İslamʼdan Önce Hayber’de Ticari Zirai ve Askeri Hayat

Year 2023, , 2078 - 2099, 30.09.2023

Ayşe Şimşek

https://doi.org/10.15869/itobiad.1314174

Abstract

Tarihi geçmişi çok eski dönemlere ulaşan Hayber şehri, İslam öncesi Arap yarımadasının Hicaz bölgesinde Medine-Suriye yolu üzerinde bulunan önemli bir yerleşim merkeziydi. Hayber’in tarihinin milattan önce üç bin yıllarına dayandığı tahmin edilmekle birlikte kuruluşu ve ilk sakinlerinin kim olduğu konusunda farklı görüşler bulunmaktadır. Şehirde bazı Arap asıllı kabilelerin yaşadığı ön görülmekte ve özellikle İslam öncesi dönemde yahudilerin yaşadığı bilinmektedir. Şehrin ticari bakımdan stratejik konumu, iklim ve coğrafyanın sağladığı zirai verimliliği ve muhkem kalelerle çevrili olmasına dayalı askeri savunma gücü şehri ön plana çıkaran hususlardır. İslam’dan önceki asırda Hayber’in, Mekke ve Medine başta olmak üzere Arap yarımadasının içinde ve dışında olan ticaret merkezleriyle çok yakın ticari ilişkileri vardı. Hayber harresinin uluslararası ticaret kafilelerinin geçtiği meşhur yollar üzerinde bulunması bölgenin ticari ilişkilerini geliştirdi. Ayrıca coğrafi konumu ve iklim özellikleri sayesinde önemli zirai ürünlerin yetiştiği bir mekândı. İslam öncesi Arabistan yarımadası genel olarak kurak ve verimsiz bilinmesine rağmen tarıma elverişli yaşama uygun vahaları da bulunmaktaydı. Bu yaşam alanları içerisinde Hicaz’a dahil edilen Hayber de sayılmaktaydı. Zengin su kaynaklarına ve verimli topraklara sahip olan Hayber’in, bunaltıcı ve hummaya sebebiyet veren iklimi de zikre değerdir. Bu makalede kısaca Hayber şehrinin tarihinden bahsedildikten sonra İslâm öncesi dönemdeki ticari, zirai, askeri ve sosyal faaliyetleri hakkında bilgiler verilecektir. Ticari ve zirai ürün ticareti yanında savaş aletleri ithali, satımı ve kiralanması gibi faaliyetleri de vardı. Harp stratejisi bakımından sağlam kalelere sahip olan Hayberliler, savaş tekniği ve aletleri konusunda da maharetliydiler. Hayber’in tarihi hakkında bilgiler sunan bu araştırma, Hz. Peygamber (s.a.v.) öncesinde bölgedeki durumu ve ilişkileri ortaya çıkararak siyer ilmindeki Hayber’in fethi, Müslüman-yahudi ilişkileri gibi bazı konuların isabetli tahliline imkân verecektir.

Keywords

Hayber, Yahudiler, Araplar, ticaret, ziraat, Hicaz, İslam öncesi.

Commercial Agricultural and Military Life in Khaybar Before Islam

Abstract

[Khaybar is a historical city located on the Medina-Syria road in the Hejaz region of the Arabian Peninsula. The aim of this article is provide information about the physical and geographical situation of the pre-Islamic city of Khaybar and the commercial, agricultural activities and social lives of the Jewish tribes living in this region. It is assumed that some tribes of Arab origin lived in the city and it is known that Jews lived in the pre-Islamic period. This article also deals with the meaning of the name Khaybar, the views of the Jews on the arrival time of Khaybar, and the occupations of those living in pre-Islamic Khaybar. Khaybar was a historical center of trade and agriculture. He had very close commercial relations with the surrounding cities, especially Mecca and Medina. Although the pre-Islamic Arabian peninsula was generally known as arid and unproductive, there were also oases suitable for agriculture and suitable for life. Khaybar was a place where quality agricultural products were grown thanks to its suitable geographical location and climatic conditions. It had rich water resources and fertile land. The people of Khaybar, who had strong castles in terms of war strategy, were also skilled in war techniques and tools. In addition to commercial and agricultural product trade, they also had activities such as importing, selling and renting war equipment. This research, which provides information about the history of Khaybar, by revealing the situation and relations in the region before the Prophet (pbuh), it will enable an accurate analysis of some subjects of the science of sirah.
Keywords: Khaybar, Hidjāz, Jews, Arabs, Trade, Agriculture, Pre-Islamic Period

