İDİL – URAL BÖLGESİNDE YAŞAYAN TATAR TÜRKLERİNİN TOPLUMSAL YAPISI İLE KÜLTÜR VE AİDİYET SORUNSALI

Year 2020, , 299 - 325, 28.12.2020

Hacı Murat Terzi

https://doi.org/10.47089/iuad.820020

Abstract

Toplumsal yapıyı anlayabilmek için “kültürel bellek” ve “toplumsal değişim” kavramlarının izini sürmek gerekmektedir. Sosyokültürel bir ürün olan toplumsal hafıza ile bağımlı/bağımsız değişkenlerden oluşan ve karmaşık bir süreç içerisinde şekillenen toplumsal değişim kavramlarının her biri tarihsel özellik arz eder. Bu bağlamda toplumsal hafızanın ve değişimin bir bütünü olarak ortaya çıkan toplumsal yapı, nesiller boyunca toplanan bilgi ve birikiminin tarihsel süreç içerisinde çeşitli değişimlere uğrayarak sürekli hatırlanışı olarak tanımlanabilir.
İdil-Ural bölgesinde yaşayan Tatar Türkleri kendi tarihleri boyunca aynı coğrafyayı paylaştıkları toplumlarla birlikte yaşamanın yollarını aramışlardır. Etnik kimliklerin çeşitliliği ve beraberinde getirdiği çatışmaların en yoğun olduğu dönemlerde bile Tatar Türklerinin birlikte yaşam arayışı devam ederken Tatar Türk toplumsal yapısının ve kültürünün muhafazası için çeşitli mücadele ve savaşlar da verilmiştir. Özellikle bu coğrafyada toplumlar, bazen kaynaştırılarak bazen de ayrıştırılarak çeşitli suni ve politik coğrafi sınırlar içerisinde azınlık kimliklere dönüştürülmüşler, çoğu zaman bir problem nazarıyla bakılan siyasi enstrümana dönüşmüşlerdir.
Günümüz Rusya Federasyonu içerisinde Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla birlikte tüm federasyonda olduğu gibi İdil-Ural bölgesinde de yeniden gündeme gelen kültür ve aidiyet arayışları, Rusya içerisinde hem nüfus hem de nüfuz olarak önemli bir yer teşkil eden Tatar – Türk milletini de etkilemiştir. Bu çalışma ile bölgede yüzlerce yıldır farklı toplumlarla kesintisiz etkileşim ile demografik ve toplumsal değişim içerisinde olan Tatar Türk kültür ve kimliğinin araştırılması amaçlanmıştır. İdil-Ural bölgesinde yaşayan Tatar-Türk kültür ve kimliğinin araştırıldığı bu çalışma nitel veri toplama yöntemleri kullanılarak hazırlanmıştır.

Keywords

İdil-Ural, Tatar Türkleri, Kültür, Kimlik Sosyolojisi, Kültürel Bellek, Toplumsal Değişim, Aile, Din

