Sûre Tefsirleri Çerçevesinde Abdülhay Üsküdârî’nin (ö. 1117/1705) Tefsir Anlayışı -Meryem, Yâsîn, Fetih, Rahmân, Nebe’, Nâziât, Abese, Tekvîr, İnfitâr, Mutaffifîn ve Kevser Sûreleri

Year 2018, Volume: 7 Issue: 3, 1726 - 1758, 30.09.2018

Şükrü Maden

https://doi.org/10.15869/itobiad.442921

Abstract

Bu çalışmada Abdülhay Üsküdârî’nin Meryem, Yâsîn, Fetih, Rahmân, Nebe’, Nâziât, Abese,
Tekvîr, İnfitâr, Mutaffifîn ve Kevser sûreleri üzerine yazdığı 11 sûre tefsiri
incelenmektedir. Abdülhay Üsküdârî, 17 ve 18. yüzyıllarda yaşamış mutasavvıf,
müfessir, vaiz ve şair olarak tanınan bir Osmanlı âlimidir. Çalışmada öncelikle
Abdülhay Efendi ve eserleri hakkında bilgi verilmekte, ardından da te’lifi,
üslubu, muhatap kitlesi, kaynakları ve tefsir yöntemi bakımından bu sûre
tefsirleri değerlendirmeye tabi tutulmaktadır. Bazı Ulûmü’l-Kur’ân konularına
dair görüşleri ile rivayet ve dirayete dayalı tefsir anlayışı üzerinde ise
etraflıca durulmuştur. Vakıaya uygun bir tefsir tarihinin yazılabilmesi, asr-ı
saadetten bu yana kesintisiz devam eden tefsir literatürün çok yönlü olarak
araştırılması ile mümkün olabilir. Bu açıdan bu çalışma ile müfessirin yaşadığı
dönem ve coğrafyanın tefsir üslubu, kaynakları ve tefsir anlayışına dair veri
sunacak tespitlere ulaşılması hedeflenmektedir. Abdülhay Efendi’nin bir
mutasavvıf olmasına rağmen işârî yorumlardan ziyade beyânî açıklamalara yer
verdiği görülmektedir. Dirayet yönü güçlü olan eserin Osmanlı dönemi
meşâyıhının ilmî seviyesinin yüksekliğini göstermesi açısından iyi bir örnek
olduğu söylenebilir. 

Keywords

Tefsir, Osmanlı, Abdülhay, Üsküdar, Celvetiyye

Adulhayy Uskudari's (1117/1705) Understanding of Tafsir in the interpretation of the Chapters of Maryam, Yasin, al-Fath, alRahman, al-Naba, al-Naziat, Abasa, al-Takwir, al-Infitar, alMutaffifin and al-Kawthar

Abstract

A well-known Ottoman scholar,
mufassir, sufi, preacher and poet, Abdulhayy Uskudari who witnessed both 17th
and 18th century interpreted some Qur'anic chapters. This study deals with his
interpretation of eleven chapters including Maryam, Yasin, al-Fath, al-Rahman,
al-Naba, al-Naziat, Abasa, al-Takwir, al-Infitar, al-Mutaffifin and
al-Kawthar. It firstly introduces the life and works of Uskudari, and then
examines these works in terms of his authorship, methodology and style,
references and audience. The views of al-Uskudari on some topics of the
Qur'anic sciences and his understandings of tafsir based on dirayah (reason)
and riwayah (narration) are in detail discussed. Ascertainment of an accurate
history of tafsir may only be achieved through multifaceted researches about
the literature formed by efforts to comprehend the Qur'an that continue since
the Prophet's era. From this point of view, by means of the study it is aimed
to reach findings which provide data about the methodology and references used
in tafsir works as well as understandings of tafsir in the time and the
environment in which the mufassir lived. Although Abdulhayy Uskudari is a being Sufi, it
appears that his explanations are linguistic rather than related with Sufism.
It can be said that the work with a strong rational aspect is a good example of
the height of the scientific level of the Ottoman Sufis.

