Kura ve Aras Nehirlerinin Azerbaycan Aran (Kür-Araz) Bölgesi Açısından Jeoekonomik Önemi

Year 2021, Volume: 10 Issue: 1, 167 - 192, 31.03.2021

Neşe Yeşilbaş , Kaan Kapan

Abstract

Aras ve Kura nehirleri kaynağını Türkiye sınırları içerisinden alıp Azerbaycan’ın Sabirabad şehri yakınlarında birleşmekte buradan sonra ise Neftçala şehrinde Hazar denizine dökülmektedir. Aras ve Kura nehirlerinin varlığı, oluşturulmasında önemli bir etken olan Aran (Kür-Araz) Ekonomik Bölgesi, Azerbaycan’ın tarım, hayvancılık, sanayi, enerji, ulaşım gibi ekonomik faaliyetlerinin yoğunlaştığı bir saha olarak önem taşımaktadır. Mevcut bölge özellikle Azerbaycan’ın bağımsızlığı sonrasında meydana gelen stratejik ve ekonomik değişimlerle ekonomik coğrafyası açısından da yeniden şekillenmiştir. Bu nedenler doğrultusunda araştırma sahası olan Aran (Kür-Araz) ekonomik bölgesinin özellikle Aras ve Kura nehirleri özelinde jeoekonomik açıdan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği dönemi ve günümüz koşullarının karşılaştırması yapılmıştır. Söz konusu ekonomik faaliyetlerin coğrafi dağılışları, zaman içerisinde uğradıkları değişimler ve mekân ile karşılıklı etkileşimleri ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır. Araştırmada, Azerbaycan’daki birçok devlet kurum ve kuruluşundan faydalanarak, çalışma birebir saha gözlemlerine dayandırılmış, Kiril alfabesiyle yazılmış arşiv kitaplarının çözümlenmesiyle birlikte zengin ve detaylı bir literatür taraması ile analiz edilerek neticelendirilmiştir. Çalışma neticesinde Azerbaycan Aran (Kür-Araz) bölgesini 5 başlık altında incelemenin doğru olacağı kanısına varılmıştır. Bölgeye gerekli önemin verilmesi ve sahanın gelecekte de önemini yitirmemesi adına dikkat edilmesi gereken hususlar hakkında bu çalışma ile ilgili veriler ortaya konulmuş, son olarak da araştırma sahasının bölgesel ve küresel önemine özellikle jeoekonomik açıdan değinilmiştir.

Keywords

Kura Nehri, Aras Nehri, Aran (Kür-Araz) Bölgesi, Jeoekonomi, Azerbaycan

The Geoeconomic Importance of the Kura and Aras Rivers in Terms of the Azerbaijan Aran (Kür-Araz) Economic Region

Abstract

The Aras and Kura Rivers are sourced from inside the borders of Turkey, then merge near Azerbaijan’s Sabirabad town, and flow into the Caspian Sea in the Neftchala. These rivers are an important factor in the development and operational performance of the Aran (Kür-Araz) Economic Region; a critical region wherein Azerbaijan’s economic activities, including agriculture, animal husbandry, industry, energy, and transportation, are concentrated. The region has been reshaped into its current state based on its economic geography, particularly through strategic and economic changes that occurred after Azerbaijan’s independence. For these reasons, research has compared the period of the U.S.S.R and today’s conditions in the area of the Aran (Kür-Araz) economic region, and especially in the Araz River, in geoeconomic terms. In this study, the geographic distribution of economic activities, changes over time, and mutual interactions with residential areas are discussed in detail. This study is based on one-to-one field observations, making use of many state institutions and organizations in Azerbaijan, and was concluded by analyzing archival records written in the Cyrillic alphabet through a rich and detailed literature review. This study concluded that the examination of the Azerbaijani Aran (Kür-Araz) region would be appropriate under five headings. The data related to this study are presented regarding the issues that should be taken into consideration in order to recognize and assign the importance to the region that is necessary to ensure that the area does not lose its prominence in the future. Finally, the regional and global significance of the research field is remarkable, particularly in terms of geoeconomics.

