METRİKA DEFTERLERİNE GÖRE RUSYA MÜSLÜMANLARININ SOSYO-KÜLTÜREL HAYATLARI

Year 2020, Volume: 2 Issue: 1, 65 - 79, 30.06.2020

Elmira Salakhova

Abstract

Öz: Rusya’nın Ufa, Kazan, Astrahan gibi şehirlerinde bulunan arşivlerde Tatarların neredeyse bir asırlık tarihi ile ilgili, yani XIX-XX. yüzyıl başını kapsayan tarihlerini öğrenme açısından önemli kaynak teşkil edecek metrika defterleri koleksiyonları bulunmaktadır.
Metrika defteri her mahallede cami imamı tarafından kendi mahallesinde dünyaya gelen, vefat eden, evlenen veya boşanan insanları kaydetmek için özel olarak hazırlanan deftere denilmektedir. Maalesef bu değerli kaynaklar günümüze kadar iyi araştırılmamış, onlara yeterince ehemmiyet verilmemiştir. Defterlerin kullanılmasının önündeki engellerden birisi bu kaynakların eski Tatar harfleri, yani Arap alfabesiyle kaleme alınmış olmasıdır.
Yüz seneye yakın bir dönemi kapsayan bu kaynaklarda Rusya’nın farklı bölgelerinde yaşayan Tatarların sosyal ve kültürel hayatlarının yansımalarını, demografik durumlarını, farklı coğrafyalarda yaşayan Tatarların ortak noktalarını ve farklılıklarını görmek mümkündür. Metrika defterleri sayesinde Rusya sınırları içerisinde yaşamakta olan Tatar toplumunda ortalama evlilik yaşı, boşanma oranı gibi konuları da birinci el kaynaktan öğrenmek mümkündür. Metrika defterlerinden yola çıkarak XIX-XX. yüzyıl başında Tatarlar arasında yaygın olan hastalıklarla ve salgınlarla ilgili malumat elde etmek de mümkün. Bundan başka metrika defterleri Rusya’nın farklı bölgelerinde dağınık olarak yaşayan Tatarların bölgesel ağızlarını, lehçelerini öğrenmek açısından dilbilimciler için de bir çeşit kaynak teşkil etmektedir. Genel olarak Başkurdistan Devlet Arşivinde ve Kazan, Astrahan gibi şehirlerdeki arşivlerde muhafaza edilen ve büyük bir koleksiyon teşkil eden metrika defterleri Tatarların tarihlerini sosyal ve kültürel yönden incelemek için değerli bir kaynak teşkil etmektedir.

Keywords

Metrika Defterleri, , Dinî İdare, , Tatar, , Müslüman, , Rusya İmparatorluğu, , İmamlar, , XIX-XX. yüzyıl başı

References

• İshakov D.M. (1992) Astrahanskiye Tatarı: Etniçeskiy Sostav, Rasseleniye i Dinamika Çislennosti v XVIII-XX vv., Astrahanskiye Tatarı, Kazan, İnstitut Yazıka, Literaturı i İstorii im. G. İbragimova
• Konkova A.Y. (2000), “Zakonodatelstvo Rossiyskoy İmperii o Sostavlenii i Oformlenii Metriçeskih Knig”, Gosudarstvo i Pravo, no. 11, s.81-88
• Kutuşev R.R. (2012), “Musulmanskiye Metriçeskiye Knigi v Tsetralnom Gosudarstvennom Arhive Respubliki Başkorotstan”, Oteçestvennıyı Arhivı, no. 4, s.54-59
• Perinov V.V. (2009), “Metriçeskiye Knigi Verhneudinskoy Tatarskoy Meçeti Kak İstoriçeskiy İstoçnik”, İzcestiya Rossiyskogo Gosudarstvennogo Pedagogiçeskogo Universiteta im. A.İ. Gertsena, no. 117, s. 77-83
• Polnoye Sobraniye Zakonov Rossiyskoy İmperii (1830), Petersburg, c.6
• Salahova E.K. (2008), “Kollektsiya Magometanskih Knig v Natsiyonalnem Arhive Respubliki Tatarstan”, Oteçestvennıyı Arhivı, no. 3, s.39-41
• Salahova E.K. (2015), “Metriçeskiye Knigi Kak İstoçnik Znaniy o Tatarskom Obeşstve XIX – Naçala XX Veka”, Tyurko-Musulmanskiy Mir: İdentiçnost, Naslediye i Perspektivı İzuçeniya (k 80- letiyu Professora M.A. Usmanova): Sb. Statey, Sost. İ Nauç. Redaktorı: D.M. Usmanova, D.A. Mustafina, M. Kemper, Kazan, İzdatelstvo Kazanskogo Universiteta, s. 294-299
• Salahova E.K. (2016), “Metriçeskiye Knigi Kak İstoçnik İzuçeniya Tatarskoy Obşinı g.Astrahani (Vtoraya Polovina XIX – Naçalo XX vv.)”, İstoriçeskaya Etnologiya, c.1, no.1, s.86-95
• Salahova E.K. (2016), “Metriçeskiye Knigi Kak İstoçnik Po İzuçeniyu Sotsialno-Ekonomiçeskoy Jizni i Demografiçeskoy Kartinı Tatarskih Dereven Vtoroy Polovinı XIX Veka”, VI Vserossiyskaya (XIV Mejregionalnaya) Konferentsiya İstorikov-Agrarnikov Srednego Povoljya “Rossiyskaya Derevnya: Sotsialno-Ekonomiçeskaya İstoriya i Sovremennost”, Ulyanovsk, s.300-307
• Toropitsın İ.V. (2014), “Znat’ u Astrahanskih Tatar Yurtovskih Tatar v XVII Veke”, Kaspiyskiy Region: Politika, Ekonomika, Kultura, no.3(40), s.220-228
• Usmanova D.M. (2004), “Mehanizm Realizatsii Norm Musulmanskogo Prava v Rossiyskoy İmperii k Voprosu o Metrikatsii Musulmanskogo Naseleniya Volgo-Uralskogo Regiona na Rubeje XIX-XX vv.”, İslam i Pravo v Rossii: Materialı Nauçno-Praktiçeskogo Seminara “Musulmanskoye Pravo v Mire i Rossii (Severnıy Kavkaz, Povoljye), no.2, Hazırlayanlar: Babiç İ.L., Solovyeva L.T., Moskova, s.40-53
• Astarahan Bölgesi Devlet Arşivi Koleksiyonları (ABDA)
• Tataristan Devlet Arşivi Koleksiyonları (TDA)