Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Van’da Ve Sinop’ta Petrol Çalışmaları (1876-1950)

Year 2018, , 2358 - 2377, 30.12.2018

Deniz Akpınar

https://doi.org/10.15869/itobiad.450845

Abstract

Osmanlı Devleti’nde
özellikle Sultan II. Abdülhamid Döneminde petrolün öneminin anlaşılmasıyla
Anadolu’daki petrol yatakları belirlenmeye başlanmış ve gerek Osmanlı Dönemi
gerek Cumhuriyet Dönemi Van (Bargiri) ve Sinop (Boyabat)’ta bulunan petrolün
işletilmesi için faaliyette bulunulmuştur. Devlet, bu iki bölgede bulunan
petrolün değerlendirilmesi için imtiyaz sözleşmeleri hazırlayarak, bölgedeki
petrolün bulunup işletilmesi için bu sözleşmeleri yabancı ve Türk
müteşebbislere sunmuştur. Bu durum, Cumhuriyet Döneminde Türk müteşebbislerinin
lehine olmuştur. Bunda hem Osmanlı Döneminde yaşanılan sıkıntılar hem de
gelişen teknolojinin etkisi vardır. Ancak yaptığımız çalışma göstermiştir ki
Van ve Sinop’ta bulunan petrollerden iktisaden verim almak pek mümkün
olmamıştır. Ayrıca yapılan sözleşmelerin hükümleri de yerine getirilememiş ve
arzu edilen petrol çıkarılamamıştır. “Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Van'da ve
Sinop'ta Petrol Çalışmaları (1876-1950)” adlı çalışma, imtiyaz süreçleri, arşiv
belgeleri ve telif eserler yönünden ele alınmış, petrolün varlığı ortaya
konulmaya çalışılmıştır. Van ve Sinop petrolleri üzerinde Rusların teşebbüsleri
anlatılmıştır. Bu bilgiler çerçevesinde Osmanlı’dan Cumhuriyet’e iki bölgede
petrolün serüveni ortaya konulmaya çalışılmıştır                                            

Keywords

Anadolu Petrol, İmtiyaz, Van, Sinop, Boyabat

Oil Studies in Van and Sinop from Ottoman Empire to Republic (1876-1950)

Abstract

Oil fields in Anatolia were begun to be located with the understanding
of the importance of oil in the Ottoman Empire, especially during the reign of
Sultan Abdulhamid II. Formerly, many attempts were conducted to operate the oil
in the fields such as Van (Bargiri) and Sinop (Boyabat) both in the Ottoman
Empire and in the Republican Period. The government prepared the concession
agreement for the evaluation of the oil fields in these two regions and
presented the agreements to both foreign and national entrepreneurs in order to
find and operate the oil. This situation was in favour of Turkish entrepreneurs
in the Republican Period with the help of lessons taken from the economic
difficulties in the Ottoman Empire and the advent of technology. However, this
study showed that there was not much economic output from the oil lands in Van
and Sinop. In addition, the provisions of the contracts were not fulfilled
properly and the planned oil was not drilled at that time. This study entitled
“Oil Practices in Van and Sinop from Ottoman Empire to Turkish Republic
(1876-1950)”, aimed to show the existence of oil in the regions with the
examination of the concession processes taking place on the regions, archival
documents and copyright works. The attempts of the Russians on the oil fields
of Van and Sinop were also explained in the study. Then, the adventure of oil
in these regions from Ottoman Empire to Turkish Republic was dealt with in
detail in the light of the information.

