Darülfünun’dan İstanbul Üniversitesine Osmanlı’da İlk Üniversitenin Tarihçesi

Year 2023, Volume: 12 Issue: 3, 1745 - 1767, 30.09.2023

Özgür Türkoğlu

https://doi.org/10.15869/itobiad.1317183

Abstract

Osmanlı İmparatorluğu’nda kuruluşundan itibaren temel eğitim ve öğretim kurumu olarak medreseler ve Enderun Mektepleri hizmet etmiştir. Ancak 18. yy.’dan itibaren çağın ihtiyaçlarına yanıt verememesi ve Batı karşısında cephelerde alınan yenilgiler bu okulların sorgulanmasına neden olmuş, neticede Avrupa modelli yükseköğretim kurumları oluşturulmaya başlanmıştır. Ancak meselenin sadece askeri boyutu göz önüne alınmış ilk olarak ordu için yükseköğretim okulları açılmıştır. Hendesehane, Mekteb-i Bahri Hümâyûn ve Mekteb-i Berri Hümayun bahse konu okulların başında gelmektedir. 1808’de tahta çıkan Padişah II. Mahmut bu geleneği devam ettirmiş, Mekteb-i Tıbbiye ve Mekteb-i Harbiye gibi yine ordu öncelikli yüksekokullar kurdurmuştur. 1839’da Tanzimat Fermanının ilanı ile başlayan Tanzimat Dönemi eğitim noktasında yeni bir anlayışın benimsenmesini başlatmıştır. Eğitimde istenilen verimin alınamadığını gören dönemin devlet adamları Batı tarzı ilk sivil üniversiteyi kurmayı kararlaştırmıştır. Bu amaçla 1846’da "fenler evi” anlamına gelen Darülfünun tesis edilmiştir. İlk öğretimini Nuri Efendi Konağında ve okul için yapılan binanın bazı odalarında halka açık şekilde yapan Darülfünun, Fatih Semtinde çıkan yangın sonucu 1870’te Çemberlitaş’ta bulunan binada öğretim hayatına devam etmek zorunda kalmıştır. 1871’de öğretimi tekrar sonlanan Darülfünun 1874’te Mekteb-i Sultani (Galatasaray Lisesi) bünyesinde öğretimine başlamıştır. Mekteb-i Sultani’deki öğretim süreci ekonomik nedenlerle 1881’de sonlanmış ve okul 1900 yılında tekrar öğretime başlamıştır. II. Meşrutiyet döneminde okul teşkilatı ve ders müfredatlarında yapılan değişiklikler gibi reformların ardından Osmanlı Devleti 1914’te Birinci Dünya Savaşı’na girmiş, 1918’de mütareke imzalamak zorunda kalmış, 1919’da Millî Mücadele’yi başlatmıştır. Darülfünun talebeleri milli mücadeleye destek vermiş ve Cumhuriyet reformlarını benimsemiştir. Atatürk’ün eğitim politikaları ekseninde Darülfünun’da reform yapılması gündeme gelmiş ve 1933’te Darülfünun İstanbul Üniversitesi adını almıştır.

Keywords

Darülfünun, İstanbul Üniversitesi, Tanzimat, Yükseköğretim, Eğitim Tarihi

From Darülfünun to Istanbul University the History of the First University in Ottoman