References

• AKSOY Erdal, MARAŞ İbrahim & TÜRKOĞLU İsmail, Günümüz Tataristan'ın Sosyal ve Kültürel Yapısı (Kazan Örneği), Ankara: TİKA, 2003
• ALLEN J. Frank, Islamic Historiography and “Bulghar” Identity among the Tatars and Bashkirs of Russia, Leiden; Boston: Brill, 1998
• ASSMANN Jan. Kültürel Bellek, (çev. Ayşe Tekin). İstanbul: Ayrıntı Yay., 2001
• D'ENCAUSE Helene Carrere, Sovyetler'de Müslümanlar, (A. Tekşen, Çev.) İstanbul: Ağaç Yayınları, 1992
• DEVLET Nadir, “İsmail Bey Gaspıralı”, Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1990
• DEVLET Nadir, Millet ile Sovyet Arasında 1917 Ekim Devriminde Rusya Türklerinin Varoluş Mücadelesi, İstanbul: Başlık Yayın Grubu, 2011
• DEVLET Nadir, Tataristan'da Siyasal Süreç. Sovyetler Birliği'nin Dağılmasından Yirmi Yıl Sonra Rusya Federasyonu, Ankara: AKM, 2012
• DÖNMEZLER Sulhi, Toplumbilim, İstanbul: Beta Basım Yayım, 1994
• GASPIRALI İsmail Bey, Rossiya i Vostok: Ruskoe Musulmanstvo (Россия и Восток: Русское мусульманство). Kazan: TKİ. 1993
• GÖKALP Ziya, Türkçülüğün Esasları, İstanbul: Bilgi, 1976
• HALBWACHS Murice, Hafızanın Toplumsal Çerçeveleri, Çev: Büşra Uçar, Ankara, Heretik Yayınları, 2016
• İZMAYLOV İ. L., “Dilemma natsionalnoy istorii v federativnoy strane: gosudarstvennost i etniçnost”, Kazanskiy Federalist, No. 2, 2002
• KAMALOV İlyas, Altın Orda ve Rusya, Ankara: Ötüken Neşriyat, 2009
• KARAMZİN Nikolay Mikhailovich, История государства Российского (İstoriya Gosudarrtva Rossiyskogo), Moskova, EKSMO, 2010
• KURAT Akdes Nimet, IV - XVI. yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri, Ankara: TTK Yayınları, 1972
• LEONTYEV Konstantin, Vostok, Rossia i Slavyanstvo, Moskova: OKO, 2007
• PAREKH Bhikhu, Çokkültürlülüğü Yeniden Düşünmek. Ankara: Phoenix Yayınları, 2002
• SAVİTSKİ Pyotr, Kontinent Evrazii, (A. Dugin, Dü.) AGRAF, 1997
• WEEKS Jeffrey, “Farklılığın Değeri”, Kimlik: Topluluk, Kültür, Farklılık, çev. İrem Sağlamer, İstanbul, Sarmal Yayınevi, 1998
• DOĞAN Fatih, “Alman Milliyetçiliği” Yüce Gökberk (Ed.) Milliyetçiliğin Coğrafyaları, 1-16 Ankara, 2019
• ALP Alper, Cemaleddin Velidiye Göre Kazan Tatarları Arasında Milli Kimlik Meselesi, Türk Dünyası: Dünü ve Bugünü (s. 321-326). Bakü: Azerbaycan Tarih Kurumu, 2012
• ARIK Durmuş, Türk Kültürünün Farklı Bir Boyutu Olarak Kreşin-Hıristiyan Tatarların Dini İnanışları, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (1), 67-86, 2006
• AYDOĞDU Hüseyin, “Modern Kimlikte Öznenin Ölümü”, Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 2004
• BECKER Samuel, Russia Between East and West, The Intelligentsia, Russian National Identity and the Asian Borderlands, Central Asian, 1991
• BUDAK Muhammet Musa, “Savaşın Kökenleri ve Vekaleten Savaş Aktörleri Olarak Terör Örgütleri”, Türkiye Siyaset Bilimi Dergisi 2020, s. 91-112
• ERŞAHİN Seyfettin, Rusya'da Müslümanlar: Tatar Kavimlerinin Tarihçesi, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 561-602, 1996
• GLEASON Philip, “Identifying Identity”, B. Ashcroft, G. Griffiths ve H. Tiffin (Der.) içinde, The post-colonial studies reader (2nd Edition) (p. 194-196), Oxford:Routledge, 2006