Keywords

Anadolu Petrol, Concession, Van, Bargiri, Sinop, Boyabat

References

• KAYNAKÇAArşiv BelgeleriBaşbakanlık Osmanlı Arşiv Vesikaları (BOA)Bâb-ı Âlî Evrâk Odası (BEO), 1394/104480-1; 1378/103332-1; 1481/111049-2; 1729/129643-1; 4151/311260-1; 488/336571-2; 4510/338232-1; 4510/338232-3; 4291/321816-1.Dahiliye, Muamelat, (DH.TMIK.M). 97/68-1İrade, Dosya Usulü, (İ.DUIT). 24/13-4;24/13-7;Hariciye Nezareti, İstanbul Murahhaslığı, (HR.İM). 164/42-2, 164/42-2; 168/13-1.Hazine-i Hassa, Tahrirat Kalemi, ( HH. THR.), 233/47/-4.İrade, Dahiliye, (İ.DH). 1121/87615-1,İrade, Meclis-i Mahsus, (İ.MMS), 105/4493; İ. MMS. 160/11.Meclis-i Vala, (MV). 246/54-1; 209/22-1.Sadaret, Mukavelename, (A.DVN.MKL), 32/28-2, 54/29.Şuray-ı Devlet, (ŞD). 1239/1-19; 1243/37.Yıldız, Arzuhal Jurnal, (Y.PRK.AZJ). 46/138.Yıldız, Esas Evrakı, (Y.EE), 132/3-2.Yıldız, Hususi Maruzat, (Y.A.HUS). 501/115Orman, Maadin ve Ziraat Nezareti Maruzatı, (Y.PRK.OMZ), 1/81-1.Başbakanlık Cumhuriyet Arşiv Vesikaları (BCA)Başbakanlık “Kararlar Daire Başkanlığı” 030.18/10.30.9; 030.18/10.41.17; 30.18/017.91.15; 30.18.1.02/33.3.17; 30.18.1.2/76.60.9; 030.18/10.30.9; 30.18/13.15.9;Başbakanlık “Muamelat Genel Müdürlüğü” 030.10/182.258.Resmi süreli YayınlarDüstur, 1. Tertip, cilt 2, Matbaa-i Amire, İstanbul, 1872.Düstur, 1. Tertip, cilt 8, Başvekalet Devlet Matbaası, Ankara, 1943Resmi Gazete, 6 Nisan 1926, Sene 4, Numara 341.Resmî Gazete, 14 Nisan 1925, Sayı 92.Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnamesi 1927-1928, Matbuat-ı Müdüriyet-i Umumiye, İstanbul 1928.
• Gazeteler“Türkiye ve petrol şimdiye kadar nerelerde kimler araştırmalar yaptı”, Ulus, 3 Ağustos 1937, s, 2.Diğer EserlerBaşa, Derviş. (2013). Uluslararası Petrol Politikasının Osmanlı Devleti'nin Yıkılmasına Etkisi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, SBE, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.Blumenthal, Maurice M. (1940). Geologie des chaines pontiques entre la vallee de Gök Irmak et la Mer Noire Boyabat Sinop, Report M.T.A. Blumenthal, Maurice M. (1942). Sinop Vilâyeti Boyabat havzası Petrol sahasının jeolojik tertibi (Le dispositif géologique du secteur pétrolifère du bassin de Boyabat), M.T.A. Y. Seri A, 6, 1942, Ankara.Çark, Ferah. (2016). 19. Yüzyıl Osmanlı Devletinde Neft ve Petrol Üretimi ve İmtiyazları, Marmara. Üniv. SBE, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.Çelebi Evliya. (1971). Evliya Çelebi Seyahatnamesi, III, Sad.: Zuhuri Danışman,Ediger, Volkan Ş. (2005). Enerji Ekonomi-Politiği Perspektifinden Osmanlı'da Neft ve Petrol, ODTÜ. Yayıncılık.Ericson, D.B. (1939). Report on Boyabat, Report M.T.A.Lokman, Kemal. (1969). “Türkiye’de Petrol Arama Amacıyla Yapılan Jeolojik Etütler”, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Dergisi, Sayı: 72, Ankara.Ortynski, L, Tromp, S. W. (1941). Boyabat-Ekinveren bölgesinin jeolojisi (Geological notes on the area between Boyabat and Ekinveren), M.T.A. Mec, 3/24, Ankara.Petunnikov, G. (1939). Das Erdölvorkommen bei Ekinveren (Tiirkei) Petroleum, M.T.A, 4. Mai, 1939 Nr. 18 p.315-322.Sami, E. Mahmud. (2007). Abdülhamid’in Petrolleri, Varislerinin Hukuk Mücadelesi, Çev; Sevtap Demirci, Kitapevi, İstanbul.Tromp, S.W. and Ortynski. J. (1942). The Geology of the Boyabat area and in particular of the Saritaş, Dome. Report M.T.A. Zuhuri Danışman Yayınevi, İstanbul.