HÜSEYİN KAZIM KADRİ’NİN TÜRK LUGATİ’NDE ÇUVAŞÇA KELİMELER

Year 2020, , 239 - 268, 28.12.2020

Oğuzhan Durmuş

https://doi.org/10.47089/iuad.829918

Cited By: 1

Abstract

Türkiye’de Türkoloji araştırmalarının nispeten daha geç başladığını biliyoruz. Özellikle Türkiye sahasının dışında yaşayan Türklerin dil, etnoğrafya, folklor ve tarihi hakkında bilgi üretme faaliyetleri bu gecikmenin daha ileri bir aşamasını oluşturmaktadır. Bu çerçevede Türkiye’de modern Türk halkları hakkında ilk bilgilerin daha çok etnografik malzemelere dayandığı, bu halkların dillerine ait tespitlerin ise daha da ikinci planda kaldığını söyleyebiliriz. Oldukça geniş bir coğrafi alanda yayılmış Türk lehçelerinin hepsinin aynı oranda ele alındığını söylemek mümkün değildir. Bu anlamda gerek dilsel ve tarihsel gelişimi gerek dinî durum bakımından ana kitleden oldukça farklı olan Çuvaş Türklerinin daha dezavantajlı bir durumda olduğunu görüyoruz.
Ülkemizde modern Türk lehçelerini sözlükbilimsel olarak ele alan çalışmaların içinde Hüseyin Kazım Kadri tarafından hazırlanan Türk Lugati’nin önemli bir yeri vardır. Türk sözlükçülüğünde Pek çok bakımdan büyük öneme sahip bu eser ülkemizde Çuvaşça dil malzemesini içeren ilk eser olması bakımından da öne çıkar. Eserin alt başlığında “Çuvaşça” ifadesi yer almakla birlikte giriş bölümünde “Çuvaş lehçesi” adlı bölümde bu lehçenin kimi dil özellikleri üzerinde durulmuş ve çeşitli kelimelerine örnekler verilmiştir. Bu hâliyle Çuvaşça-Türkiye Türkçesi ilk kelime listesinin bu eserde yer aldığını söylemek mümkündür. Bu makalede H. K. Kadri’nin sözlüğünün giriş bölümünde yer alan “Çuvaş Lehçesi” bölümü değerlendirilmektedir.

Keywords

Çuvaşça, Hüseyin Kazım Kadri, Türk Lugati, Türkiye Türkçesi, Türk Lehçeleri, Sözlük, Etimoloji

References

• Albayrak, N. (1998). Hüseyin Kâzım Kadri. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Bayram, B. (2018). Zarif Beşiri ve Çuvaş Edebiyatı. Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları.
• Hüseyin Kâzım Kadri. (1927). Türk Lugatı: Türk Dillerinin İştikakî ve Edebî Lügatleri (C. 1-4, C. 1). İstanbul: Devlet Matbaası.
• Hüseyin Kazım Kadri. (2018). Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Hatıralarım (3. bs.). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kaçalin, M. S. (2012). Türk Lugatı. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kara, İ. (1988). Bir Eski Zaman Efendisi: Hüseyin Kazım Kadri. Tarih ve Toplum, (49), 9-14.
• Öbek, A. İ. (1996). İkinci Âsım’dan Bir Portre: Hüseyin Kâzım Kadri. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, (538), 448-455.
• Öbek, A. İ. (1999). Büyük Türk Lügati’nde Divan Edebiyatı Unsurları. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
• Önder, A. R. (1992). Hüseyin Kâzım Kadri ve Türkçe Sözlüğü. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 1992/II(487), 54-60.
• Şemseddin Sami. (1308). Kâmûsü’l-A’lâm (C. 1-VI, C. III). İstanbul: Mihran Matbaası.
• Uca, A. (2001). Hüseyin Kâzım Kadri’nin Türk Lehçelerinin Birliği Hakkındaki Düşünceleri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (16), 281-285.
• Ülkütaşır, M. Ş. (1952). Türk Diline Hizmet Edenler: Hüseyin Kâzım Kadri (1870-1934). Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, I(5), 272-273.
• Zarif Beşiri. (1911). Çuvaşlar. Türk Derneği, 1(7), 175-179.