ÇAĞDAŞ DÜNYA VE ABDULLAH TUKAY

Year 2021, , 193 - 205, 27.12.2021

Mustafa Öner

https://doi.org/10.47089/iuad.961410

Cited By: 1

Abstract

Çağdaş Tatar şiirinin ünlü ismi Abdullah Tukay konuları bakımından da yeni bir edebiyatın kurucusu olarak değer taşır. XIX. yüzyılda gelişen Tatar aydınlanma süreci sayesinde toplum, sivil ve yaygın eğitime kavuşmuştur. Tatar rönesansı denen bu gelişmede yeni tarz okulların hızla artmasının yanı sıra süreli basınla yayılan yeni bir edebiyat da oluşmaya başlar. Rusya'da 1905 Devrimi ardından gelişen daha serbest siyasi bir ortamda yepyeni gazete ve dergiler bu yeni edebiyatın sahnesi olmuştur.
A. Tukay işte bu yeni edebiyatın en çok tanınan millî şairi olmakla kalmamış, aynı zamanda bu yeni kuşağın ilgilendiği konuları da şiirine taşımıştır: Rusya'da XIX. yüzyılda çok keskinleşen sosyal eşitsizlik ve zengin-fakir karşıtlığı onun başlıca temalarındandır. Çağdaşlığın Doğu toplumlarında en önemli mücadele alanlarından biri olan kadın hakları, kızların da eğitim hakkı gibi konular da onun şiirlerinin temelleri arasındadır.
Tukay'ın şiirlerinde A. İshaki, M. Gafuri, A. İbrahim, F. Emirhan, A. Kamal gibi reformist ediplerin daima gündemde tuttuğu kadının toplumsal durumu sık sık işlenir. Bu yenilikçiler (Ceditçiler), milletin ilerlemesine, toplumun olgunlaşmasına doğrudan doğruya kadınların katılması, kızların da düzenli öğretime alınması ve genel olarak kadının hayattaki rolüne çok önem vermekteydi.
"İşten Çıkarılan Tatar Kızına" şiirinde lirik kahramanı işten çıkarılan zavallı bir kız olan büyük şair, toplumsal tenkidi şiirine taşımıştır. XIX yüzyıl Rusya'sının muazzam sosyal eşitsizlik şartlarında doğan ve 1917 Ekim Devrimi sonrasında devletin esas ideolojisi haline gelecek sosyalizmin Tukay'ın şiirlerine ideolojik değil insancıl (humanist) bir biçimde yansıdığını söyleyebiliriz.
Tukay'ın Şüreli, Su Anası, Piçen Bazarı yahud Yaña Kisěkbaş gibi millî folklor anlatılarını çağdaş edebiyatın hamuruna kattığını açıkça görüyoruz. Bu, Fransız, Alman veya Rus edebiyatında da izlenen millî folklorun, halk edebiyatının ve özellikle de halk dilinin çağdaş edebiyata zemin olması esası Tukay sayesinde çağdaş Tatar edebiyatı için büyük bir başarıya dönmüştür.

Keywords

Tatar şiiri, Modernizm, Abdullah Tukay, Ceditçilik, yeni edebiyat

References

• Abdullin Yahya (1999a) “Yañaça fikěrlev hem Tatar ictimagıy fikěrě tariyhınıñ kayběr mes’elelerě”. Millet Yazmışı, Uylanuvlar. Kazan: Fen Neşriyatı, 9-23.
• Abdullin, Yahya (1999b) “Ceditçělěk hem Hezěrgě Zaman”. Millet Yazmışı, Uylanuvlar. Kazan: Fen Neşriyatı, 43-51. Berkes, Niyazi (1978) Türkiye'de Çağdaşlaşma, İstanbul: Doğu-Batı Yayınları.
• Bilgin, Nuri (2003) Sosyal Psikoloji Sözlüğü, Kavramlar, Yaklaşımlar, İstanbul: Bağlam.
• Gaynutdin, Mesgut (2004) Gasırlar Mirası, Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı.
• Mehdiev, Möhemmet (2014) Gabdulla Tukay (1886-1913), Sızıp Aḳ Nur Bělen. Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı, 583 s.
• Miñnegulov, Hatiyp (2012) Gabdulla Tukay Eserlerě-Süzlěk Bělěşmelěk, Kazan, 2012, 480 s.
• Öner, Mustafa (1991) "Abdullah Tukay'ın Bir Şiiri: Şüreli" Ege Üniversitesi Türk Dili ve Edebıyatı Araştırmaları Dergisi 6. C. İzmir 1991, 193-239.s.
• Öner, Mustafa (2011) "Abdullah Tukay ve Türk Edebiyatı Paralelleri" Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi "Abdullah Tukay Özel Sayısı" Güz-2011, S. 32. 189-196.s.
• Öner, Mustafa (2018) "Türk Dünyasında Modernizm ve Dil Gelişmesi". Yeni Türkiye Yıl 24, Sayı 101, Ocak-Şubat 2018, 94-102.s.
• Öner, Mustafa (2019) “Mitolojiden Edebiyata Su Anası”. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi 2019, Yıl 7, Sayı: 19, 47-54.s.
• Öner, Mustafa (2020) “Tatarlarda Marifetçilik ve Ceditçilik Üzerine Notlar” Gazi Türkiyat, Bahar 2020/26: 45-53.s.
• Zahidullina, Daniya (2011) Tukay'ın Şiirlerinde Temel Motifler (Aktaran: Seher Memiş) Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi "Abdullah Tukay Özel Sayısı" Güz-2011, S. 32. 237-243.s.