Keywords

Khaybar, Jews, Arabs, trade, agriculture, Hidjāz, Pre-Islamic period

References

• Abdurrauf Avn, (1961). el-Fennü’l-harbî fî sadri’l-İslâm. Dâru’l-Ma ‘ârif, Kahire.
• Arslantaş, N. (2005). Emeviler Döneminde Yahudiler. Gökkubbe.
• Arslantaş, N. (2008). Sürgünden Sonra Hayber Yahudileri. BELLETEN, 72(264), 431-474. https://doi.org/10.37879/belleten.2008.431.
• Arslantaş, N. (2016). Hz. Muhammed Döneminde Yahudiler. KURAMER Yayınları.
• Ay, Ş. (2011). İsrail ve Yahuda Krallıkları Üzerine Düzenlenen Asur Seferleri. History Studies: Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi. III/1, s. 1-14.
• Bal, F. (2014). Çölün Ekonomisi: İslam Öncesi Arap Yarımadası’nda Ticaret, Ortaklık, Para ve Kredi. Akademik Ortadoğu 9 (1), 95-118.
• Bâşümeyl, M. A. (1979). Mevsûʿatü’l-gazavâti’l-kübrâ: Sulhü’l-Hudeybiye, Gazvetü Hayber: C. VI. el-Mektebetü's-Selefiyye.
• Buhâri, Muhammed b. İsmail. (1992). el-Câmiʿu’s-sahîh. İstanbul: Çağrı yayınları.
• Cevâd Ali. (1993). el-Mufassal fî târîhi’l-ʿArab kable’l-İslâm. Câmi‘atü Bağdâd.
• Çağatay, N. (1982). İslam Öncesi Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı (4. bs). Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Çeçen, K. (t.y.). “Bent”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 10 Ekim 2022: https://islamansiklopedisi.org.tr/bent
• Çelik, Z. (2019). Üseyd b. Hudayr. SAMER.
• Diyarbekrî, K. H. (t.y.). Târîhu’l-hamîs fî ahvâli enfesi nefîs. C. II. Müessesetü Şâban, Beyrut.
• Ebû Ubeyd el-Bekrî, (1368). Mu‘cemu mesta‘cem min esmâi’l-bilâd ve’l-mevâdî. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• ed-Dakdûkî, V. (1985). el-Cündiyye fî ahdi’d-Devleti’l-Ümeviyye. Müessesetü’r-Risâle.
• Efe, G. (2002). İslâm öncesi Arabistan’da Yahudilik. Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi.
• Efgânî, S. (1960). Esvâku’l-‘Arab fi’l-Câhiliyye ve’l-İslâm. Dâru'l-Fikr. https://shamela.ws/book/9999/334.
• Ensârî, İ. A. (1970). Tuhfetü’l-Muhibbîn. Mektebetü’l-Atîka. Tunus. https://archive.org/details/olomnasb_ymail_201611/page/n223/mode/2up.
• Erdem, S. (1989). “Amâlika”. TDV İslam Ansiklopedisi. c. 2, s. 556-558.
• Haidary, M. H. (2011). Sebep ve Sonuçlarıyla Hayber Gazvesi [Doktora Tezi]. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Halebî, N. (1400). es-Sîretü’l-Halebiyye (İnsânü’l-ʿuyûn fî sîreti’l-emîni’l-meʾmûn). Dâru’l-Mârife.
• Hamidullah, M. (1998). “Hayber”. TDV İslam Ansiklopedisi. c. 17, s. 20-22. https://islamansiklopedisi.org.tr/hayber
• Hamidullah, M. (2003). İslâm Peygamberi (Hayatı ve Faaliyetleri). Çev. Salih Tuğ. İstanbul: İmaj ofset.
• Harbî. İ. (1969). Kitâbu’l-menâsik ve emâkini turuki’l-hac ve meâlimi’l-cezîra. Dâru’l-Yemâme.
• Hizmetli, S. (1991). İslam Tarihi (Başlangıçtan İlk Dört Halife Devri Sonuna Kadar). Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• İbn Düreyd, M. (1987). Cemheratü’l-Lüga. Dâru’l-ilm li’l-Melâyîm.
• İbn Habîb, M. (t.y.). Kitâbü’l-Muhabber. Dârü’l-Âfâkı’l-Cedîde.
• İbn Habîb, M. (1985). el-Münemmak fî ahbâri Kureyş. Âlemü’l-Kütüb.
• İbn Haldûn, V. A. (t.y.). Târîhu İbn Haldûn. Dâru İhyâi’t-türâsi’l-Arabî.
• İbn Hüzeyl, A. (1951). Hilyetü’l-fursân ve şi‘ârü’ş-şüc‘ân. Dârü’l-Meârif.
• İbn Kesîr, İ. (1408). el-Bidâye ve’n-nihâye. Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî.
• İbn Kesîr, İ. (1431). el-Fusûl fî ihtisâri sîreti’r-Rasûl. Dârü’n-Nevâdir.
• İbn Kesîr, İ. (1976). es-Sîretü’n-nebeviyye. Dârü’l-Ma‘rife.
• İbn Kuteybe, A. (t.y.). el-Me‘ârif. Dârü’l-Maârif.
