69, İstanbul 1999. İbn Kalânisî, Ebû Ya’la Hamza, Şam Tarihine Zeyl - I. ve II. Haçlı Seferleri Dönemi, (Arapçadan çev. Onur Özatağ), İş Bankası Kültür Yay., İstanbul 2015. İbnü’l Âdîm, Kemalüddin, Zübdetü’l-Haleb min Tarih-i Haleb, C. II, (neşreden: Sami Dehan), Dımaşk 1954. --------------, Buğyetu’t-Talep fî Tarih-i Haleb, 2. baskı, (yayımlayan Ali Sevim), TTK Yay., Ankara 2011. İbnü’l-Cevzî, Sıbt, Miratu’z-Zaman fi Tarihi’l-Ayan, (çeviri ve değerlendirme Ali Sevim), TTK Yay., Ankara 1992. İbnü’l-Esîr, İzzüddin Ebû’l-Hasen, İslâm Tarihi: El-Kâmil fi’t-Tarih Tercümesi, (çev. Ahmet Ağırakça - Abdülkerim Özaydın), C. X, Bahar Yay., İstanbul 1987. İbnü’l-Ezrak, Ahmed b. Yûsuf b. Ali, Tarih-i Meyyâfârikîn ve Amid (Artuklular Kısmı), (neşreden A. Savran), Erzurum 1992. Köymen, Mehmet Altay, Selçuklu Devri Türk Tarihi, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Basımevi, Ankara 1982. Küçüksipahioğlu, Birsel, Trablus Haçlı Kontluğu Tarihi, Arkeoloji ve Sanat Yay., İstanbul, 2007. Lamb, Harold, The Crusade: İron Men and Saints, The Country Life Press, New York 1930. --------------, Haçlı Seferleri: Demir Adamlar ve Azizler, (çev. Gaye Yavuzcan), İlgi Kültür Sanat Yay., İstanbul 2010. Lewis, Bernard, Haşişiler, (çev. Ali Aktan), Sebil Yayınevi, İstanbul 1995. Metin, Tülay, “Sultanlığı Meşrûiyet Kazanmamış Bir Selçuklu Şehzadesi: Tuğrul Arslan”, Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi, Sayı: 6, Konya 2017. Merçil, Erdoğan; “Haçlı Seferleri Sırasında Büyük Selçuklu Devleti’nin Durumu”, Uluslar Arası Haçlı Seferleri Sempozyumu (23-25 Haziran 1997), TTK Yayınları, Ankara 1999, (ss. 83-90). Müneccimbaşı Ahmed b. Lütfullah; Camiu’d-Düvel: Selçuklular Tarihi, C. II, (yayımlayan Ali Öngül), Akademi Kitabevi, İzmir 2001. Özaydın, Abdülkerim, Sultan Muhammed Tapar Devri Selçuklu Tarihi (1105-1118), TTK Yay., Ankara 1990. --------------, “Danişmendliler”, DGBİT, C. VIII, Çağ Yayınları, İstanbul 1992. Paydaş, Kâzım, “Artuklular ve Gürcüler”, I. Uluslararası Artuklu Sempozyumu Bildirileri 25-27 Ekim 2007, (ed. İbrahim Özcoşar), C. 1, Mardin Valiliği Kültür Yay., Mardin 2008, (ss. 211-220). Refik, Ahmed, Büyük Tarih-i Umumî, C. VI, Kitaphane-i İslâm ve Askerî – İbrahim Hilmi, İstanbul, hicri 1327. Runciman, Steven, Haçlı Seferleri Tarihi, C. I., (çev. Fikret Işıltan), 2. baskı, TTK Yay., Ankara 1992. Sevim, Ali, Suriye ve Filistin Selçukluları Tarihi, TTK Yay., Dizi: XXIV, Sayı: 7, Ankara 1989. --------------, Ünlü Selçuklu Komutanları; Afşin, Atsız, Artuk ve Aksungur, TTK Yay., Ankara 1990. --------------, “Temürtaş’ın Halep Hâkimiyeti”, Belleten, XXV/100, Ankara, Ekim 1961, (ss. 571-594). --------------, “Artukoğlu İlgazi”, Belleten, C. XXVI/104, Ankara, Ekim 1962, (ss. 649-687). --------------, “Artukoğlu Sökmen’in Siyasî Faaliyetleri”, Belleten, XXVI/103, Ankara, Temmuz 1962, (ss. 501-520). --------------, “Artukların Soyu ve Artuk Beyin Siyasî Faaliyetleri”, Belleten, XXVI/101, TTK Yay., Ankara 1990, (ss. 121-146). --------------, “Artuk b. Eksük”, DİA, C. III, TDV yay., İstanbul 1991. --------------, “Suriye Selçukluları - Haçlı İlişkileri”, Uluslar Arası Haçlı Seferleri Sempozyumu, TTK Yayınları, Ankara 1999. --------------, “İlgazi, Necmeddin”, DİA, C. XXII, İstanbul 2000.
• Sevim, Ali - Yücel, Yaşar, Türkiye Tarihi Fetih, Selçuklu ve Beylikler Dönemi, TTK Yayınları, Ankara 1989. Sümer, Faruk, Selçuklular Devrinde Doğu Anadolu’da Türk Beylikleri, TTK Yayınları, Ankara 1990. Süryani Mikhail, Khronik (1166-1199), (çev. H. Andreasyan: Süryani Patrik Mihail’in Vakainâmesi II), TTK Kütüphanesi, Ankara, 1944. Tritton, Arthur Stanley, “The First and Second Crusades from an Anonymous Syriac Chronicle”, Journal Of The Royal Asiatic Society, Paris 1933, (pp. 69-101). Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye Siyasi Tarihi, Alp Arslan’dan Osman Gazi’ye (1071–1318), İstanbul 1971. --------------, “Artuklular”, Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, Nakışlar Yay., İstanbul 1980. Tyrensis, Willermus, Historia Rerum in Partibus Transmarinis Gestarum, XI. ve XII. Kitap, (çev. Ebru Altan, İstanbul Üni., SBE, Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 1995. Urfalı Mateos, Urfalı Mateos Vekâyinâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162), 2. baskı, (çev. Hrant D. Andreasyan), TTK Yay., Ankara, 1987. Ünal, Mehmet Ali, XVI Yüzyılda Harput Sancağı, TTK, Ankara 1989. Yıldız, Dursun Hakkı, Anadolu Selçuklu Devleti, Türk Dünyası El Kitabı III, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay., 2. baskı, Ankara 1990. Yılmazçelik, İbrahim - Çelik, Sebahattin, “Malatya Melikesi Ayşe Hatun’un Belek Gazi ile İzdivacı”, Danişmendliler ve Malatya’nın Fethi Sempozyumu, (19-21 Eylül 2018), İnönü Üniversitesi, Malatya 2018. Yınanç, Mükrimin Halil, Türkiye Tarihi Selçuklular Devri, İ.Ü. Yay., İstanbul 1944. --------------, “Belek”, İA., C. II, MEB Yayınları, Ankara 2002, (ss. 468-473).