An Analysis of the Point in Turkish Nasta'liq Style in Terms of Rhythm and Balance Principles

Year 2025, Volume: 14 Issue: 2, 1091 - 1119, 30.06.2025

Bayram Yoğurtcu , Mehmet Nuhoğlu

https://doi.org/10.15869/itobiad.1647829

Abstract

The Art of Khat has been an expressive form combining aesthetic and spiritual values as a significant branch of Turkish arts for centuries. Aiming to present writing and art together, The Art of Khat is a fundamental area of classical arts. Executed with great care, it also reflects the cultural and artistic values of society. Script styles include The Six Classical Scripts (such as thuluth and naskh) and independently developed styles (such as nastaliq, diwani, jali diwani, and riq’a). Nastaliq is characterized by simplicity and elegance, with its key feature being the absence of diacritical marks, except for dots, which serve as an aesthetic element. In nastaliq writing, dots play a crucial role in compositional balance and unity. This study analyzes the role of dots in the rhythm and balance principles of Turkish nastaliq style. Rhythm and balance are essential in creating effective compositions. Using qualitative methods, the study examines dots in nastaliq calligraphy within different rhythm types—regular, irregular, and flowing—as well as balance types—symmetrical, asymmetrical, and circular. These principles are explored to provide a clearer understanding of their application. The research universe consists of Turkish nastaliq style. Calligraphic panels appropriate to the subject were selected using a purposive sampling technique and analyzed through descriptive and comparative analysis. Descriptive analysis examines the design effects of dots in nastaliq compositions concerning rhythm and balance. Comparative analysis compares rhythm and balance findings. The calligraphic panels included were selected from works of calligraphers from different periods. Findings indicate that dots contribute significantly to composition arrangement in nastaliq writing by reinforcing rhythm and balance principles.

Keywords

Point, Rhythm, Balance, Nastaliq, Art of Khat

Türk Nesta’lik Üslubunda Noktanın Ritim ve Denge İlkeleri Açısından Analizi

Abstract

Hat sanatı, Türk sanatlarının önemli bir kolu olarak asırlar boyunca estetik ve manevi değerleri buluşturan bir anlatım biçimi olmuştur. Yazıyı ve sanatı bir arada sunma amacı olan hat sanatı, klasik sanatların temel alanlarındandır. Büyük bir özenle icra edilen hat sanatı, toplumun kültürel ve sanatsal değerini de yansıtır. Hat sanatında yazı çeşitleri olarak sülüs ve nesih gibi yazı çeşitlerini barındıran aklam-ı sitte ve bunların dışında gelişen nesta’lik, divani, celi divani ve rik’a gibi yazı çeşitleri bulunmaktadır. Nesta’lik hattı, sadeliğin ve zarafetin ön planda olduğu bir yazı çeşididir. Genellikle nokta dışına okutma işaretleri, ilave harf işaretleri ve tezyin işaretleri kullanılmaması temel özelliklerindendir. Nokta, bu durumda estetik bir ifade olarak öne çıkar. Nesta’lik yazıda nokta, kompozisyon dengesi ve bütünlüğü açısından önemli bir yer edinir. Araştırma, Türk Nesta’lik üslubunda noktanın ritim ve denge ilkeleri bağlamında analiz etmeyi amaçlamaktadır. Ritim ve denge, bir kompozisyonda etkili ve estetik tasarımların meydana gelmesi açısından önem taşıyan ilkelerdir. Nitel yöntemler kullanılarak noktanın ritim çeşitlerinden düzenli, düzensiz ve akıcı ritim, denge çeşitlerinden simetrik, asimetrik ve merkezi denge gibi ilkeler bağlamında analiz edilmiştir. Bu ilkeler detaylı olarak ele alınarak nesta’lik hattı açısından kullanımının daha anlaşılır olması hedeflenmiştir. Araştırma evreni, Türk nesta’lik üslubunu içermektedir. Levhalar, amaçlı örneklem tekniği ile seçilerek betimsel ve karşılaştırmalı analiz yöntemleriyle analiz edilmiştir. Betimsel analiz yöntemiyle nesta’lik kompozisyonlarda nokta kullanımının ritim ve denge ilkelerinin tasarım etkileri detaylı bir şekilde ele alınmıştır. Karşılaştırmalı analiz yöntemiyle ritim ve denge analizleri karşılaştırılmıştır. Araştırmada yer alan levhalar, farklı dönem ve hattatların eserleri arasından seçilmiştir. Nesta’lik yazıda noktanın ritim ve denge ilkelerinin kompozisyon düzenlenmesinde önemli katkılar sunduğu görülmektedir.