Keywords

Kura River, Aras River, Aran (Kür-Araz) Region, Geoeconomy, Azerbaijan

References

• Abbasov, Cümşüd. Azerbaycan Respublikasının İktisadi ve Sosial Coğrafiyası. Bakü: Azerbaycan Respublikası Tehsil Nazirliyi Bakı Devlet Universiteti, 2005.
• Adıgözelov, A. M., & Abbasquliyeva, S.G. Heyvanların Yaşıl Yemlerle Yemlendirilmesinin Semereliliyi. Azerbaycan Aqrar Elmi, 2018, 63-67.
• Ahmedova, Sedaqet. Azerbaycan İktisadiyyatı- Fenninden Bakalavr Hazırlığı Üçün. Bakü: Azerbaycan Respublikası Tehsil Nazirliyi Baki Dövlet Universiteti, 2015.
• Anday, M., Cevdet. Sovyet Rusya Azerbaycan Özbekistan Bulgaristan Macaristan. İstanbul: Gerçek Yayınevi, 1965.
• Aras, O., Nuri. Azerbaycan Ekonomisi Makroekonomik ve Sektörel Analiz. Bakü : Qafkaz Üniversitesi, 2003.
• Aşurbeyli, Sara. Azerbaycan Dili ve Tarihi. Şirvanşahlar Dövleti VI-XVI Esrler. Bakü: Avrasiya Press, 2006.
• Avşarova, İrade, Qenire Pirquliyeva. Qafqaz Arxeologiyası. Bakü: Azerbaycan Respublikası Tehsil Nazirliyi, 2010.
• Azerbaijan National Academy of Science. Country Study on Biodiversity of the Republic of Azerbaijan First National Report to the Convention on Biological Diversity. Bakü: United Nations Development Programme, 2004.
• Azerbaycan Respublikası İqtisadi İnkişaf Nazirliyi. Aran İqtisadi Rayonunun Pasportu. Bakü: İqtisadi İslahatlar Elmi-Tedqiqat İnstitutu, 2011.
• Bayramlı, Gadir, Kaan Kapan. “Azerbaycan’ın Çevre Sorunları ve Çözüm Arayışları”, Imuco, 32, 2016. Beherçi, Tofiq, & V. Z. Mehdiyeva, Ekoloji-İqtisadi Rayonlaşmanın Sosail İqtisadi Aspektleri. Bakü: Azerbaycan Dövlet İktisad Universiteti, 2016.
• Bünyadov, T. Azerbaycan Etnoqrafiyası. Bakü: Arxelogiya ve Etnoqrafiya İnstitutu, 2007.
• Bünyadov, Ziya. Azerbaycan Atabeyleri Dövleti 1136-1225-ci İller. Bakü: Şerk Gerb, 2007.
• Bünyadov, Ziya. Azerbaycan VII-IX Esrlerde. Bakü: Şerq Qerb, 2007.
• Cebiyev, Q., & Xelilli, F. Medieval AGSU town Historical-archaeological research II Volume. Bakü: Albom Ağsu arxeoloji, 2010.
• Cebiyev, Q., & Xelilli, F. Medieval Ağsu Town- Historical-Archaeological Research III Volume. Bakü: Albom Ağsu arxeoloji, 2011.
• Ceferov, Cefer, Turizm ve Qonaqperverlik Tedqiqatları. Bakü: Azerbaycan Turizm İnstitutu, 2011.
• Dadaşova, X. D. Şeher Landşaftlarının İnkişaf Dinamikası Modelleri ( Gence ve Mingeçevir Şeherlerinin Timsalında). Azerbaycan Coğrafiya Cemiyeti-Azerbaijan Geographical Society, 35-41, 2018.
• Dağlı, Yücel, &Seyit Ali Kahraman, Evliya Çelebi Seyahatnamesi: Bursa, Bolu, Trabzon, Erzurum, Azerbaycan, Kafkasya, Kırım, Girit (2. Cilt 1. Kitap). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2008.