Abstract

Madrasahs and Enderun Schools have served as the basic education and training institutions in the Ottoman Empire since its foundation. However, since the 18th century, the failure to respond to the needs of the age and the successive defeats on the fronts against the West caused these schools to be questioned, and as a result, European model higher education institutions began to be established. Only the military dimension of the issue was taken into consideration and for this purpose, higher education schools were opened especially for the army. Relatively efficient results were obtained from these schools. Hendesehane, Mekteb-i Bahri Hümayun, Mekteb-i Berri Hümayun are among the schools in question. The reformist Sultan, who came to the throne in 1808, II. Mahmut continued this tradition, and the army had established colleges such as the Mekteb-i Tıbbiye and Mekteb-i Harbiye. The Tanzimat Period, which started with the declaration of the Tanzimat Edict in 1839, initiated the adoption of a new understanding in education. Seeing that the desired efficiency in education could not be achieved, the statesmen of the period decided to establish the first Western-style civilian university. For this purpose, Darülfünun, which means "house of sciences", was established in 1846. Darülfünun, who gave her primary education in Nuri Efendi Mansion and in some rooms of the building for the school, had to continue her education in the building located in Çemberlitaş in 1870 as a result of the fire in Fatih District. Darülfünun, whose education was terminated again in 1871, started its education in Mekteb-i Sultani (Galatasaray High School) in 1874. The education process in Mekteb-i Sultani ended in 1881 due to economic reasons and the school re-entered education in 1900. II. After the reforms such as the changes made in the school organization and course curricula during the Constitutional Monarchy period, the Ottoman Empire entered the First World War in 1914, had to sign an armistice in 1918, and started the National Struggle in 1919. During the National Struggle, the students of Darülfünun supported the reforms after the proclamation of the Republic. In line with Atatürk's education policies, the reform of Darülfünun came to the fore and in 1933 it was renamed Darülfünun Istanbul University.