Keywords

Nokta, Ritim, Denge, Nesta'lik, Hat Sanatı

References

• Akbaş, A., Atmaca, E., Demir, G. (t.y.). Temel Desen, 9. Sınıf Ders Kitabı. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları. Erişim Tarihi: 12 Mart 2025. Erişim adresi: https://kitap.eba.gov.tr/panel/dosyalar/upload/1380/0/U_0_27_08_2020_10_14_36_464.pdf
• Alparslan, A. (1993). Celî. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde, (Cilt 7, ss. 265-267). İstanbul: TDV Yayınları.
• Alparslan, A. (1999). Osmanlı Hat Sanatı Tarihi. İstanbul. Yapı Kredi Yayınları.
• Alparslan, A. (t.y.). Celi Nesta’lik, Levha. Ketebe. Erişim Tarihi: 10 Nisan 2025. Erişim Adresi: https://www.ketebe.org/eser/3747?ref=artist&id=107
• Alparslan, A. (2007). Nesta’lik. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (Cilt 33, ss. 11-15). İstanbul: TDV Yayınları.
• Atalayer, F. (1994). Temel Sanat Ögeleri. Eskişehir. Anadolu Üniversitesi.
• Ayaydın, A., et al (2011). Sanat Eğitimi ve Görsel Sanatlar Öğretimi. 2011. Pegem Akademi Yayıncılık.
• Berk, N. (1955). İslam Yazısında Plastik ve İfade. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Cilt: IV, Sayı: I-II, s. 49 – 51.
• Boydaş, N. (1982). Hat Sanatımız ve Batı'ya Tesiri. Vakıflar Dergisi, sayı: 16, s. 161-164.
• Boydaş, N. (1988). İslâm Hat Sanatında Ritm. GÜEF Dergisi, c, 4, 1. s. 299-310
• Boydaş, N. (1994). Ta'lik Yazıya Plastik Değer Açısından Bir Yaklaşım. (Vol. 36). Millî Eğitim Bakanlığı.
• Derman, M. U. (1994). Derviş Abdî-i Mevlevî. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (Cilt 9, ss. 190-191). İstanbul: TDV Yayınları.
• Derman, M. U. (2001). İstif. TDV İslâm Ansiklopedisi, (Cilt 23, ss. 330-333). İstanbul: TDV Yayınları.
• Derman, M. U. (2009). Sâmi Efendi, İsmail Hakkı. TDV İslâm Ansiklopedisi, (Cilt. 36, ss. 72-74). İstanbul: TDV Yayınları.
• Derman, M. U. (2010). Ta’lik. Türkiye İslâm Ansiklopedisi içinde. (Cilt 39, ss. 507-508). İstanbul: TDV Yayınları.
• Diyanet İşleri Başkanlığı. (t.y.). Rahmân Suresi 46–78. Ayet Tefsiri. Erişim 4 Mart 2025. Erişim Adresi: https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Rahm%C3%A2n-suresi/4947/46-78-ayet-tefsiri#:~:text=Rabbinin%20huzurundan%20korkan%20kimse%20i%C3%A7in%20%C3%A7ifte%20cennet%20vard%C4%B1r.&text=Art%C4%B1k%20rabbinizin%20nimetlerinden%20hangisini%20ink%C3%A2r%20edebilirsiniz%3F&text=%C4%B0kisinde%20de%20%C3%A7e%C5%9Fit%20%C3%A7e%C5%9Fit%20ve%20emsalsiz%20nimetler%20bulunur.
• Gündüz, H. (1994). Hat Sanatının Teknik ve Estetik Ölçüleri. (Sanatta Yeterlik Tezi). Mimar Sinan Üniversitesi.
• Hasan Şevkî Bey, (t.y.). Celi Nesta’lik Detay. Ketebe. Erişim Tarihi: 7 Şubat 2025. Erişim Adresi: https://www.ketebe.org/sanatkar/hasan-sevki-bey-362#lg=1&slide=0
• Hasan Şevkî Bey, (t.y.). Celi Nesta’lik Levha. Ketebe. Erişim Tarihi: 7 Şubat 2025. Erişim Adresi: https://www.ketebe.org/eser/3812?ref=artist&id=362
• Hokusai, K. Büyük Dalga (1830). Metropolitan Sanat Müzesi, Kamu Malı. Erişim Tarihi: 7 Şubat 2025. Erişim Adresi: https://www.metmuseum.org/art/collection/search/45434
• Kanbaş, M. S. (2022). Hattat Sâmi Efendi ve Hat Sanatındaki Yeri. (Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi.
• Memiş, M., & Öznur, İ. (2023). Hat Sanatında Özgür Yorum: Karalamalar. Akademik İncelemeler Dergisi, 18 (2), 351-377
• Monet, C. Limetz'deki Çayır (1888). Wikimedia Commons, Kamu Malı. Erişim Tarihi: 4 Şubat 2025. Erişim Adresi: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Prairie_de_Limetz_(1888)_Claude_Monet_(W_1201).jpg
