Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti (ADR) Dış Politikası ve Ali Merdan Topçubaşı

Year 2020, Volume: 9 Issue: 2, 227 - 245, 30.09.2020

Vügar İmanbeyli

https://doi.org/10.26650/jes.2020.015

Abstract

1918-1920 yılları arasında 23 ay gibi kısa bir sürede varlığını sürdüren Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti (ADR), çağdaş (kuzey) Azerbaycan tarihinin son derece önemli bir aşamasını oluşturmaktadır. Şimdiye dek bu dönemle ilgili azımsanmayacak miktarda belge yayınları ile birlikte bu dönemin farklı yönlerini ortaya koyan incelemeler yapılmıştır. Bununla birlikte, milli tarihçiler tarafından yapılan ve kıymeti tartışılmaz araştırmalardaki kronolojik-tarihi (ve biraz da deskriptif) yaklaşımlardan ziyade bu kısa tecrübeyi, Uluslararası İlişkiler disiplininin sunduğu imkanlar doğrultusunda, özellikle de ADR’in işgalinin yüzüncü yılında değerlendirmekte fayda vardır. Bu tür bir değerlendirme, mevcut bilgi birikimine ve ayrıca ADR tecrübesinin daha iyi anlamlandırılmasına katkı sağlayacaktır. Bu yazı böyle bir değerlendirmeye giriş mahiyetinde olup bazı sınıflandırmalar denemesini ve mülahazaları ifade etmek amacıyla kaleme alınmıştır. Bazı tasnifler dışında yazının geliştirmeye çalıştığı ana fikir, her ne kadar bir devlet tecrübesine tam olarak sahip olmasalar da ADR kurucu kadrolarının dış politikada dönemin şartlarının gerektirdiği çevikliği çok çabuk edindikleri, dış politika ve diplomaside kurumsallaşmayı önceledikleri, devletin bağımsızlığının tanınması yolunda neredeyse tüm diplomasi araçlarını kullanmaya çalıştıkları hususudur. Tüm bunların da ADR’in “baş diplomatı” payesini ziyadesiyle hak eden Ali Merdan Topçubaşı’nın (1865-1934) diplomatik eylem ve söylemlerine yansıdığı görülmektedir.

Keywords

Azerbaycan, Dış politika, Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti (ADR), Diplomasi

Foreign Policy of Azerbaijan Democratic Republic (ADR) and Ali Merdan Topchibashi

Abstract

The Azerbaijani Democratic Republic (ADR), which existed for only 23 months between 1918 and 1920, occupies an extremely important place in the history of contemporary (Northern) Azerbaijan. So far a considerable amount of works including archival documents as well as academic studies investigating different aspects of this period have been produced. However, accepting the importance of chronological-historical (and partly descriptive) works made by national historians, this short experience should also be evaluated by using methods that the International Relations discipline presents. This kind of assessment, that would be especially meaningful in the centenary of its fall, will contribute to our understanding of the ADR experience. This article has been written as an introduction to such an assessment and includes some initial classifications and generalizations. Alongside this, the main idea that it tries to develop is that the ADR’s founders, though lacking state management experience, were able to quickly acquire capabilities that were necessary to conduct foreign policy in that time, gave priority to institutionalization in foreign policy and diplomacy, and used almost all diplomatic instruments in order to make the state independence recognized. All of this, it can be said, was reflected in the diplomatic discourse and activities of Ali Merdan Topchubashi (1865-1934), who rightly deserves to be called the “chief diplomat” of the ADR.