• Efendiyev, Büset, & Şahvar Demirgayayev, Ş. Azerbaycan Respublikası Şeherlerinin İnkışafının Coğrafi Meseleleri. Bakü: İncat Neşriyyatı, 1995.
• Efendiyev, Oqtay. Azerbaycan Tarihi XIII-XVIII esrler 3/7 Cilt. Bakü: Elm, 2007.
• Eliyev, F. M. XVIII Esrin Birinci Yarısında Azerbaycan’da Ticaret. Bakü: Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Nəşriyyatı, 1964.
• Eliyev, H. Azerbaycan SSR İktisadi Coğrafiyası. Bakü: Azerbaycan Dövlet-Tedris Pedagoji Edebiyyatı Neşriyyatı, 1965.
• Eliyev T. N., İsmayılov, B. V. Aran İqtisadi Rayonunda Sahibkarlık Fealiyyetinin Teşkili- Reallıqlar ve İnnovativ İnkışaf. Bakü: Elm ve Bilik, 2018.
• Eliyeva, İ. S. Göl ve Su Anbarlarının Hidrologiyası. Bakü: MBM Neşriyyatı, 2011. Eminov, Zakir. Coğrafiya. Bakü: Çıraq Neşriyyatı, 2005.
• Eminov, Z. N. Azerbaycan’ın Fiziki ve İktisadi Coğrafiyası. Bakü: Azerbaycan Respublikası Tehsil Nazirliyi. Azerbaycan E.A. H. Eliyev Adına Coğrafiya İnstitutu, 2000.
• Esgerova, Mehriban, Esedulla Abdullayev. Siyasi ve İqtisadi Coğrafiya. Bakü: Azerbaycan Dövlet İqtisad Universiteti, 2018.
• Fezail, Ağamalı. XVIII Esrin II Yarısı, XIX Esrin Evvellerinde Quzey Azerbaycan Xanlıqlarında Sosial-İktisadi Münasibetler. Bakü: Azerbaycan Respublikası Tehsil Nazirliyi. Azerbaycan Dövleti İktisad Universiteti, 2007.
• Hesenov, Ferzeli. Araz Çayının Aşağı Hissesinde Su Qebul Eden İrriqasiya Sistemleri ve Ekoloji Veziyyet. İ. Mustafayev içinde, Araz Çayı. Hidrologiya, Ekologiya, İrrigasiya (s. 58-69). Bakü: Adiloğlu Neşriyyatı, 2006.
• Hesenov, Tapdık, Yegane Kerimli,Rayon ve Şeherlerin Planlaşdırılması. Bakü: Kooperasiya Neşriyyatı, 2014. İsmayılov, Qüdret. Quruçay ve Köndelençay Vadisinde Qedim Medeniyyet İzleri. Bakü: Elm Neşriyyatı, 1981.
• Jafarov, F. M. Status and Problems of Water Resources in Azerbaijan. C. M. Teaf(Ed), B. K. Yessekin, & M. K. Khankhasayev, Risk Assesment as a Tool for Water Resources Decision-Making in Central Asia (s. 257-261). Brussels: Kluwer Academic Publishers, 2004.
• Maden, T. E. Azerbaycan’da Su Kıtlığı ve Ermenistan ile Sarsang Rezervuarı Sorunu. Ermeni Araştırmaları, (52), 189-220, 2015.
• Memmedov, Q. M. Kürdemirin Kür Çayı Arazisindeki Geniş Miqyaslı Yabanı Narın Tedqiqi. Azerbaycan Aqrar Elmi, 93-97. 2018.
• Muradalieva, Elmira. The Golden Age of Azerbaijan’s Towns. The Caucasus& Globalization, Volume 4; issue 2; 184-196. 2010.
• Müseyibov, M. A. Azerbaycan’ın Fiziki Coğrafiyası. Bakü: Maarif Neşriyyatı, 1998.
• Pakrevan, Emine. Abbas Mirze ve Azerbaycan. Bakü: Qanun, 2010.