Keywords

Darülfünun, İstanbul Üniversity, Tanzimat, High Education, Education History

References

• Arslan, A. (2017). Darülfünun'dan Üniversiteye. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Arslan, A. ve Akpınar, Ö. (2005). İnas Darülfünunu (1914-1921). Osmanlı Bilimi Araştırmaları Dergisi, 6(2), s. 225-234.
• Aydemir, S. S. (2020). Türkiye'de Darülfünun'dan Üniversiteye Geçiş Süreci ve 1933 Üniversite Kanunu Sonrası Yükseköğretimdeki Gelişmeler. Tarih Okulu Dergisi, 13(48), s. 2222-2243.
• Ayni, M. A. (1995). Darülfünun Tarihi. İstanbul: Pınar Yayınları.
• Baskın, B. (2008). II. Meşrutiyet'te Kadın Eğitimine Yönelik Bir Girişim: İnas Darülfünunu. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, s. 38-123).
• Berkes, N. (2013). Türkiye'de Çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Demiralp, Y. (1997). Erken Dönem Osmanlı Medreseleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Dölen, E. (2008). II. Meşrutiyet Döneminde Darülfünun. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 10(1), s. 1-46.
• Er, H. (2003). Osmanlı Devleti'nde Eğitim ve Çağdaşlaşma Çabaları. Marife Dergisi, 3(1), s. 211-215.
• Ergin, O. (1977). Türkiye Maarif Tarihi (Cilt 1-2). İstanbul: Eser Matbaası.
• Günergun Feza, Sevtap Kadıoğlu (2006). İstanbul Üniversitesi'nin Yerleşim Tarihçesi Üzerine Notlar. Osmanlı Blimi Araştırmaları dergisi, 8(1), s. 135-163.
• İhsanoğlu, E. (2021). Fenler Evi Darülfünun Müslüman Dünyasının İlk Modern Üniversitesi. İstanbul: Doğan Yayıncılık.
• Kaçar, M. (2009). Türkiye'de Modernleşmenin Öncü Kurumları. Sosyoloji Dergisi, 3(19), s. 127-149.
• Kamer, S. T. (2019). Kadınlar İçin Yükseköğretim ve Basına Yansımaları Üzerine Bir Araştırma. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(66), s. 828-834.
• Karakök, T. (2013). Yüksek Öğretim Kurumu Olarak Osmanlı'da Medreseler: Bir Değerlendirme. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(2), s. 208-234.
• Kılıç, R. (1999). Türkiye'de Yükseköğretimin Kapsamı ve Tarihsel Gelişimi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi(3), s. 289-310.
• Koçak, F. (1990). "Bir Yükseköğretim Kurumunun Kurumsal Tarihi". Yükseklisans Tezi, Yıldız Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Lewis, B. (2015). Modern Türkiye'nin Doğuşu. Ankara: Arkadaş Yayınları.
• Namal Yücel, Tunay Karakök. (2011). Atatürk ve Üniversite Reformu (1933). Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 1(1), s. 27-35.
• Okumuş, E. (1996). Türkiye'nin Laikleşme Serüveninde Tanzimat. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Olgun, K. (2002). II. Meşrutiyet Dönemi Osmanlı Basınında Bir Eğitim Kurumu Olarak Darülfünun (1908-1912). Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi(2), s. 185-204.
• Ortaylı, İ. (2008). Türkiye İdare ve Teşkilat Tarihi. Ankara: Cedit Neşriyat.
• Öklem, N. (1973). Atatürk Döneminde Darülfünun Reformu. İzmir: Ege Üniversitesi Matbaası.
• Özteke, F. (2021). Vatan Yahut Darülfünun. (ed. Ayşe Çatalcalı Ceylan, Gözde Sunal) , Sosyal ve Beşeri Bilimlerde Araştırma ve Değerlendirmeler- III (s. 61-104). Ankara: Gece Kitaplığı.
• Özyalvaç, Ş. P. (2019). Tanzimat Dönemi Reformlarında Mekan Sorunu ve Çözüm Arayışları. (ed. Ahmet Dönmez) Osmanlı Modernleşmesi Reform Çağında Çözüm Arayışları (s. 163-197). İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Siler, A. (1992). "Türk Yüksek Öğretiminde Darülfünun (1863-1933)". Doktora Tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Standford J. Shaw, Ezel Kural Shaw (2017). Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye Reform Devrim ve Cumhuriyet: Modern Türkiye'nin Doğuşu 1808-1975 (Cilt 2). İstanbul: E Yayınları.
• Şanal, M. (2003). Osmanlı Devleti'nde Medreselere Ders Programları, Öğretim Metodu, Ölçme ve Değerlendirme, Öğretimde İhtisaslaşma Bakımından Genel Bir Bakış. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(14), s. 149-168.
• Şimşek, H. (2016). Osmanlıdan Cumhuriyete Türk Üniversitelerin Tarihsel Gelişimi. (ed. Necmettin Tozlu, Vefa Taşdelen, Mehmet Önal) (Dü.), Dünyada ve Türkiye'de Üniversite. Ankara: Bayburt Üniversitesi Yayınları.
• Taştekin, O. (2019). 18. Yüzyıl ve Sonrası Osmanlı Eğitim Kurumları. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 23(3), s. 1143-1166.
• Timur, T. (2000). Toplumsal Değişme ve Üniversiteler. Ankara: İmge Kitabevi.
• Tunçay, M. (1989). Tc.'inde Tek Parti Yönetiminin Kurulması (1923-1931). İstanbul: Cem Yayınevi.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, (BCA, 540/44800/216066).
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, (BCA, 30-18-1-2, 24/79).
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, (BCA, 30-10-0-0, 141/10, 09).
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Maarif Nezareti Tedrisatı Aliye Dairesi (MF.ALY) 171/3).
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Bab-ı Ali Evrak Odası, (BEO), 1914/143497).
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Bab-ı Ali Evrak Odası, (BEO), 1533/114962).
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Cevdet Maarifi, (C..MF), 144/7190).
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İrade-i Divan-ı Ahkam-ı Adliye (İ..DA), 437/28882).
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İrade-i Dahiliye, (İ..DH) 682/47568).
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İrade-i Dahiliye (İ..DH), 597/41632).
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İrade-i Dahiliye (İ..DH) 589/41014).
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İrade-i Hariciye (İ..HR),118/5781).
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İrade-i Meclis-i Vala (İ..MVL), 447/198193).
• Yanardağ, A. (2017). Cumhuriyet Dönemi Darülfünun Tartışmaları ve 1933 Darülfünun Reformu. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(56), s. 112-133.
• Zürcher, E. J. (2020). Modernleşen Türkiye'nin Tarihi. İstanbul: İletitişim Yayınları.