• Monet, C. Kavaklar (1891). Wikimedia Commons, Kamu Malı. Erişim Tarihi: 4 Şubat 2025. Erişim Adresi: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Les_Peupliers_(1891)_Claude_Monet_(W_1301).jpg
• Okyay, N. (t.y.). Celi Nesta’lik, Dikdörtgen İstif. Ketebe. Erişim Tarihi: 7 Şubat 2025. Erişim Adresi: https://www.ketebe.org/eser/3793?ref=artist&id=690
• Okyay, N. (t.y.). Celi Nesta’lik, Levha. Ketebe. Erişim Tarihi: 28 Ocak 2025. Erişim Adresi: https://www.ketebe.org/eser/3193?ref=artist&id=690
• Özcan, A. R. (1996). Türk Nesta’lik ekolü. (Sanatta Yeterlik Eser Çalışması). Mimar Sinan Üniversitesi.
• Özsoy, V. ve Ayaydın, A. (2016). Görsel Tasarım: Öge ve İlkeleri. Pegem Akademi.
• Öztuna, H. Y. (2007). Görsel İletişimde Temel Tasarım. Tiblan yayıncılık.
• Özyazıcı, M. H. (t.y.). Celi Nesta’lik Satır. Ketebe. Erişim Tarihi: 7 Şubat 2025. Erişim Adresi: https://www.ketebe.org/eser/2691?ref=artist&id=341
• Serin, M. (2003). Hat Sanatı ve Meşhur Hattatlar. Kubbealtı Akademisi Kültür ve San'at Vakfı.
• Serin, M. (2012). Türkiye madd. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde, (Cilt 41, ss. 578-581). İstanbul: TDV Yayınları.
• Serin, M. (2019). Hat Sanatı Tarihi Ekoller ve Takipçileri, 2. Cilt. Baskı, İstanbul: Kubbealtı.
• Soysal, A. (2004). Hüsnühat. İstanbul. Norgunk Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Ritim. Güncel Türkçe sözlük. Erişim Tarihi: 29 Ocak 2025, https://sozluk.gov.tr/
• Ülker, M. (1987). Türk Hat Sanatı. Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Van Gogh, V. Ayçiçekleri (1887). Metropolitan Sanat Müzesi, Kamu Malı. Erişim Tarihi: 7 Şubat 2025. Erişim Adresi: https://www.metmuseum.org/art/collection/search/436524
• Van Gogh, V. Ayçiçekleri (1888). Wikimedia Commons, Kamu Malı. Erişim Tarihi: 7 Şubat 2025. Erişim Adresi: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Vincent_Willem_van_Gogh_127.jpg
• Van Gogh, V. Zeytin Ağaçları (1889). Metropolitan Sanat Müzesi, Kamu Malı. Erişim Tarihi: 7 Şubat 2025. Erişim Adresi: https://www.metmuseum.org/art/collection/search/437998
• Yazgan, H. (t.y.). Celi Nesta’lik, Satır. Ketebe. Erişim Tarihi: 7 Şubat 2025. Erişim Adresi: https://www.ketebe.org/eser/3755?ref=artist&id=385
• Yazgan, H. (t.y.). Celi Nesta’lik Levha. Ketebe. Erişim Tarihi: 7 Şubat 2025. Erişim Adresi: https://www.ketebe.org/eser/8233?ref=artist&id=385
• Yazgan, H. (t.y.). Nesta’lik, Meşk Murakkaı, Karalama. Ketebe. Erişim Tarihi: 5 Ocak 2025. Erişim Adresi: https://www.ketebe.org/eser/4136?ref=artist&id=385
• Yazıcıoğlu, Y. (2017). Temel tasarım. İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.
• Yazır, M. B. (1972). Medeniyet Âleminde Yazı ve İslâm Medeniyetinde Kalem Güzeli: I. Kısım. Ankara. Dinayet İşleri Başkanlığı.
• Yazır, M. B. (1989). Medeniyet Âleminde Yazı ve İslâm Medeniyetinde Kalem Güzeli: III. Kısım. Ankara. Dinayet İşleri Başkanlığı.
• Yesârî, M. E. (t.y.). Celi Nesta’lik, Satır, Şiir. Ketebe. Erişim Tarihi: 29 Ocak 2025. Erişim Adresi: https://www.ketebe.org/eser/3082?ref=artist&id=563
• Yesârîzâde Mustafa İzzet Efendi, (t.y.). Celi Nesta’lik, Hadis-i Şerif, Satır. Ketebe. Erişim Tarihi: 22 Ocak 2025. Erişim Adresi: https://www.ketebe.org/eser/4628?ref=artist&id=9929
• Zincir, E., Kılınç, G., Kovan, N., & Koç, S. (2020). Temel Tasarım 9 Ders Kitabı. Devlet Kitapları. Millî Eğitim Bakanlığı.