Çuvaş Masallarında Kişi Adları

Year 2022, , 273 - 291, 26.12.2022

Albina Kıran

https://doi.org/10.47089/iuad.1207648

Abstract

Türk dünyasında Ortodoks Hristiyanlar olan iki topluluktan biri Çuvaş Türkleridir. Çuvaş Türklerinin zengin bir halk edebiyatı vardır. Yazılı edebiyatları da bu zengin halk edebiyatı üzerine kurulmuştur. Halk edebiyatı türlerinin içinde masal türünün de zengin olduğunu söylemek mümkündür. Tarih öncesi çağlardan itibaren Çuvaş kültürünün izleri, masallarda saklıdır. Çuvaş masallarının derlenerek yazıya geçirilmesine 19. yüzyılın ortasında başlanmıştır. Derlenen malzemeyi ilk olarak Macar asıllı Antal Reguli ve Çuvaş asıllı Mihaylov kayda geçirmiştir. Reguli, Çuvaşların içinde bulunmuş ve Амаçури [Üvey Anne] ile Вилме каян пуйса килнĕ, тет [Ölmeye Giden Zengin Olup Dönmüş] adlı iki masalı kayda geçirmiştir. Çuvaş masallarında derlenmeye başlanıldıktan itibaren günümüze kadar incelenen ve incelenmeye devam edilen Çuvaş masalları, Çuvaş ve yabancı araştırmacıların ilgisini çekmiş ve çekmektedir. Masallar çocuklara iyiyi ve kötüyü ayırmayı öğretmenin yanı sıra yazıldığı ve yaşatıldığı dilin gelişmesine, korunmasına ve eğitim ile sosyal hayatın, kültürün korunmasına, bu kültürün nesilden nesile aktarılmasına hizmet etmektedir. Çuvaş Türklerinin tarihine göz attığımızda onların Gök Tanrı inancı, Müslümanlık ve 1552’den günümüze kadar da Hristiyanlık inançlarıyla kesiştikleri bilinmektedir. Bu tarihî sürecin Çuvaş masallarında izleri görüldüğü gibi kahramanların adları da tarihî sürece ışık tutmaktadır. Çalışmamızda ilk önce Çuvaş masalları hakkında kısa bilgi verilecek ve masallardaki kişi adları tespit edilerek tanıtılacak ve olumlu / olumsuz kahraman olarak sınıflandırılacaktır. Rus, Tatar ve Çuvaş’ın etkisinde Çuvaş kişi adlarının uğradığı değişim sürecinde masaldaki kişi adları değerlendirilecektir. Çalışmamızda, araştırmaya esas teşkil eden masal metinleri olarak Чăваш Халăх Сăмахлăхĕ (Yumahsem) I [Çuvaş Halk Edebiyatı Masallar I.] (1973) ve Чăваш Халăх Сăмахлăхĕ (Yumahsem) II. [Çuvaş Halk Edebiyatı Masallar II.] (1973) adlı eserin içinde bulunan toplam üç yüz bir masal esas alınmıştır.

Keywords

Çuvaş Masalları, Çuvaşça Kişi Adları, Adbilim

References

• BAYRAM, Bülent (2018). Çuvaş Türklerinin Telif Destanlarınnda Kişi Adları. Köktürk Yazısının Okunuşunun 125. Yılında Orhun’dan Anadolu’ya Uluslararsı Türkoloji Sempozyumu Bildiri Kitabı. KCSİT Yayınları. İstanbul. ss. 388-403.
• GÜZEL, Sinan (2019). Heikki Paasonen’in Çuvaşça Masal Derlemelerinde Tatarca Kopyalar. Türk Moğol Dil Tarih Kültür Araştırmaları İstanbul: KCSİT Yayınları. s. 221-234.
• MAGNİTSKİY, V. K. (1905) Çuvaşskiye Yazıçeskiye İmena (Pagan Çuvaş Adları). Kazan. Tipografiya İmperatorskogo Universiteta.
• PETROV, L. P. (1986). Liçnıye İmena Zakamskih Çuvaşey-Yazıçnikov (Kama Ardı Pagan Çuvaşların Kişi Adları). Kultura i Bıt Nizovıh Çuvaşey – Materialı Kompleksnoy Ekspeditsii v Çuvaşskiye Seleniya Tatarskiy ASSR; Ulyanovskoy i Kuybışevskoy Oblastey v 1984 Godu. s.74-87.
• PETROVSKİY, N. A. (1966). Slovar Russkih Liçnıh İmyon (Rusça Kişi Adların Sözlüğü). Moskova. Sovetskaya Ensiklopediya Yay.
• FEDOTOV, M. R. (1998). Slovar Çuvaşskih Nehristiyanskih Liçnıh İmen (Hristiyan Olmayan Çuvaşların Özel Adları Sözlüğü). Çeboksarı. Çuvaşskiy Gosudarstvennıy İnstitut Gumanitarhıh Nauk.
• YAVUZ, Cemalettin (2021a). “Bindiği Dalı Kesmek”: Türk Dünyası Folklorunda Eş ve Benzer Yaratmalara Nasıl Yaklaşılmalı?. Folklor/Edebiyat 2021, Yıl (year) 27, Sayı (No) 107. ss.749-770.
• YAVUZ, Cemalettin (2021b). Çuvaş Mitleri ve Efsaneleri. Bengü yayınları. Ankara.
• YORULMAZ KAHVE, Merve (2022a). Kazak Kahramanlık Masallarında Yer Alan Kişiadları Üzerine Bir Değerlendirme. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (30), 736-749.
• YORULMAZ KAHVE, Merve (2022b). MUĞLA SİLİKYERADLARI -Menteşe Örneği-, Çanakkale: Paradigma Akademi.
• YUMART, G. F. (1973a). Çĭvaş Halĭh Sĭmahlĭh (Yumahsem). Çĭvaş Kneke İzdatelstvi. Şupaşkar. I. Cilt.
• YUMART, G. F. (1973b). Çĭvaş Halĭh Sĭmahlĭh (Yumahsem). Çĭvaş Kneke İzdatelstvi. Şupaşkar. II. Cilt.
• YUHMA, M. N. (2008). Çuvaşskiye İmena (Çuvaş Kişi Adları). Çeboksarı. (Yayınevi yok)