Keywords

Azerbaijan, Foreign policy, the Azerbaijani Democratic Republic, Diplomacy

References

• A. M. [Topçubaşı], Azerbaycan’ın Teşekkülü (İstanbul: Ahmediye Matbaacılık Şirketi, 1918).
• А. М. Топчибашев: Дипломатические беседы в Стамбуле [A. M. Topchibashi: Dipomatic Conversations in Istanbul], haz. A. Paşaev ve V. Agaev (Bakü: Ergün, 1994).
• А. М. Топчибаши: Документы из личных архивов 1903-1934 гг. [A. M. Topchibashi: Documents from Private Archives 1903-1934], ed. S. Iskhakov (Moskova: Izd-vo Sotsial’no-Politicheskaia Mysl’, 2012).
• А. М. Топчибаши: Парижский архив 1919-1940 в четырех томах [A. M. Topchibashi: The Paris Archive, 1919-1940 in 4 volumes], ed. G. Mamulia ve R. Abutalıbov (Moskova: Khudojestvennaia Literatura, 2016).
• Агамалиева, Н., Худиев, Р., Азербайджанская республика: Страницы политической истории 1918-1920 гг. [Azerbaijan Republic: Pages from Political History 1918-1920] (Bakü: Sabah, 1994).
• Azerbaijan Democratic Republic: Great Britain’s Archive Documents, ed. N. A. Maxwell (Bakü: Çaşıoğlu, 2008).
• Азербайджанская демократическая республика (1918-1920): Внешняя политика (Документы и материалы) [Azerbaijan Democratic Republic 1918-1920: Foreign Policy (Documents and materials)] (Bakü: Izdatel’stvo Azerbaidzhan, 1998).
• Азербайджанская демократическая республика 1918-1920 [Azerbaijani Democratic Republic 1918-1920] (Bakü: Elm, 1998).
• Azerbaycan Halk Cumhuriyeti 1918-1920: Bibliyografya, haz. Ş. Tağıyeva (Bakü: Azerbaycan Milli Kütüphanesi, 2008).
• Azerbaycan Halk Cumhuriyeti Ansiklopedisi I-II.cilt (Bakü: 2004). Azerbaycan Halk Cumhuriyeti Bibliyografyası, http://axc.preslib.az/ Azerbaycan Paris Sülh Konfransında 1919-1920, terc. V. Guliyev (Bakü: Ozan, 2008).
• Bal, Halil, Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Kuruluş Mücadelesi ve Kafkas İslam Ordusu (İstanbul: İdil Yayıncılık, 2010).
• Bünyadov, Z. ve Eliyev, M., Fethali Han Hoyski (Bakü: Şark-Garb, 1997); Feteli Han Hoyski: Heyat ve Fealiyyeti (Sened ve Materiallar) (Bakü: Azerbaycan Neşr., 1998).
• Hesenov, Cemil, Azerbaycan Beynelhalk Münasebetler Sisteminde: 1918-1920 (Bakü: Azerneşr, 1993).
• Hesenli, Cemil, Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’nin Harici Siyaseti, 1918-1920 (Bakü: 2009).
• Hesenli, Cemil, Tarihi Şahsiyetin Tarihi: Ali Merdan Bey Topçubaşov (Bakü: ADA, 2013).
• Kazemzadeh, Firuz, The Struggle for Transcaucasia (New York: Philosophical Library, 1951).
• İmanov, Vügar, Azerbaycan-Osmanlı İlişkileri 1918 (İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, 2006)
• İmanov Vügar, Ali Merdan Topçubaşı (1865-1934) (İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, 2003)
• Kasımlı, M. ve Hüseynova, E., Azerbaycan Harici İşler Nazırları (Bakü: Adiloğlu, 2003).
• Nesibzade, Nesib, Azerbaycan Demokratik Respublikasının Harici Siyaseti (Bakü: Qanun, 2011).
• Osmanlı Devleti ile Azerbaycan Türk Hanlıkları Arasındaki Münasebetlere Dair Arşiv Belgeleri: 1575-1918, II.Cilt (Ankara: BOA, 1993).
• Süleymanlı Rabil, “Azerbaycan Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı’nın Oluşturulması ve Kurumsal Yapısı”, Büyük Devletler Kıskacında Bağımsız Azerbaycan 1918-1920, ed. Qiyas Şükürov ve V. Qafarov (İstanbul: IQ, 2010), s. 217-226.
• Юсифзаде, С. З., Азербайджано-британские отношения в начале XX века [Azerbaijani-British Relations at the Beginning of the 20th Century] (Bakü: Tahsil, 2008).