Keywords

Tafsir, Ottoman, Abdulhayy, Uskudar, Jalwatiyya, Qur'anic chapter

References

• Abdülhay Celvetî. Fethu’l-Beyân li-Husûli’n-Nasr ve’l-Feth ve’l-Emân. Süleymaniye Ktp., Hacı Beşir Ağa, nr. 34.
• Abdülhay Celvetî. Tefsîr-i Ba‘z-ı Suver-i Kur'âniye. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, nr. NEKTY02201.
• Aclûnî, İ. (1351). Keşfü’l-Hafâ ve Müzîlü’l-İlbâs Amma’ştühira mine’l-Ehâdîsi alâ Elsineti’n-Nâs. Kahire: Mektebetü’l-Kudsî.
• Ahmed b. Hanbel (1403/1983). Fezâilü’s-Sahâbe. thk. Vasiyyullâh Muhammed Abbâs. Beyrut: Müessestü’r-Risâle.
• Ahmed b. Hanbel (1416/1995). el-Müsned. nşr. Ahmed Muhammed Şâkir. Kahire: Dâru’l-Hadîs.
• Akkaya, V. (2016). Abdulhay Celvetî’nin ‘Şerh-i Gazel-i Hacı Bayrâm-ı Velî’ Adlı Eseri. Uluslararası Hacı Bayrâm-ı Velî Sempozyumu Bildiriler Kitabı: 25-26 Mayıs 2016. Ankara: Kalem Eğitim Kültür Akademi Derneği, II, 471-478.
• Ayvansarayî, H. (1281). Hadîkatü’l-Cevâmi‘. haz. Ali Satı’. İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Beyhakî, A. (1423/2003). Şuabü’l-Îmân. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd.
• Birışık, A. (2012). “Osmanlı Döneminde Türkçe Tefsirler”, Başlangıçtan Günümüze Türklerin Kur’an Tefsirine Hizmetleri -Tebliğler ve Müzakereler- Tartışmalı İlmi Toplantı 21-22 Ekim 2011. İstanbul: Ensar Yayınları, s. 199-240.
• Birışık, A. ve Arpa R. (2011). “Osmanlı Dönemi Tefsir Çevirileri”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 18 (9), 191-232.
• Buhârî, M. (1400). el-Câmiu’s-Sahîh. nşr. Muhibbüddîn el-Hatîb v.dğr. Kahire: el-Matbaatü’s-Selefiyye ve Mektebetühâ.
• Bursalı, M. (1333-1342). Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Cürcânî, Yahyâ b. el-Hüseyin b. İsmâîl b. Zeyd eş-Şecerî (1422/2001). Tertîbü’l-Emâli’l-Hamîsiyyeti li’ş-Şecerî, thk. Muhammed Hasan İsmâîl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Ebû Dâvûd, S. (1418/1997). Sünenü Ebî Dâvûd. nşr. İzzet Ubeydü’d-Deâs-Âdil es-Seyyid. Beyrut: Dâru İbn Hazm. Erdemir, A. (1999). Anadolu Sahası Musikişinas Divan Şairleri. Ankara: Türk Sanatı ve Eğitimi Vakfı Yayınları.
• Fazlıoğlu, İ. (2017). Osmanlı Döneminde ‘Bilim’ Alanındaki Türkçe Telif ve Tercüme Eserlerin Türkçe Oluş Nedenleri ve Bu Eserlerin Dil Bilincinin Oluşumundaki Yeri ve Önemi. Nazarî Ufuk: İslâm Türk Felsefe-Bilim Tarihinin Zihin Penceresi, İstanbul: Papersense Yayınları, 200-265.
• Gönel, H. (2014). Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=6085 (erişim tarihi: 20.06.2018).
• İbnü’l-A‘râbî, Ebû Saîd Ahmed b. Muhammed b. Ziyâd el-Basrî (1418/1997). Mu‘cem. thk. Abdülmuhsin b. İbrâhîm b. Ahmed el-Hüseynî. Suûd: Dâru İbni’l-Cevzî.
• Kut, G. (1999). Anadolu’da Türk Edebiyatı. Osmanlı Medeniyeti Tarihi. edit. Ekmeleddin İhsanoğlu. İstanbul, I, 26-68.
• Maden, Ş. (2017). Osmanlı 17. Yüzyılında Sûfî Müfessir Abdülhay Celvetî ve Fetih Sûresi Tefsiri. Sahn-ı Semân’dan Dârulfünûn’a Osmanlı’da İlim ve Fikir Dünyası (Âlimler, Müesseseler ve Fikrî Eserler)-XVII.Yüzyıl. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, 207-240.
• Mertoğlu, M. S. (2011). Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi Kur’an ve Tefsir Literatürüne Toplu Bir Bakış -Birincil Eserler ve Onlara Dair İncelemeler-. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. 18 (9), 9-66.
• Muslu, R. (2004). Osmanlı Toplumunda Tasavvuf (18. Yüzyıl). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Özcan, N. (1998). Abdülhay Celvetî, DİA, I, 227-228.
• Sâlim, M. (1315). Tezkire-i Sâlim. Dersaâdet: İkdam Matbaası.
• Süreyya, M. (1996). Sicill-i Osmanî. nşr. Nuri Akbayar-Seyit Ali Kahraman. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Şimşek, S. (2006). Edirne ve çevresinde Celvetîlik ve Celvetîler. Üsküdar Sempozyumu III: Azîz Mahmud Hüdâyî Uluslararası Sempozyum Bildirileri, 20-22 Mayıs 2005, II, 101-124.
• Tirmizî, M. (t.s.). el-Câmiu’s-Sahîh: Sünenü’t-Tirmizî. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Kahire: Mektebetü ve Matbaatü Mustafa el-Bâbî el-Halebî.
• Tiryaki, M. Z. ve Kamuran G. (2016). Üsküdârî, Mehmed Emin, DİA, https://islamansiklopedisi.org.tr/uskudari-mehmed-emin (erişim tarihi: 06.07.2018).
• Türkoğlu, S. (2018). Abdülhay Celvetî’nin Şerh-i Gazel-i Hacı Bayrâm-ı Velî Adlı Eseri. Diyalektolog Sosyal Bilimler Dergisi, 17, 163-179.
• Vassâf, H. Sefîne-i Evliyâ. Süleymaniye Ktp., Yazma Bağışlar, nr. 2307.
• Zehebî, M. (1424/2003). et-Tefsîr ve’l-Müfessirûn. Kahire: Mektebetü Vehbe.
• Zerkeşî, B. (1408/1988). el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân. thk. Mustafa Abdülkâdir Atâ. Beyrut: Dârü’l-Fikr.