• GULYGA Arseniy Vladimirovich, «Я видел истину» (Достоевский) // Русская идея и ее творцы ("Ya Videl İstinu" Dostoyvskiy - Ruskaya İdeya i Ee Tvorsty), Moskova: ESKMO, 2003
• HALPERİN Charles J., “Soviet Historiography on Russia and the Mongols”, Russian Review, Vol. 41, No. 3, 1982
• HANAZAROV Kuchkar H., Sblijeniye Natsıy i Natsionalnıye Yazıki v SSSR, Taşkent: Gos. İzd., 1963
• HUNTİNGTON Samuel P., The Clash of Civilizations? Foreign affairs, 1993
• İLİYEV İvan G., Short History Of The Cyrillic Alphabet. International Journal Of Russian Studies, 221-285, 2013
• KAYA Sezgin ve İŞYAR Ömer Göksel, “Rus Yayılmacılığı ve Slavofil Düşüncenin Tarihsel Gelişimi” USAK, Cilt:4, Sayı: 8, ss. 25-49, 2009
• KURAT Akdes Nimet, Kazan Hanlığı, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi - DTCF Dergisi, 12(3.4), 227-246, 1954
• LAZZERİNİ Edward J., “Tatarovedenie and the “New Historiography’ in the Soviet Union: Revising the Interpretation of the Tatar-Russian Relationship”, Slavic Review, Vol. 40, No. 4, 1981
• LOTMAN Yuriy Mihailoviç, Беседы о русской культуры (Besedy O Ruskoy Kulture), St. Peterburg: SPB, 1999
• MAKAROVA Guzel İ., Etnokulturnaia politika federalnogo tsentra i respubliki Tatarstan: strategii integratsii, Kazan: Institut istorii AN RT, 2009
• MARAŞ İbrahim, İdil Ural Bölgesi Müslümanları ve Ceditçilik Düşüncesi. Uluslararası Türk Dünyasının İslamiyete Katkıları, Isparta: S.D.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2007
• SOLTAN Elnur, “Coğrafya, Tarih ve Rus Kimliği”, Avrasya Dosyası, 6(4), 2001
• SOMUNCUOĞLU B. Tümen “Çarlık Rusyası Dönemi Türkistanı’nda İslam ve Modernleşme” TSA / YIL: 18 S: 2, Ağustos 2014
• TATARSKAYA ENTSİKLOPEDİYA, “Bulgarskiy Natsionalnıy Kongress”,
• TOLZ Vera, Forging the Nation: National Identity and Nation Building in Post-Communist Russia, Europe-Asia Studies, 1998
• TOPSAKAL İlyas, 1910 Misyoner Kongresi Kayıtlarına Göre Kazan Bölgesinde Açılan Okul ve Tercüme Faaliyetleri: N.V. Nikolskiy'nin Raporu, B. Bayram içinde, Milliyetlerin Kesişme Noktası: İdil-Ural Çalıştayı Bildiri Kitabı, 2014
• VELİDİ Cemaleddin, Millet ve Milliyet, Orenburg: OKİ, 1914
• YAZICI Nesimi, İlk Türk-İslam Devletleri Tarihi, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları No: 192, 1992
• Gosduma Zapretila Tataram Pisat Latinitsey” (Devlet Duması Tatarlara Latin Harfleri ile YazmayıYasakladı), 15 Kasım 2002: http://lenta.ru/russia/2002/11/15/language/ (Erişim Tarihi: 22.02.2020)
• GRADİROVSKİY, S. Kulturnoe Pograniche: Russkiy İslam (Культурное пограничье: русский ислам). 2003, Temmuz: www.antropotok.archipelag.ru: http://antropotok.archipelag.ru/text/a258.htm (Erişim Tarihi: 11.12.2019) Rus dili ve edebiyatı, http://www.rusdiliveedebiyati.com/kiril-alfabesi-tarihcesi/ (Erişim Tarihi: 12.10.2019)
• TERZİ Hacı Murat, Rusya’da Çokkültürlülük ve Tatar Kimliği, ASBÜ Yayınlanmamış Doktora Tezi http://acikerisim.ybu.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/123456789/1283/haci_murat_terzi_tez.pdf?sequence=1&isAllowed=y (Erişim Tarihi: 05.09.2019)