• İbn Kuteybe, A. (1418). ‘Uyûnu’l-ahbâr. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. https://shamela.ws/book/23790/1142
• İbn Sa’d, M. (1957). et-Tabakâtü’l-kübrâ. Dâru Sâder.
• İbn Şebbe, Ö. (1979). Târîhü’l-Medîneti’l-münevvere: Ahbârü’l-Medîneti’l-münevvere. thk. Fehim Muhammed Şeltut. Dârü’l-İsfahânî.
• Kelpetin, M. (2016). İslâm öncesi Güney ve Kuzey Arabistan (M. Çağrıcı, Ed.; Birinci basım). KURAMER Yayınları.
• Kelpetin, M. (2017). İslâm Öncesi Medine. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 95-113. https://doi.org/10.15370/maruifd.333530.
• Kelpetin, M. (2018). İslâm’dan Önce Tâif. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 79-103. https://doi.org/10.15370/maruifd.452186.
• Kennedy, M. A., McMahon, J., Thomas, H., Boyer, D. D., Repper, R., Dalton, M., & AlKhaldi, K. (2021). Dating the pendant burials of north-west Arabia: First radiometric results from the Khaybar Oasis, Saudi Arabia. Arabian Archaeology and Epigraphy, 32(Suppl. 1): 183– 197. https://doi.org/10.1111/aae.12199.
• Köksal, M. A. (2008). Peygamberler Peygamberi Hz. Muhammed (a.s.) ve İslamiyet. Erkam Yayınları.
• Merzûkî, A. (1417). el-Ezmine ve’l-emkine. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. https://shamela.ws/book/11469/381.
• Munt, H. (2021). “Khaybar”. In: EI3, Encyclopaedia of Islam, THREE, Edited by: Kate Fleet, Gudrun Krämer, Denis Matringe, John Nawas, Devin J. Stewart. Consulted online on 06 May 2023 http://dx.doi.org/10.1163/1573-3912_ei3_COM_35513.
• Newby. G. D. (2013). “The Jews of Arabia at the Birth of İslam”. A History of Jewish-Muslim relations: from the origins to the present day. edited by Abdelwahab Meddeb, Benjamin Stora. translated by Jane Marie Todd, Michael B. Smith. Princeton University Press.
• Lowin. Ş. (2010). “Khaybar”, in: Encyclopedia of Jews in the Islamic world: J-O., executive editor Norman A. Stillman, Leiden: Brill. Consulted online on 01 May 2023 http://dx.doi.org/10.1163/1878-9781_ejiw_COM_0012910.
• Rıdvân, F. A. (1408). Mevkifu Yehûdi Hayber ve şimâli’l-Hicâz mine’d-devleti’l İslâmiyye ilâ iclâihim fî ahdi Ömer. [Yüksek Lisans tezi]. Câmi’atü Ümmi’l-Kurâ.
• Şâmî, Ş. (1992). Sübülü’l-hüdâ ve’r-reşâd fi sîreti hayri’l-ibâd ve zikri fadâilihi ve ahvâlihi fi’l-mebde ve’l-me’âd. el-Meclisü’l-A‘la li’ş-Şuûni’l-İslâmiyye.
• Selâm, S. Ş. M. (1989a). en-Neşâtü’t-ticârî fî Hayber fi’l-câhiliyye ve hatta’l-feth. Münşeetü’l-Maârif.
• Selâm, S. Ş. M. (1989b). en-Neşâtü’z-zirâ’î fî Hayber fi’l-câhiliyye ve hatta nihâyeti ahdi Ömer b. el-Hattâb. Münşeetü’l-Maârif.
• Selâm, S. Ş. M. (1989c). Husûnu Hayber fi’l-câhiliyye ve ’asri’r-Rasûl. Münşeetü’l-Maârif.
• Shahîd, I. (1995). Byzantium and the Arabs in the Sixth Century. Volume II, Part 2: Economic, social and cultural history. Dumbarton Oaks research library and collection Washington, D.C.
• Urve b. Verd. (1998). Dîvânu Urve ibn el-Verd Emîri’s-sa‘âlîk. Nşr. Esmâ Ebubekir Muhammed. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Vâkidî, M. (1965). Kitâbü’l-Meğâzî. Âlemü’l-Kütüb.
• Veccia Vaglieri, L. (1997). Khaybar. Encyclopaedia of Islam: C. IV (ss. 1137-1143). Leiden E. J. Brill.
• Watt, W. M. (2016). Hz. Muhammed Medine’de. Çev. S. Kalkan. KURAMER Yayınları.
• Welfinson, I. (1927). Târîhu’l-Yehûd fî bilâdi’l-Arab. Matba’atü'l- İ’timâd.
• Yâkût el-Hamevî. (1977). Muʿcemü’l-büldân. Dâru Sâder.
• Görseller: The “Mountain of the Jews” at Khaybar, Saudi Arabia | Archive | Diarna.org. (t.y.). Geliş tarihi 16 Haziran 2022, gönderen http://archive.diarna.org/site/detail/public/10/.