• Piriyev, Vaqif. Azerbaycan Tarixi-Siyasi Coğrafiyasi. Bakü: Müellim Neşriyyatı, 2006.
• Price, M. Philips. Soviet Azerbaijan. Journal of The Royal Central Asian Society, (2011) 25 Feb; 33:2; 188- 200 DOI: 10.1080/03068374608731213.
• Qarakoyunlu, Memmed. Azerbaycan Coğrafiyası. Bakü: Nergiz Neşriyyatı, 2007.
• Rüstemov, Ceferqulu. Qobustan Dünyası. Bakü: Azerbaycan Dövlet Neşriyyatı, 1994.
• Rzayev, Mehman. Current İrrigation System Management Features In Azerbaijan Republic. Wiley InterScience, 2007. 28 June;56:551-563 DOI: 10.1002/ird.324.
• Seferov, Rehman. Azerbaycan’da Petrol Üretiminin Tarihsel Süreç İçerisindeki Değişimi. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 285-297, 2005.
• Seferov, Yusif. Qedim Azerbaycan: Ne Bilirik. Bakü: Azerbaycan Dövlet Neşriyyatı, 1989.
• Semedov, S. S., Memmedova, P. E. Geomorfologiya ve Dördüncü Dövr Çöküntülerinin Geologiyası. Ali Mektepler Üçün Derslik. Bakü: Tehsil, 2011.
• Sertyeşilışık, Egemen, Mehmet Akif Ceylan. Azerbaycan’ın Su Kaynaklarının Ekonomi Politiği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi / The Journal of International Social Research, (2017). 365-371 http://dx.doi. org/10.17719/jisr.20175434601.
• Suleymanov, Bahruz, Majid Ahmedov, Kamala Safarova, & Eiliv Steinnes. Metals in Main Rivers of Azerbaijan: Influence of Transboundary Pollution. Springer Science+Business Media, (2010), 301-310, DOI 10.1007/ s11270-010-0385-1.
• Talıbova, Könül. Aran İqtisadi Rayonunun Sosyal-İqtisadi İnkişafı, Yaranan Ekoloji Problemler. Bakü: Magistr Dissertasiyası-Magistr Merkezi, 2015.
• Timor, Ayşe Nur. “Hazar Denizi Bölgesi Petrol ve Doğal Gaz Kaynakları”, Coğrafya Dergisi, 8, s.213-236, 2000.
• Utlu, Mustafa, Redvan Ghasemlouni̇a. “Flood Prioritization Watersheds of the Aras River, Based on Geomorphometric Properties: Case Study Iğdır Province”, Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi 6, 21- 40,2021. DOI: 10.46453/jader.781152.
• Velixanlı, Naile. Azerbaycan Tarihi III-XIII Esrin I Rübü 2/7 Cild. Bakü: Elm, 2007.
• Yulu, Adem. “Dilucu Sınır Kapısı’nın Iğdır Şehri Üzerindeki Etkileri”, Coğrafya Dergisi,(28), 20-35, 2014.
• Zeyneloğlu, Cihangir. Şirvanşahlar Yurdu . İstanbul: Cumhuriyet Kitaphanesi, 1931. (2021, 02 16). Azerbaycan Coğrafiya Cemiyyeti: https://gsaz.az/articles/view/113/Aran-iqtisadicografi-rayonu adresinden alındı.
• (2021, 01 19). Yerüstü Sular. Azerbaycan Respublikası Ekologiya ve Tebii Servetler Nazirliyi: http://eco.gov. az/az/tebii-servetlerimiz/yerustu-sular adresinden alındı.